Лекции по "Экономике"

Бюджетті құру кезеңдері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Бизнес-жоспар  және оның қаржылық аспектілері:

1. Қарқынды-ұлттық  өнімнің техника мен технологияларды  жетілдіру есебінен артуы.

2. Аралас- ұлттық  өнімнің пайдаланылған факторлар  санының өсуі және техника  мен технологияларды жетілдіру есебінен артуы.

3. Экстенсивті-ұлттық  өнімнің өндіріске қосымша факторлар  тарту есебінен артуы.

Әрбір елдің  үкіметі экономикалық өсу қарқынын ішкі ақша жинауды және инвестицияларды  көтермелеу, шетел инвесторларын  тарту, меншік құқықтарын сақтау және т.б. жолдармен арттыруға ұмтылады. Капиталдың шоғырлануы оның табыстылығының төмендеуімен қосарлана жүреді. Басқаша айтқанда, экономика неғұлым көп капиталға ие болса, ол алға қарай аз қайтарыммен өседі. Сондықтан жиналған ақша үлесінің көбеюі алғашқы кезеңде жылдамырақ дамуға алып келеді де, содан кейін экономика капитал мен еңбек өнімділігі артуының ең жоғары деңгейіне жеткенде баяулай бастайды.

 Экономикалық  дамудың типтері:

1. Қарқынды-ұлттық  өнімнің техника мен технологияларды  жетілдіру есебінен артуы.

2. Аралас- ұлттық  өнімнің пайдаланылған факторлар  санының өсуі және техника  мен технологияларды жетілдіру  есебінен артуы.

3. Экстенсивті-ұлттық  өнімнің өндіріске қосымша факторлар  тарту есебінен артуы.

Әрбір елдің  үкіметі экономикалық өсу қарқынын ішкі ақша жинауды және инвестицияларды көтермелеу, шетел инвесторларын тарту, меншік құқықтарын сақтау және т.б. жолдармен арттыруға ұмтылады. Капиталдың шоғырлануы оның табыстылығының төмендеуімен қосарлана жүреді. Басқаша айтқанда, экономика неғұлым көп капиталға ие болса, ол алға қарай аз қайтарыммен өседі. Сондықтан жиналған ақша үлесінің көбеюі алғашқы кезеңде жылдамырақ дамуға алып келеді де, содан кейін экономика капитал мен еңбек өнімділігі артуының ең жоғары деңгейіне жеткенде баяулай бастайды.

 Экономикалық дамудың типтері:

1. Қарқынды-ұлттық  өнімнің техника мен технологияларды  жетілдіру есебінен артуы.

2. Аралас- ұлттық  өнімнің пайдаланылған факторлар  санының өсуі және техника  мен технологияларды жетілдіру  есебінен артуы.

3. Экстенсивті-ұлттық  өнімнің өндіріске қосымша факторлар тарту есебінен артуы.

Бизнес-жоспар және оның қаржылық аспектілері:

1. Сұраныс факторлары-жиынтық  шығындардың деңгейі.

2. Ұсыныс факторлары-табиғи  ресурстар,еңбек ресурстары, негізгі  капиталдың көлемі,технология.

3. Үлестіру факторлары-ресурстарды тиімді пайдалану.

Бизнес-жоспар және оның қаржылық аспектілері: нақты ЖҰӨ-нің артуы, ЖҰӨ көлемінің халықтың жан басына шаққандағы өсуі.

Нарықтық экономикаға  тұрақсыздық,көтерілу және құлдырау қасиеттері тән, олэкономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін анықтайды.

 Экономикалық  кезең цикл-бұл бір экономикалық  дағдарыстың басынан екіншісінің  басталуына дейінгі кезең, ол  экономикада кезең-кезеңмен қайталанатын  өрлеу және құлдыраумен сипатталыды.

Экономикадағы кезеңділіктің негізгі себептерінің бірі ретінде көптеген экономистер тұтыну мен инвестициялардың өзара қатыастарының ауытқуын атайды.

 Экономикалық  кезеңдік ауытқуларға әсер ететін  факторлар сыртқы және ішкі  болып бөлінеді.

   Сыртқы  факторлар-халықтың санының өзгеруі, технологиядағы түпкілікті өзгерістер, соғыстар және саяси оқиғалар.

   Ішкі  факторлар- тұтыну,инвестициялау,үкіметтің  қызметі және т.б.

Бизнес-жоспар және оның қаржылық аспектілері:нақты  ЖҰӨ-нің артуы, ЖҰӨ көлемінің халықтың жан басына шаққандағы өсуі.

