Лекции по "Экономике"

2. Кәсіпорын қорының қайнар көз құрылымдарын ұйымдастыру талғаусыздық және бюджеттік желі қисық сызықтары қолданылады. Талғаусыздық сызығы бірдей пайдалылықа ие өнімдер жиынтығын графикалық түоде бейнелейді. Егер немқұрайлық қисық сызықтары тұтынушының ұнамдылықтарын сипаттаса, бюджеттік желі оның мүмкіндіктерін анықтайды. Ол- осы белгіленген кіріске алуға болатын екі өнімнен тұратын әртүрлі комбинацияларды графикалық түрде көрсететін теріс көлбеулі түзу сызық. Тұтынушының кірісі өзгергенде, бюджеттік сызық та өзгереді. Кіріс ұлғайғанда бюджеттік сызық жоғары, алдыңғы сызыққа косарлана оң жаққа ығысады. Бағаның тауарға деген арақатынасының өзгерісі бюджет сызығының көлбеу бұрышын өгеріске келтіреді. Бюджеттік сызықтың талғаусыздық сызығының ең биігімен жанасуы тұтынушының тепе-теңдңгңн анықтайды. Бұл нүктеде тұтынушы қажеттілігі қанағаттандырылады.

Кәсіпорын қорының  қайнар көз «Кіріс-тұтынуы» қисық  сызығы кірістің түрлі деңгейлерімен  байланысқан тұтынушы тепе-теңдігінің барлық нүктелері арқылы өтеді. «Баға тұтыну» қисық сызығы   тауардың біреуінің бағасының өзгеруімен байланысты тұтынушы тепе-теңдігінің барлық нүктелері арқылы өтеді.

Тұтынылатын тауардың мөлшері артқан сайын, әрбір қосымша бірліктің пайдалылық шегі кемиді, сұраныс заңының негііндегі пайдалылық шегі заңының мәні осында.

 Тұтынушы  өзінің қажеттіліктерін жеке  ұнамдылықтарына сәйкес жайғастырады. Тұтынушының ұнамдылықтары- бұл  тауарлар мен қызметтерді ретке  келтіру қабілеті. Тұтынушы сонымен қатар шектеулі кіріске осындай қажеттіліктерін максималды дәрежеде қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тауарлар жиынтығын алуға ұмтылыды. Оған тек пайдалылықты максимизациялау ережесін сақтағанда ғана қол жеткізуге болады, ол бойынша алынатын тауарлардың пайдалылық шегі бір ақшалай бірлікке есептегенде бірдей болады.

Тұтынылатын тауардың мөлшері артқан сайын, әрбір қосымша  бірліктің пайдалылық шегі кемиді, сұраныс заңының негііндегі пайдалылық шегі заңының мәні осында.

 Тұтынушы  өзінің қажеттіліктерін кәсіпорын қорының қайнар көз жеке ұнамдылықтарына сәйкес жайғастырады. Тұтынушының ұнамдылықтары- бұл тауарлар мен қызметтерді ретке келтіру қабілеті. Тұтынушы сонымен қатар шектеулі кіріске осындай қажеттіліктерін максималды дәрежеде қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тауарлар жиынтығын алуға ұмтылыды. Оған тек пайдалылықты максимизациялау ережесін сақтағанда ғана қол жеткізуге болады, ол бойынша алынатын тауарлардың пайдалылық шегі бір ақшалай бірлікке есептегенде бірдей болады.

 

 

 

 

 

 

Тақырып 9. Капитал құны

 

Дәріс сұрақтары:

1. Капиталдың  құны және бағалау әдістері

2. Қаржы нарығының  нәтижесі және оның әсер ету  күші

3. Несиелеу саясаты

4. Банкіні таңдап  алу критериясы, банкіні таңдап  алу коэффиценті мен формалары

1. Капитал құны  дегеніміз-қызметті қаржыландыруға тартылатын қайнар көздерімен байланысты шығындар болып табылады.Негізгі қаржыландыру қайнар көздері келесі түрлерге бөлінеді:

   1)несиелік  ресурстар;

2)облигациялық(қарыздар,заемдар)

3)ерекшелігі  бар акциялар;

4)жай акциялар;

5)табыс.

Жалпы капитал құны келесі формула арқылы есептелінеді:

                                     ΣСҒ

                             R=―――――

                  (1+1)´

 

СҒ-қарастырылған  капитал бойынша ақшалай ағымдар;

І-қарастырылған  капитал бойынша табыс мөлшері;

n-капиталды пайдалану мерзімі.

 

    1)Несиелік  ресурстар бойынша  капитал  құнының формуласы:

 

 

                          Кн.р.=і*(1-СС)

 

   СС-корпоративті табыс ставкасы.

