Шағын кәсіпорынның жоспарлау қызметін жетілдіру

Мазмұны

 

Кіріспе.................................................................................................................3

 

1. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қызметін жоспарлау мен болжаудын қажеттілі...................................................................................6

1.1 Кәсіпорынның қызметін жоспарлау мен болжаудың мәні, әдістемелік негіздері және қаржы көрсеткіштері....................................................................6

1.2 Кәсіпорын стратегиянын қалыптастырудың негіздері..................................19

1.3 Жоспарлауды ұйымдастыру   және оның   қызметтері  мен   міндеттері........26

 

2. «РВ ДАЧИН» ЖШС-ның жоспарлау қызметін зерттеу мен экономикалық жағдайын талдау........................................................................31

2.1 Нарықтық жағдайдың және «РВ ДАЧИН» ЖШС-нің жалпы сипаттамасы...............................................................................................................31

2.2 «РВ ДАЧИН»  ЖШС-нің экономикалық жағдайын талдау............................33

2.3 «РВ ДАЧИН»  ЖШС-нің табыстылығын талдау.............................................42

 

3. Шағын кәсіпорынның жоспарлау қызметін  жетілдіру..............................48

3.1 Жоспарлау  әдістерінің кәсіпорындарға әсер  етуінің                     ерекшеліктері.............................................................................................................48

3.2 Өндірістің  рентабельділігі және оны арттыруды  жоспарлау.........................53

3.3 Кәсіпорынның экономикалық жағдайын жақсартуға ұсыныстар..................58

 

Қорытынды.........................................................................................................60

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................................................62

Қосымшалар.......................................................................................................64

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе      

 Нарықтық  экономика жүйесінде бәсекелестік  пен жеке меншік толықтай дамыған  кезеңде мемлекет экономиканы  өсіру үшін жоспарлауды қолданады.  Нарық жүйесінде мемлекеттен бастап барлық субьектілер өнімділік пен өнімді жоспарлаусыз жұмыс істей алмайды.

Нарықтық  бостандықта ешқанда да декларация немесе кодекстер емес, тек жоспарлау  ғана көптеген елдерде тиімді жұмыс  істеп келеді. Жоспарлау мен болжаудың  қажеттігі келесідей себептерден  туындайды:

Біріншіден, экономиканың өсу қарқынымен қатар  ҒТР, жаңа технологиялар дамып келе жатыр. Өнім арттырудың инновациялық, ұтымды тәсілдері, еңбек күшінің  техникамен алмастырылуы қарқынды өсіп келе жатқандықтан, нәтижесін жоспарлау мен болжау қажет,

Екіншіден, жоспарлау мен болжау экономиканы  реттеу үшін мемлекет тарапынан жиі  қолданылады. Экономикалық циклді реттеп отыру үшін қажетті. Халықтың әлсіз  топтарының қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін де мемлекетке тиімді.

Үшіншіден, нарықта кез-келген фирма өзінің саласына қарамастан, белгілі бір нәтижеге жету үшін, жұмысқа кіріспес бұрын алға қойған мақсаттары мен жоспарын, кәсіпкерлік стратегияын жасауға міндетті. Дұрыс бағыт-бағдар таңдау арқылы ғана экономиканың қажетті түрде дамуына болады[1]. 

Қазіргі нарық қатынасына көшіп жатқан кезде  өнім, жұмыс және қызмет көрсету  сапасы еліміздің әлеуметтік-экономикалық өркендеуінің ең негізгі көрсеткіші. Адамның ұдайы өсіп келе жатқан және біртұтас қоғамның сұранысы сапасыз  ешқашанда қанағаттандырылмайды. Сапа экономиканың жетілгенін аңғартатын көрсеткіш. Қандай да бір кәсіпорын өндірген өнімнің сапасы жоғары болған сайын  пайдасы да жоғары болады. Өнеркәсісптің тиімді өндірістік-шаруашылық әрекеттілігінің маңызды жинақтаушы көрсеткішіне өндірістің табысы жатады. Жалпы айтқанда, пайда – материалдық өндіріс саласында кәсіпорын қызметкерлерінің қосымша еңбегімен құрылатын таза табыстың бір бөлігі. Жоспарлық пайданың көлемі өнімді кәсіпорынның көтерме бағалары бойынша өткізуден түскен түсім мен өнімнің жоспарлы өзіндік құнының арасындағы айырма ретінде белгіленеді. Егер пайда кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық іс-әрекетінен абсолюттік әсерді көрсетсе, рентабельділік кәсіпорынға бекітілген өндірістік қорларды қолданудың тиімділік дәрежесін сипаттайды. Іс-әрекеттің тиімділігіне баға берудің критериі ретінде қарастырылатын жалпылама көрсеткіштің болуы кәсіпорынның қаржылық және экономикалық күйінің толық бейнесін құруға мүмкіндік береді.

