Қаржының мәні, функциялары және рөлі

     Деректер  базасы негізінде үш белгісі бойынша  жіктеледі:

     Бірінші белгісі – сақталынған ақпараттың сипатына қарай деректер базасы фотографиялық  және құжаттық болып бөлінеді. Фотографиялық деректер базасы қатаң анықталған пішімде ұсынылған, жазылған объектілер туралы қысқаша мәліметтерден түрады. Құжаттық деректер базасы әр түрлі типтегі: мәтіндік, графикалық, дыбыстық, мультимедиялық кең көлемдегі ақпараттардан тұрады. Құжаттық деректер базасы – бұл архив./14.88б/

     Екінші  белгісі – ақпараттарды сақтау әдісі  бойынша деректер базасы орталықтандырылан  және бөлектелінген болып бөлінеді. Орталықтандырылған деректер базасында  барлық ақпараттар бір компьютерде  сақталады. Бөлектелінген деректер базасы компьютердің жергілікті және ауқымды желілерінде қолданылады және ақпараттың әр түрлі бөліктері бөлек компьютерлерде сақталуы мүмкін.

     Үшінші  белгісі – ақпаратты ұйымдастыру  құрылымы бойынша деректер базасы реляциялық, иерархиялық және желілік болып бөлінеді.

     Реляциялық  деректер базасының  құрылымы. Реляциялық деректер базасы деп өзінің құрамды бөліктерінің өзара байланысынан құрастырылған деректер базасын атайды. Қарапайым жағдайда ол бір тік бұрышты кесте құрайды. Күрделі реляциялық деректер базасы көптеген тікбұрышты кестеден тұрады. Бұдан деректер базасының екінші аты туындайды – кестелік деректер базасы.

     Кестелердегі  деректердің арқасында қатынастың өте кең тарағаны және әсіресе  жиі қолданылатыны – қатарларында объектілер туралы ақпараттан, ал бағаналарында объектінің жеке қасиеттерінен (сипаттамасынан) тұратын қатынасы бар “объект-қасиет” типі болып табылады.

     Кестенің  келесі тараған типі – бұл әртүрлі  объектілер арасындағы қатынасты бейнелейтін  “объект-объект” типі болып табылады.

     Реляциялық  деректер базасында қатарлар жазбалар деп, ал бағаналар өрістер деп аталады. Бір жазба деректер базасының бір ғана объектісі туралы ақпараттардан тұрады. Өрістердің әрқайсысының жеке өзіне тән аттары болады және олар осымен бір-бірінен ерекшеленеді. Ал жазбалар бір-бірінен өрістердің кілтінің мәнімен ерекшеленеді. Деректер базасының кілті дегеніміз басқа жазбаларда қайталанбайтын мәндері бар өріс.

     XML. Қазіргі таңда XML құрылымдық ақпарат қажет кез келген қолданбалы программада – қызметтік ақпаратты суреттеуде бұл тілді пайдаланатын күрделі үлкен көлемді ақпарат таратылатын геоақпараттық жүйелерден бастап “бір компьютерлі” программаларға дейін қолданады. Бізді қоршаған ақпараттық әлемге мұқият қарайтын болсақ, құрылымдық ақпаратты құру мен өңдеуге байланысты XML қолданылатын көптеген тапсырмаларды бөліп қарастыруға болады:

