Лекции по "Экономике"

1) ТШ =    S

           QхҒ

 

S – жалпы  қорлардағы  қажеттілік;

Q – тапсырысқа  берген қордың көлемі;

Ғ – тапсырысты рәсімдеу.

қорларды сақтаумен  байланысты шығындарға жататындар:

қоймалармен байланысты өндеу, сақтандыру, салық  салу шығындары.

Келесі формула арқылы есептеледі:

 

2) СШ = Q/ 2хН

 

Н – қорлардың  бірлігін сақтауға жіберілетін шығындар;

Қорлардың экономикалық көлемі – ол әр тапсырыс  сайын  беріліп  отыратын  қажетті қорлар көлемі. Келесі формула арқылы  есептеледі:

 

3) Э_к  = √ 2х ҒхS/ Н

 

Тапсырыс саны:

 

4) ТС= S / Э_к

 

Тапсырысты қадағалау  мөлшері – бұл келесі тапсырысты жасау кезіндегі кәсіпорындардағы қордың мөлщері:

 

5) ТҚМ = S₃ x T₃

 

S₃  – мерзімдегі қордағы қажеттілік;

T₃  -тапсырысты орындау мерзімі.

 

 

Тақырып 17. Дебиторлық борышты басқару

 

Дәріс сұрақтары:

Дебиторлық  қарызды  басқару кезінде несиелік  саясатты әзірлеу маңызды  болып  табылады. Несиелік саясат – ол кәсіпорын  өзінің тауарларын сатып алушыларға өткізумен байланысты саясат.

Егер тауарды  сатып алушылармен  төлеу мерзімін ұзартса, кәсіпорынның өткізу көлемі жоғарлауы мүмкін, сонымен қатар дебиторлық  қарыздардың  мөлшері жоғарлайды. Сонымен бірге күмәнді қарыздармен  байланысты тәуекел жоғарлауы ықтимал. Егер төлеу  мерзімін қысқартатын болса, несиеге өткізу көлемі төмендеуі мүмкін. Бірқатар дебиторлық қарыздардың сомасы төмендейді және тәуекел  төмендейді. Басқару кезінде несиелік  саясаттан басқа дебиторлық қарыздардың мөлшерін анықтау, дебиторларды әр түрлі белгілер  бойынша жіктеу, яғни сомасына байланысты  және мерзіміне байланысты.  Дебиторлық қарыздарды  төлеу, графигін құру, тапсырыстарды есепке алу. Дебиторлық қарыздарды басқару кезінде оның айналымдылығын жылдамдату үшін немесе дебиторлық қарыздардың табыстылығын жылдамдату үшін (инкасациялауын жоғарлату үшін) келесідей әдістерді қолдануға болады;

1) сатып алушыларды  бағалау, яғни төлем қабілеттілігін  және қаржылық жағдайын бағалау;

2) сақтандыру: мұнда  сату операцияларды кейінгі күмәнді  қарыздардың пайда болуынан сақтандыру;

3) дебиторларды  ынталандыру, мысалы, жеңілдік беру. Шетелдерде келесідей жеңілдік саясаты қолданылады:

d / k *п  мұндағы,

d – жеңілдік  мөлщері,

k – жеңілдік  мерзімі,

n – несиелендіру  мерзімі.

Осы саясат бойынша  жағдайлар болуы мүмкін:

1) егер сатып   алушы тауарды “k” мерзімге төлесе, оған “d” мөлшерінде жеңілдік беріледі;

2) егер сатып  алушы (k+1) мерзімінен “n” мерзімге  дейін төлесе  ол тауарлардың   толық сомасын төлейді;

3) егер (n+1) мерзімінен  төлесе, онда ол тауардың толық  сомасын және  айыппұл төлейді;

4) факторингті  қолдану – ұшінші тұлғаға төлем талабын беру. Факторингтік компания ашық  және жабық болады. Ашық – егер дебиторлар алдын – ала ескертілсе, жабық –керісінше.

5) Дебиторлардан  есеп алу, график бойынша қарыздарды  төлеуін талап ету.

 

 

Тақырып 18. Корпорацияларды қайта ұйымдастыру: қосу, сатып алу, бөлшектеу, банкроттық және тарату

 

Дәріс сұрақтары:

1. Кәсіпорынның  банкротқа ұшырау ықтималдылығын  талдау?

2. Кәсіпкерлік  тәуекелділікті талдау?

3. Инвестициялық  жобаның тиімділігін талдау?

1. Банкроттық жағдайды туғызатын объективтік себептер:

• инфляция деңгейінің қарқындауы;
• нормативтік базаның жетілдірілмеуі;
• құнды қағаздардың нарықтық құнының құодырауы;
• жоғары бәсекелестіктің салдарынан тауар бағасының арзандауы.