Көпшілік  салада жетістіктерге жету үшін кәсіпкер, кәсіпорынның даму стратегиясын жоспарлаудан бастайды және ол туралы шет елдердің басылымдарында төмендегідей кеңестер береді:

1. Қандай да болмасын зат өндірудің бір түрімен, немесе қызмет көрсетудін ерекше түрі бар монополияңыздың болуына талпыныңыз.
2. Сіздің бизнесіңіздің түрінің болашағы болу керек, сізге қарама-қарсы бәсекелестер (конкурент) бола тұрса да, тұрақты қажеттілікке жауап бере алатын болуы керек;
3. Өзіңіздің өнімдеріңізге (продукция) жаңадан сауда рыногтарын ұйымдастыра білуіңіз шарт.
4. Кез келген кәсіпорынның стратегиялық  жоспары болуы керек;

- рынокқа  қандай өнімді шығару, оның түрі (ассортимент) және қандай бағамен.

- тауарлар (заттар, өнімдер) айналымын қандай  жүйелеге (каналдарға) түсіру және  қандай көлемде саудаға қоя  білу.

- тұтынушылардың  назарын қандай да әдіспен  аудара білу, олардың мұқтаждық  қажеттіліктерін оңғара білу, сөйте  отырып өнімнің тез өтуіне  ықпал (стимул) жасау.

- сервис  қалай болуы керек, және ол  кімдермен іске алады.

- келешекте  кәсіпорынды қандай экономикалық  өзгерістер күтіп тұр және  қандай шығындар қажет екендігін  жоспарлау.

Осылайша  жетістіктерге жету үшін кәсіпорын  өз жұмысын жоспарлағанда кәсіпорынды  талдауды, жоспарлау стратегиялары  мен тактикаларын кең түрде ендіре білуі керек [2].

Осыған  орай дипломдық жұмыс тақырыбы «Кәсіпорын қызметін жоспарлау және болжамды іске асыру» деп алынған.

Зерттеу объектісі болып кәсіпорынның тыныс  тіршілігінің жоспарлау мен болжаудағы әдістерін анықтау мен жаңаша өмірге сәйкес сараптама жасау және «РВ ДАЧИН» ЖШС мысалға ала отырып жан-жақты талдау болып табылады.

Диплом  жұмысының мақсаты нарықтық қатынастарда қызмет етіп отырған шағын кәсіпорынның жоспарлау қызметін зерттеудің маңыздылығын, жоспарлаудың ерекшеліктерін, оның іске асу барысы мен жүргізілу тәсілдерін, жоспарлаудың мазмұны мен топтамасын, есептеу жолдарын, кәсіпорынды жоспарлау қызметінің ұйымдастырылуын «РВ ДАЧИН» ЖШС-нің мысалында талдау болып табылады.

Қойылған  мақсаттарға жету үшін дипломдық  жұмысқа келесі міндеттер қойылады:

• Нарықтық экономикада кәсіпорынның қызметін жоспарлау мен болжаудың мәнін, мағынасын, жоспарлау кезеңдерін қарастыру;
• Кәсіпорын жұмысын жоспарлау, оның әдістемесін және ұйымдастырылуын анықтау;
• «РВ ДАЧИН» ЖШС-нің мәліметтері мысалында аталған шағын кәсіпорынның жоспарлау қызметін зерттеу және экономикалық жағдайын талдау;
• Жоспарлауда қолданылатын нормалар мен нормативтердің түрлерімен танысу;
• Кәсіпорындардың жоспарлау қызметін жетілдіру мен дамыту жолдары қарастыру

 

1. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қызметін жоспарлау мен болдаудын қажеттілі

1.1 Кәсіпорынның қызметін жоспарлау мен болжаудың мәні, әдістемелік негіздері және қаржы көрсеткіштері

Жоспарлау мен болжау - бұл қаржы механизімінің қосалқы жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және тепе-теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғары қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі сол, бұл жоспарлау өңдірістің материялдық-заттық элементтері  тұрғысында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді жасау тұрғысында, ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады.

Қаржы көрсеткіштерін, белгіленетін қаржы операцияларын  негіздеп дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің қажеттілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңдестіріледі. Іс жүзінде болжау жоспарлаудың алдында болуы және көптеген нұсқаларды бағалауды жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының қозғалысын басқарудың мүмкіндіктері болжамдайды, нақтыланады, нақтылы жолдар, көрсеткіштері, өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйектілігі, сондай-ақ таңдалынған мақсаттқа жетуге көмектесетін әдістер анықталады) [3].

Жоспарлау – бұл белгілі бір кезеңге арналған қаржы ресурстарының және тиісті қаржы қатынастарының қозғалысын негіздеудің ғылыми процесі.

Жоспарлау – атқарылатын іске бағытталған, ақпаратты саналы түрде талдау процесі. Кез-келген шаруашылық қызметтің мақсатқа жетуі, ғылыми немесе логикалық тұрғыдан нәтижисін болжаудың әсерінен болады. Болжау болашақта туындауы мүмкін қиындықтар мен жағдайларды алдын-ала қарастыруға мүмкіндік береді. Сонымен, болжаудың екі түрі болады: теориялық-танымдылық және басқарушылық болжау.