   2)Облигациялық заемдар бойынша капитал құнының формуласы:

Облигациялар (1),алдын ала өтелетін(2),3)мерзімді облигациялар);

                       СҒ

     1)Ко.з.1=――――

                       (1+1)´*

 

                       СҒΣ'*1

      2)Ко.з.2=―――――――

                        (1+1)+В/(1+1)ۢ

 

      В-өтеу   құны;

 

                        СF∑ۢۢ*1

     3)Ко.з.З=――――

                       (1+1)+М/(1+1)

 

  М-номиналды құн

  3)Артықшылығы бар акциялар:

                   D

         Ка.а.=―                 D-дивидент

4)Жай акциялар бойынша:

    4.1)егер акция алып саларлық мақсатта пайдаланылса,онда:

                       D                P

          Кж.al=    ―        +―――             P-нарықтық құн

                      (1+1) ۢ         (1+1) ۢ

 

  Алып-сатарлық=Девидент+курстық  айырмашылық;

4.2)Кәсіпорынның  қызметінде қатысу және девидент  алу мақсатында болса,есептеледі:

                           D

       Кж.а2=Σx―――

                             (1+1)ۢ

 

4.3)Егер дивиденттер  тұрақты өсіп отырса,келесі формула  арқылы есептеледі:

                   (1+d)

Кж.а.3=Dx―――                   D-базистік кезендегі дивидент

                    1-d

 

d-девиденттің өсу қарқыны;

Гордон формуласы               і-проценттік ставка.

 

 

5)Табыс бойынша  капитал құны-бұл табысты түсірумен  байланысты шығындардың мөлшеріне  тең болады.Егер кәсіпорын қызметінде  қаржыландыруға бірнеше қайнар  көзін пайдаланса, орташа мөлшері капиталдың құны есептеледі.

 К-ол,і капиталдың  яғни қаржыландыру қайнар көзінің  құны

Gi-ол,і капиталының,яғни  жалпы қаржыландыру қайнар көздерінің  ішіндегі үлесі.

    Негізгі капиталды  басқару ол қаражаттарды активтер  арасында рациональды түрде тарату негізгі капиталдың құнын анықтау және оларды тиімді пайдалануды жүзеге асыру және бағалау болып табылады.

     Бағалау  және қайта бағалау-негізгі құралдармен  материалдық емес активтердің  аяқталмаған күрделі салымдар  мен ұзақ мерзімді қаржылық  салымдары үшін айналымнан тыс активтердің құнын бағалау әртүрлі.

2. Қаржы нарығы жүйе жеке меншіктің үстемдігі, қоғамдық еңбек бөлінісі, ақша арқылы жүзеге асырылатын айырбас қатынасының кеңінен дамуымен сипатталалды. Бұл жүйе экономиканың орындылық қағидасына, яғни минималды шығындар арқылы максмалды нәтижеге жетуге ұмтылысқа негізделеді.

  Қаржы нарығының  экономика- өндірушілер мен тұтынушылар  нарық арқылы әрекет ететін  шаруашылықты ұйымдастыру нысаны. Нарық- бұл нарықтық экономианың  іске асырылу механизмі, бұл «не,қалай, кім үшін өндіру керек?» мәселелері баға, сұраныс пен ұсынысиың көмегімен шешілетін өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі. Сатуға арналған өнімдерді өндіру орын алған жердің бәрінде нарық пайда болады.

  Нарық- бұл нарықтық экономианың іске асырылу механизмі, бұл «не,қалай, кім үшін өндіру керек?» мәселелері баға, сұраныс пен ұсынысиың көмегімен шешілетін өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі. Сатуға арналған өнімдерді өндіру орын алған жердің бәрінде нарық пайда болады.

Нарық- бұл нарықтық экономианың іске асырылу механизмі, бұл «не,қалай, кім үшін өндіру керек?»  мәселелері баға, сұраныс пен ұсынысиың  көмегімен шешілетін өндірушілер  мен тұтынушылар арасындағы экономикалық қатынастар жүйесі. Сатуға арналған өнімдерді өндіру орын алған жердің бәрінде нарық пайда болады.

  Нарықтық  экономиканың шаруашылықты ұйымдастырудың  басқа нысандарына қарағанда  тек өзіне тән негізгі белгілері  бар:

 Жеке меншік. Мұнда меншіктің мүліктік құқықтары маңызға ие.

 Жеке мүдделік.Ұлы ғалым А. Смит 1776 жылы өзінің «Халықтар байлығы» кітабында «көрінбейтін қол» қағидасын сипаттайды. Нарықтық экономикада жеке мүдделілік нарықтық бағалардың жүйесі арқылы жүргізіледі: тұтынушылар тауарларды ең төменгі бағалардың жүйесі арқылыжүргізіледі; тұтынушылар тауарларды ең төмен баға арқылы алады; кәсіпкерлер кірісті максималдандыруға тырысады; ресурс иеленушілер өздерінің ресурстары үшін ең жоғарғы баға алуға тырысады.

  Таңдау еркіндігі. Оның кепілдігі ретінде жеке меншік танылады. Бұл өзінің қызметі үшін ең жарамды деген ресурстарды алу және тауарларды нарықта сату, қандайда болмасын тауарларды алу.

   Бәсекелестік.