Субъективтік  себептер:

• басшылардың банкроттық жағдайдың алдын алмауы;
• маркетингтік зерттеудің дұрыс жүргізілмеуі;
• өндіріс көлемінің азаюы;
• шығынның ақталмауы;
• табыстылықтың азаюы;
• өндіріс циклінің ұзақ болуы;
• қарыздың өсуі;
• қаржылық, инвестициялық және баға саясатының бағытын дұрыс жолға қоймауы.

Банкроттық  жағдайдың алғашқы белгілері: қаржылық есептіліктің құрылымындағы ірі өзгерістер және оның өз уақытылы ұсынылмауы.

Банкроттық  жағдайды талдаудың үш әдісі бар:

Э. Альтманның 2 факторлық үлгісі;

Э. Альтманның 5 факторлық үлгісі;

Э. Альтманның 7 факторлық үлгісі.

1. Банкротқа  ұшырау деңгейі келесі формуламен  есептеледі:

z=-0,3877+К_А*(-1.0736)+K₃*0.0579,

Э. Альтманның пікірінше  банкротқа ұшырау ықтималдылығы  ағымдық өтімділік және қаржылық тәуелсіздік коэффициентіне байланысты.

Егер z=0 – банкротқа  ұшырау ықтималдылығы 50 пайыз, z<0 – 50 пайыздан төмен z мәні азайған сайын банкротқа ұшырау ықтималдылығы төмендейді,  z>0 - 50 пайыздан жоғары, z мәні өскен сайын банкротқа ұшырау қаупі артады. Бұл үлгінің артықшылығы қарапайым және аз ақпарат қолданылады.

Кемшілігі банкротқа ұшырау жағдайын нақты болжамайды және қаржылық жағдайға әсер ететін факторларды қарастырмайды.

Екі факторлық  үлгі бойынша болжау қателігі 0,65 интервал аралығында ауытқиды.

Бес факторлық  үлгі бойынша бес көрсеткіш қолданылады:

Z=1,2*К₁+1,4*К₂+3,3*К₃+0,6*К₄+1,0*К₅

К₁=МАК/барлық активтер

К₂=бөлінбеген табыс/ барлық активтер

К₃=салық төленгенге дейінгі табыс/ барлық активтер

К₄=меншіктік капиталдың нарықтық құны/ барлық активтер

К₅=сатудан түскен табыс/ барлық активтер

Егер z<2,675 – банкротқа ұшырау мерзімі 2-3 жыл; z>2,675 қаржылық жағдай тұрақты. Банкротқа ұшырау жағдайының шекарасының шегі:

z<1,81 – банкрот  болу ықтималдылығы жоғары;

z>3 - төмен.

Бұл үлгінің  артықшылығы 1 жылға дейінгі болжамның  дәлдігі 95 пайыз, 2 жыл – 83 пайызды құрайды.

Жеті факторлық  үлгі бойынша жеті көрсеткіш қолданылады:

Активтердің рентабелділгі;

Табыстың динамикасы;

Кредит бойынша  пайызды өтеу коэффициенті;

 

Ағымдық өтімділік  коэффициенті;

Тәуелсіздік коэффициенті;

Активтердің жиынтық  құны.

Бұл үлгі бойынша болжамның дәлдігі 5 жылға дейін 70 пайызды құрайды.

Көп факторлық  талдау әдістері қор биржасына тіркелген  кампаниялар үшін қолданылады.

Банкротқа ұшырау ықтималдылығын сипаттайтын көрсеткіштер:

• негізгі қызметтегі жоғалтулар;
• қысқа мерзімді қарыздарды көп қолдану,
• алашақ борыштың өсуі;
• өтімділік коэффициентінің мәнінің төмен болуы;
• айналым құралдарының тапшылығы;
• міндеттемелердің өз уақытылы орындалмауы;
• берешектер борышының өсуі;
• тиімсіз қаржы көздерін қолдану;
• жабдықтардың ескіруі;
• ресурстардың нормадан артық қолданылуы.

Тиісті шаралардың қолданылмауына байланысты қаржылық жағдайдың  бірден төмендеуіне әсер ететін көрсеткіштер:

• басқару аппаратындағы жұмысшылардың жұмыстан шығарылуы;
• өндірістің бір қалыптылығының бұзылуы;
• кәсіпорының бір ғана жобаға, актив түріне, жабдыққа тәуелді болуы;
• жаңа жобаның табыстылығы мен сәттілігі;
• техникалық жабдықтардың жаңаруын жете бағаламау,
• ұзақ мерзімдік мәмілелердің тиімсіздігі;
• саяси тәуелділік.

Бұл екі топтағы  көрсеткіштердің артықшылығы кез  келген кәсіпорынның банкротқа ұшырау ықтималдылығын анқытау үшін қолданылады. Кемшілігі көр жақты міндеттемелерді орындаудың күрделілігіне байланысты.