Жоспарлау мен болжау – бұл экономиканың обьективті тәуелділігі мен себеп-салдар нәтижесінде, әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогрессте, қоғамдық өнімділіктің дамуы мен нәтежиесін алдын-ала ғылыми тұрғыдан көре білу.

Адамдардың  субъективті қызметі ретіндегі  жоспарлау тек қоғам дамуының объективті заңдылықтарын танып  білуге, қаржы ресурстары козғалысының тенденцияларына басты негізделген, бұрын жүргізілген шаралар мен қаржы операцияларының нәтижелігін зерттелуге негізделген жағдайда ғана оң нәтижелер береді. Бұл процесте жоспарлаудың шешімдерін бағалаудың прогресивті әдістерін ғылыми пайдалануды, техникалық дамуымен, тиісті ақпараттың жоғары біліктілігімен қамтамасыз етілетін өте жаңа техниканың негізінде жасалынатын есеп-қисаптардың көп нұсқалығының үлкен маңызы бар. Қаржылық жоспарлаудың тікелей объектісі - табыстар мен қорланымдарды жасау және бөлу, орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.

Жоспарлаудыц мазмұны ақшалай табыстар мен қорларды жасау, бөлуді экономикалық процестермен оңтайландырудың күні бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.

Қаржыны жоспарлаудың міндеті жұмылдырылатын және пайдаланылатын қаржы ресурстарын ұдайы өндірістің материялдық заттық элементеріне оңайтыла сәйкестігі негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілерді, жүйелердің дамуының үйлесімдігі мен теңгерілімдігіне жету.

Қаржылық  жоспарлаудың мақсаттары мыналар:

- қаржы  ресурстарын қалыптастырудың көздерін  және олардың жалпы мөлшерін  анықтау;

- орталықтандырылған  және орталықтандырылмаған қорлар  арасында, ұлттық шаруашылық салалары мен әкімшілік-аймақтық бөлімшелер арасында қаражаттарды бөлудің оңтайлар үйлестерін (пропорцияларын) белгілеу;

- қаржы  ресурстарын пайдаланудың нақтылы  бағыттарын анықтау және резервтерін  жасау.

Экономикалық-әлеуметтік жоспарлау жүйесінде жоспарлау  белсенді рөл атқарады, өйткені ол бір жағынан - қаржы ресурстарын басқарудың құралы, екінші жағынан - қоғамдық өндіріс процесіне ықпал етудің маңызды тұтқасы.

Жоспарлау экономиканы және оның буындарын басқарудың аса маңызды функциясы болып табылады. Оны мемлекеттік билік пен басқару органдары, мекемелері және олардың жоғары құрылымдары жүзеге асырады.

Нарықтық жағдайында жоспарлау шаруашылық жүргізудің белгіленетін түпкілікті нәтижелеріне ықпал етуші көптеген факторлардың екі ұштылығына байланысты көбінесе болжау ретінде жүргізіледі.

Болжам - арнайы ғылыми зерттеудің негізінде  болашақтағым қандай болса да бір  құбылыстың жай-күін ықтималды пайдалану. Болжау - қандай болса да бір құбылыстың, объектінің, процестің дамуының нақтылы келешектері туралы болжамдарын әзірлеу. Қаржыларға сәйкес болжаудағы құбылыстың дамуы - бұл қаржы қатнастарының мүмкіндігінше жетілдіру, объектісі - қаржы ресурстары, процесі - ақша қорларының қозғалысы [3].

Қаржылық  болжау - мемлекеттің мүмкін болатын  қаржы жағдайын алдын ала көре білу, қаржы жоспарларының көрсеткіштерін негіздеу (дәлелдеу). Болжамдар орташа мезгілді (5-10 жыл) және ұзақ мерзімді (10 жылдан астам( болуы мүмкін. Қаржылық болжау қаржы жоспарларын жасау стадияларынан бұрын болады, қоғам дамуының белгілі бір кезеңіне арналған қаржы саясатының тұжырымын жасайды. Қаржылық болжаудың мақсаты болжанған кезеңдегі қаржы ресурстарының шынайы мүмкін болатын ауқымын, оларды қалыптастырудың көздерін және пайдалануын анықтау болып табылады. Болжамдар қаржы жүйесінің органдарына қаржы жүйесін (құрамын) дамыту мен жетілдірудің түрлі нұсқаларын, қаржы саясатын іске ауыстырудың нысандары мен әдістерін белгілеуге мүмкіндік береді.

Қаржылық  болжау әр түрлі әдістерді қолдануды  қажет етеді: Экономикалық процестерді  анықтайтын факторларға қарай қаржы  жоспарлары көрсеткіштерінің динамикасын  бейнелеп көрсететін экономикалық үлгілерді  жасау; Коррекциялық - регресиялық талдау; Тікелей сараптамалық бағалау әдісі.