Еркін баға белгілеу жүйесі. Бағаларда фирмалардың және жекелеген тұлғалардың таңдауы тіркеледі.

Шектелген мемлекеттік араласу.

Нарықтық шаруашылықтың  субъектілері:

1. Үй шаруашылықтары- адамзат капиталының өндірісін,  қайта өндірісін қамтамасыз ететін, қандай да бір фактордың меншік  иесі болып табылатын, шешімді  жеке дара қабылдайтын құрамында  бір немесе бірнеше тұлғалар бар экономикалық бірлік, яғни мұның бәрі тұтынушылар.

2. Фирма- өнімдерді сату  мақсатында дайындау үшін өндіріс  факторларын қолданатын, пайданы  максималдандыруға талпынатын, шешімді  жеке дара қабылдайтын бірлік.

3. Мемлекет- бұл үкіметтік  және мемлекеттік мекемелер.

3.  Несиелеу саясаты пайда болу жағдайы: қоғамдық еңбек бөлінісі, өндірушінің дербестігі,өндірушілердің жеке меншік шеңберіндегі экономикалық оқшаулануы.

Нарық функциялары: ақпараттық, делдалдық, баға белгілеу, реииеуші, сауықтыру.

Нарық құрылымының жіктелуі:1. Нарықтық қатынас объектілерінің экономикалық мүдделері бойынша. Ол тауар мен қызмет нарығы,өндіріс факторларының нарығы, қаржы нарығы, ақпарат нарығы болып бөлінеді.

2. Географиялық орналасуы  бойынша. Ол жергілікті нарық,  аумақтық нарық, ұлттық нарық, дүниежүзілік нарық болып бөлінеді.

3. Бәсекенің шектелу деңгейі  бойынша. Ол монополиялық нарық,  олигополиялық нарық, жетілдірілген  бәсеке нарығы болып бөлінеді.

4. Сала бойынша. Ол автомобиль  нарығы,компьютерлік нарық және  т.б.

5. Сатылу сипаттамасы бойынша. Ол көтерме сауда нарығы, бөлшек сауда нарығы, фьючерстік сауда нарығы.

6. Заң нормаларына сәйкестігі  бойынша. Ресми нарық,қара базар.

Несиелеу саясаты:

1. Тауар биржалары, көтерме  және бөлшек сауда кәсіпорындары,  аукциондар, жәрмеңкелер, делдал фирмалар

2. Банкілер, сақтандыру компаниялары, қор биржалары(қаржы рыногы: ақшалық,валюталық,  бағалы қағаздар рыногы)

3. Еңбек биржалары (еңбек  нарығы)

4. Ақпарат орталықтары,  жарнамалық агенттуктер, заң мекемелері (ақпараттық нарық)

Несиелеу саясаты:

Артықшылықтары:

1. ресурстарды тиімді  орналастыру

2. өзгеретін жағдайға  икемділікпен бейімделу

3. нарықтық процеске қатысушылардың  таңдау және әрекет еркіндігі

4. бағаны төмендету  мақсатындағы бәәсекенің дамуы  және т.б.

Кемшіліктері:

1. өндірістің  үйлесімсіз дамуының мүмкін болуы

2. қоғамдық проблемаларды  шешпейді

3. жұмыспен қамтамасыз  етпейді

4. қоғамның бай  және кедей топтарына бөлінуінің  күшеюі және т.б.

4. Банк (итальян тілінде-орындық)- уақытша бос тұрған еркін ақшаны пайыздық өсіммен төлеуге қарызға беру үшін жинақтайтын ерекше экономикалық институт.

Банктердің  қызметтері:

-несие беруде  және төлемдерде делдалдық ету;

-ақшалай табыс  пен жинақ ақша бөліктерін капиталға айналдыру;

-айналымның  несиелік қаржысын (вексельдер,чектер, банкноттар) жасау.

Банктердің  экономикалық ролі- ақшалай капитал  жинақталып жатқан экономика саласынан  оны алып, пайдаланып жатқан экономика  саласына беруді қамтамасыз ету.

Банктердің қызметтері және операциялар сипаты бойынша жіктелуі:

-Орталық эмиссиляқ;

-Коммерциялық  депозиттік;

-Инвестициялық;

-Жинақтық;

-арнайы мақсатқа  арналған.

Банктердің  негізгі операциялары:

1.Ақша ресурстарын  жұмылдыру.Енжар-депозиттер қабылдау,акциялар  мен басқа банктерден алынған басқа бағалы қағаздарды,несиелерді сату.

2. Ақша ресурстарын  тарату. Белсенді-несиелер беру, акциялар, облигациялар сатып алу, лизинг, факторинг, банк инвестициялары, вексельдермен операциялар.

Коммерциялық  банктер белсенді және енжар болып бөлінеді:

Белсенді-қолда  бар ақша, өз меншігі, резервтер,несиелер,т.б.

Енжар-акциялар, чек түріндегі салым ақшалар, қысқа мерзімді және жинақ салым  ақшалар,т.б.