• Бірінші кезекте бұл технология көптеген қолданбалы программалары бар, әртүрлі құрылымдық ақпарат ағымымымен байланысты күрделі ақпараттық жүйелерді жобалаушыларға пайдалы. Мұндай жағдайда XML-құжаттар үлкен программаның жеке компоненттерінің арасында ақпаратпен алмасуда әмбебап формат рөлін атқарады.
• XML қажет ақпаратты іздеуге, желілік ресурстардың құрамын бақылауға, электрондық кітапхана жасауға және т.б. байланысты Web-тің көптеген мәселелерін жаңа PDF ресурстарды суреттеу тілінің базалық стандарты болып табылады.
• XML тілі кез келген типтегі деректерді суреттеуге мүмкіндік береді және арнайы ақпараттарды көрсетуде қолданылады, мысалы, химиялық, математикалық, физикалық формулаларда, медициналық рецептерде, ноталық жазбаларда және т.б. Бұл дегеніміз XML-дің Web-те “стандартты емес” ақпараттың таралуында HTML-ге өте күшті толықтыру қызметін атқарады деген сөз. Мүмккін, жақын арада XML HTML-ді толығымен алмастыруы мүмкін, әзірге тек екеуін интеграциялаудың алғашқы қадамдары ғана жасалуда (XHTML спецификациясы).
• XML-құжаттар деректердің үш звенолық жүйесінде аралық форматы ретінде қолданылуы мүмкін. Әдетте қолданбалы программалар сервері мен деректер базасының өзара әрекеттесу схемасы нақты ДББЖ мен деректерге қатынауда қолданылатын SQL диалектісімен байланысты. Егер де сұраным нәтижелері әмбебап текстік форматта көрсетілетін болса, онда ДББЖ звеносы қолданбалы программа үшін “елес” болып қалады. Сонымен қоса, қазіргі таңда W3C қарастыруда болашақта SQL тілінің альтернивасы болуы мүмкін деректер базасына сұранымдардың жаңа тілі XQL ұсынылған.
• XML-құжаттардағы ақпараттар өзгертілуі, клиент машинасына берілуі және бөліктер бойынша жаңартылуы мүмкін. Жобаланып жатқан XLink және XPointer спецификациялары құжаттың жеке элементтеріне, олардың бір-біріне енуіне және атрибуттарының мәніне байланысты сілтеме жасауға мүмкіндік береді.
• Стильдік кестелердің қолданылуы XML-құжаттарын нақты шығару құрылғыларынан тәуелсізкескіндеуді қамтамасыз етеді.
• XML қарапайым қолданбалы программаларда құрылымдық деректерді ортақ бір форматта сақтау мен өңдеу үшін пайдаланылуы мүмкін.      

      Архиватор-программалар. Архивтік файл құру үшін ондаған арнайы архиватор-программалар бар. Олардың көбі орындайтын міндеттері бойынша негізінде онша ерекшеленбейді, кейбір программалар жылдам жұмыс істейді, басқалары файлдарды қысудың жақсы дәрежесін қамтамасыз етеді, әдетте, қолданушылар өзіне ыңғайлы архиваторларды қолданады.

      Кең тараған программалардың ішінен ARJ, RAR, PRZIP, PAK, LHA, ICE, HYPER, WINZIP, ZOO, EXPAND атауға болады.

      Әдетте, файлды буып-түю және шешу сол бір  ғана программамен орындалады, бірақ  кейбір жағдайларда бұл бөлек  программалармен орындалады, мысалы, PRZIP программасы файлдарды буып-түйеді, ал PKUNZIP файлдарды шешеді.

      Соңғы уақыттарда қолданушыларда ARJ, RAR және ерекше WINZIP архиваторлары кеңінен  танылуда.

      ARJ архиваторы жұмыс істеудің жоғарғы  жылдамдығын және информацияны  қысудың жоғарғы дәрежесін қамтамасыз  етеді. RAR архиватор ARJ-ге қарағанда  өте ыңғайлы интерфейске ие. WINZIP архиваторы Windows-қа құрастырылған және ол да терезелік интерфейсті қолданады.

      Осы архиваторлардың барлығы архивтеудің  негізгі міндеттерін орындайды:

      1. Жаңа архивтерді құру;

      2. Архивтерден файлдарды алу;

      3. Бар архивке архивтерді құру;

      4. Өзі шешілетін архивтерді құру;

      5. Көп томды архивтерді құру;

      6. Архивтерді бүтіндігіне тестілеу;

      7. Зақым келтірілген архивтерді  толығымен немесе жартылай қалпына  келтіру.

      8. Бөгде адамдардың қарауынан және  өзгертуінен архивтерді қорғау.