 

 

Тақырып 19. Ұлтаралық корпорациялардағы қаржы менеджменті

 

Дәріс сұрақтары:

1. Ұлтаралық корпорациялардың қаржы ресурстары
2. Қаржы ағымын басқару ерекшеліктері
3. Қаржы ағымын реттеудегі трансферттік баға

 

1. Ұлтаралық корпорациялардың қаржы ресурстары екі түрге бөлінеді: ішкі және сыртқы.

Ішкі қаржылық ресурстар корпорация иелерінің  құнды қағаздарды шығару және орналастыру  нәтижесінде құрылған немесе шоғырланған қаржысын айтамыз. Ішкі қаржы ресурстарының көздері:

• акция шығару арқылы корпорация активтердің құрамындағы меншікті капиталдың үлесін арттырады.
• Субординациялық қарыз корпорация акционерлері, персоналдары арасында әр түрлі қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді құнды қағаздарды шығару және орналастыруды айтамыз.
• Корпорациялық облигация.
• Корпорация ішілік ақша ағымын құру – бұның ерекшелігі бір жағынан іс жүзінде ешбір ақша ағымын туғызбайды, ал жекелеген құрылымдық тұрғыдан қарастырылсақ бағам айырмасынан, салықтық және қаржылық шектеу қойылған аймақтан қосымша табыс алуға мүмкіндік береді.
• Корпорациялық несие жергілікті жердің несие нарығында пайыздық мөлшері жоғары, валюталық бақылау қатаң, салық салу ерекшелігі елеулі болса тиімді болады. Корпорациялық несие жеңілдік негізінде беріледі. Корпорациялық несиенің пайызы төмен, өтеу мерзімі еркін, рәсімделуі қарапайым, несиелік тәуекелділігі төмен болады, сондықтан тартымдылығы жоғары болады. Корпорациялық несиенің екі түрі бар:
• жай немесе тікелей
• бір елге немесе бір валютамен қарыз нысанында берілген несие.

Жай немесе тікелей  несие бойынша несие беруші болып  корпорацияның бас фирмасы, корпорация құрамына кіретін банк немесе қаржы  менеджментінің орталығы немесе корпорацияның  бір өндірістік бөлімшесі болуы мүмкін.

Іс жүзінде  корпорациялық несие бас компанияның  өзінің басқа мемлекеттегі бөлімшесіне  банк арқылы берілген қарызын айтады. Банк тұрғысынан алған несиенің тәуекелділігі  төмен болады. Көптеген елдерде салықтық төлемдер әр түрлі болады. Бұл жағдай қаржыландыру нысанын таңдауға әсер ететін маңызды фактор болып табылады. Корпорациялық менеджмент тұрғысынан ішкі ресурстарды басқару оңай, белсенділігін оңай арттыруға болады. Бұл корпорацияның ішкі қаржы ресурстарының артықшылығы болып табылады.

Сыртқы қаржы  ресурстары корпорацияны дамыту үшін қажет. Ұлтаралық корпорациялар  сыртқы қаржы ресурстарын белсенді пайдалануын экономикалық басымдылық деп атайды. Сыртқы қаржы ресурстары экономикалық мәні бойынша былайша  жіктеледі:

1. сыртқы түрі бойынша: қаржылық, несиелік, қор
2. ақша ағымының ерекшелігі бойынша: қайта бөлінетін, қарыз, тартылған.
3. құрылу көздері бойынша: капитал салымы немесе субсидия ретінде, ортақ жобаларды қаржыландыру, жинақ ретінде.
4. аймақтық белсенділік бойынша: жергілікті жердің, аймақтық.
5. міндеттемелерді өтеу бойынша: ірі коммерциялық жобаларды шоғырландыруға байланысты сыртқы қаржы ресурстар ағыны, негізгі ағымдық жұмысты жүзеге асыруға арналған сыртқы қаржы ресурстар ағыны.
6. мерзімі бойынша: ұзақ, ормаша, қысқа. Нақты мерзімі келесі факторларға байланысты болады: инфляция, қаржы ресурстарын белгілеуі бойынша, мемлекеттің экономикалық бағдарламасының мерзімі.

ҰК шетел  валютасымен қаржы ресурстарын  тарту басымдылығы мынаған байланысты:

• пайыздық мөлшерлеменің паритеті;
• форварддық мөлшерлдеме;
• айырбас бағамының динамикасын болжау.

Сыртқы қаржы  ресурстардың тиімді құралына мыналар  жатады:

• евровекселдердің эмиссиясы;
• европалық коммерциялық қағаз – бұл андеррайтингсіз эмиссияланады, сондықтан алдын ала кепілдік берілмеді. Оның мерзімі инвестордың қажеттілігі бойынша анықталады.
• Корпоративтік облигация. Оны эмиссиялау валютасын таңдау аса маңызды. Оған екі негізгі компанент ықпал етеді: ағымдық пайыздық мөлшерлеме, айырбас бағамының динамикасы.