      Бұл міндеттердің кейбіреулерін біз WINZIP архиваторының мысалында қарастырамыз.

      Архивтік  файл басқа қолданушыларға беру үшін құрылған жағдайларда архивтік файл құрылатын архиватордың оларда бар-жоғын  білу керек. Сондықтан әрқашанда  өзі шешілетін архивтерді құрған жөн.

      Өзі шешілетін архивтік файлдар дегеніміз – архивтеу программасы қосылған қарапайым архив.   

     Архивтің  өзі .EXE. кеңейтілуін алады. Қолданушы  архивті программа сияқты жүктейді, содан кейін архивтің шешілуі  автоматты түрде жүреді.

     Антивирустық  құралдар. Соңғы кезде компьютерлік вирустармен күресудің үлкен тәжірибесі бар антивирустық программалар құрылған, программалар мен деректерді қорғау шаралары белгілі. Вирус табылған мерзімнен бастап қысқа уақыт ішінде қайта пайда болған вирустарды жеңіп шыға алатын антивирустық құралдарды жетілдіру және дамыту үнемі жүріп отырады.

     Белгілі антивирустық прораммаларды бірнеше  типтерге бөлуге болады.

     Детектор-программалар белгілі бір вируспен зақымдалған  файлдарды табады, мұндай программалар қазіргі күнде сирек.

     Фагтар  немесе дотор-программалар, сонымен қатар, вакцина-программалар вирус жұққан файлдарды тауып қана қоймай, оларды “емдейді”, файлдардан вирус программасының денесін өшіреді, программаны зақымдалғанға дейінгі қалыпқа келтіреді. Фагтар өз жұмысының басында оперативті жадыдан вирусты іздейді, оларды жояды және содан кейін барып барлық файлдарды “емдеуге” кіріседі. Фагтардың ішінде полифагтар ерекшеленеді, олар вирустардың көп мөлшерін жояды, мысалға мынадай доктор-программалар: ең танымал полифагтар Aidtest Scan (құрастырушы Д. Лозинский), Norton AntiVirus және Doctor Web (құрастырушы И. Данилов).

     Ревизор-программалар вирустардан қорғайтын құралдардың  сенімдісіне жатады. Ревизорлар компьютерге  вирус жұқпай тұрған кезде программаның бастапқы жағдайын есте сақтайды, содан  кейін оқтын-оқтын кезекті жағдайды бастапқысымен салыстырады. Егер өзгерістерді анықтаса, онда дисплейдің экранына хабарлама шығарылады. Ресейде ең танымал Д.Мостовтың құрастырған ревизор-программасы – Adinf.

     Фильтр-программалар немесе “күзетші” – бұл компьютердің жадысында тұрақты орналасатын кішігірім резидентті программалар. Олар компьютердің операцияларын қадағалайды және компьютер жұмыс атқарған кезде вирустарға тән күмәнді әрекеттерді табады. Қандай да бір программа осындай әрекетті орындар алдында “күзетші” хабарлама жібереді, ал қолданушы сәйкес операцияны орындауға рұқсат беріп немесе тыйым сала алады. Қолданушылар әдетте күзетшіні қолданбайды, өйткені әрдайым ескертулер жұмысқа кедергі келтіреді. Филтр-программалар вирустың ең басты сатысынан олардың көбеюіне дейін анықтауға мүмкіндік береді, бірақ олар файлдарды және дискеттерді “емдемейді”, вирустарды жою үшін фагтар қолдану қажет.

Арнайы  программалық жабдықтау

     Арнайы  программалық жабдықтау – бұл  нақты ақпараттық жүйені жобалауда  оның функцияларын іске асыру үшін қолданылатын программалар жиынтығы және ақпараттық жүйенің программалық жабдықтауының бір бөлігі.

     Программалық  кешеннің құрылымдық схемасы жобаланатын  жүйенің негізгі қырлары мен  сыртқы көрінісін және пайдаланушылармен  өзара әрекеттесу қағидаларын анықтайды. Жобаланатын жүйенің схемасы иерархиялық ағаш құрылымын, енгізудің суреттеу процедурасын, өңдеуді және деректерді шығаруды көрсетеді. Программаларды ақпараттық-анықтамалық классы қағидасымен құру оларға болашақта оңай өзгертулер мен толықтырулар енгізуге және жалпы программаның жұмыс істеу қағидасын өте жеңіл түсінуге мүмкіндік береді. Диалог ағашын құру үшін жоғарыда келтірілген деректерді өңдеу процедураларының иерархиясын және байланысын анықтау қажет. “Іссапарлар шығыстарының есебі” программасының диалог ағашы (басты менюі) Ә-қосымшасында көрсетілген.

3.5 Ақпараттық өнімнің  анализі және оны  пайдалану кеңестері

     “Іссапарлар шығыстарының есебі” ақпараттық жүйесі программалық-техникалық кешен болғандықтан, үйренуді жеделдету, қаржыландырудың берілген шарттарымен бқадағаланатын банк ресурстарының қайтымдылығы мен баланстандырылу құралы болып табылады. Уақытында алынған толық және адекватты ақпарат қазіргі кездегі банктік басқару мен заман талаптарына сай банктік қызметтер көрсету есептерін шешудің жалғыз мүмкін негізі қызметін атқарады.

     “Іссапарлар шығыстарының есебі” ақпараттық жүйесінің  тиімділігін кешеннің өз мақсаттарына сай екендігі, оның техникалық жетілдірілгендігі  және экономикалық маңыздылығы сипаттайды.

     Компьютерді пайдалану басқарудағы экономикалық-математикалық әдістерді кеңейтуге және дамытуға, яғни кейбір процестерді оптимизациялауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, ақпаратты өңдеу уақыты төмендетілетіндігі соншалықты, шешім қабылдау процессінің жылдамдаттырылуына ықпалын тигізеді. Телекоммуникация құралдарын толығымен пайдалану арқылы көрсетілетін қызметтер спектрін кеңейтуге, олардың сапасының жақсаруына және географиясын кеңейтуге мүмкіндіктер туады.

     Тапсырмалар кешенінің қызмет ету шарттары үздіксіз өзгеріп отырады, әсіресе, орындалатын тапсырмалардың тізімі, олардың мазмұны, қайта өңделетін ақпараттың көлемі, есептер кешенінің телекоммуникация құралдары есебінен, оның элементтері арасында есептеу жұмыстары көлемін кооперативті қайта бөлудің икемділігі. Ақпараттың деректер базасында жинақталуы жұмыстың ақырындатылуына әкеліп соқтырмайды, егер де қажеттіліктерді қанағаттандыратын техникалық құралдар қолданылса, әсіресе Windows XP мен XML арқасында жасалған қолданбалы жүйе түріндегі икемді кешен жасауға мүмкіндік туды.

     Кешеннің  сенімділігі оның келесідей жұмыс шарттарында өз қасиеттерін ұзақ мерзім бойы сақтауымен сипатталады:

• барлық кешенге тән жағыз қызмет ету мақсатының болуы;
• есептер кешенімен іске асырылатын және алға қойылған қызмет ету мақсаттарына бағытталған функциялардың күрделілігі;
• меню құрастыру мен пайдаланушыға интерактивті режимде шектелмеген сұранымдар санымен жұмыс істеуге берілген мүмкіндіктеріне байланысты кешеннің икемділігі мен модульділігі;
• программалық модульдер мен бүкіл кешеннің қызмет ету сапасы критерийлерінің иерархиясы байланысының иерархиялық құрылымы;
• сыртқы ортамен өзара әрекет ету мен кездейсоқ факторлармен  әсерлесу жағдайында қызмет ету;
• басқару мен жоғары деңгейдегі автоматтандырылудың болуы;
• сыртқы және ішкі факторлардың әсеріне (кедергісіне) тұрақтылық пен өзін-өзі ұйымдастырушылықтық болуы;
• жалпы кешеннің сенімділігі.