Нарықтық экономикаға  тұрақсыздық,көтерілу және құлдырау қасиеттері тән, олэкономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін анықтайды.

 Экономикалық  кезең цикл-бұл бір экономикалық  дағдарыстың басынан екіншісінің  басталуына дейінгі кезең, ол экономикада кезең-кезеңмен қайталанатын өрлеу және құлдыраумен сипатталыды.

Экономикадағы кезеңділіктің негізгі себептерінің бірі ретінде көптеген экономистер  тұтыну мен инвестициялардың өзара  қатыастарының ауытқуын атайды.

 Экономикалық  кезеңдік ауытқуларға әсер ететін факторлар сыртқы және ішкі болып бөлінеді.

   Сыртқы  факторлар-халықтың санының өзгеруі,  технологиядағы түпкілікті өзгерістер, соғыстар және саяси оқиғалар.

   Ішкі  факторлар- тұтыну,инвестициялау,үкіметтің  қызметі және т.б.

Экономикалық өсуді өлшеудің әдісиері:нақты ЖҰӨ-нің артуы,ЖҰӨ көлемінің халықтың жан басына шаққандағы өсуі.

Нарықтық экономикаға  тұрақсыздық,көтерілу және құлдырау қасиеттері тән, олэкономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін анықтайды.

 Экономикалық  кезең цикл-бұл бір экономикалық  дағдарыстың басынан екіншісінің  басталуына дейінгі кезең, ол  экономикада кезең-кезеңмен қайталанатын  өрлеу және құлдыраумен сипатталыды.

Экономикадағы кезеңділіктің негізгі себептерінің бірі ретінде көптеген экономистер тұтыну мен инвестициялардың өзара қатыастарының ауытқуын атайды.

 Экономикалық  кезеңдік ауытқуларға әсер ететін  факторлар сыртқы және ішкі  болып бөлінеді.

   Сыртқы  факторлар-халықтың санының өзгеруі,  технологиядағы түпкілікті өзгерістер, соғыстар және саяси оқиғалар.

   Ішкі  факторлар- тұтыну,инвестициялау,үкіметтің  қызметі және т.б. Қаржы менеджментінің  жоспарлау саясатының негізгі  нысаны – бизнес жоспар. Қазіргі  кезде бизнес – жоспарлаудың  қызметтері мынадай нысанда орындалады:

• бизнес стратегиясы  мен оның  даму концепциясын құру құралы;
• шаруашылық қызметінің жаңа бағытын бағалау құралы;
• несие тарту құралы;
• сыбайлас тарту құралы.

Бірінші функция  мәні кәсіпкерлік қызметінің жаңа бағыттарын жасау болып табылады. Екінші функция  мәні  - кәсіпорын шаруашылық қызметінің бақылау мен талдауда бизнес – жоспарды қолдану. Үшінші қызметінде бизнес – жоспар шаруашылық жүргізуші субъектілердің несие қабілетн  бағалаушы болады. Банкте несие беру  үшін негізгі фактор болып бизнес – жоспар табылады. Банк кәсіпорындардан кепіл түріндегі қамтамасыз етуді емес, дұрыс жасалған бизнес – жоспар сұрайды. Төртінші қызметін орындауда кәсіпкерліктің жаңа түріне сыбайлас тарту стимулы болады.

Бизнес –  жоспардың екі негізгі түрі бар. Біріншісі – 7 бөлімнен тұрады:

1. титул –  кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;

2. кәсіпорын қызметі мәнінің қысқаша мазмұны:

- жалпы мақсаттар,  мақсатқа жету жолдары;

- бизнес концепциясы.

3. фирманың нақты  жақын мақсаттары мен мақсатқа  жету әдістері;

4. нарық және  бәсекелестік:

- нарық  икемділігі;

- артықшылық;

- нарыққа шығу  құны.

5. өнім – барлық өлшемдері, фирма көрсеткіштерін қызметтер мен олардың саласы;

6. жарнама және  өткізу жоспары;

7 . Қаржылар  туралы мәліметтер.

Бизнес –  жоспардың екінші түрі 10 бөлімнен тұрады:

1. титул –  кәсіпорын рәміздері көрсетіледі;

2. кіріспе –  жоба бойынша фирма қызметінің қысқаша мазмұны;

3. салаға салым  жасау анализі;

4. ұсыныстың  жоба мәні;

5. өндірістік  жоспар;

7. ұйымдастырушылық  жоспар;

8. тәуекел деңгейін  бағалау;

9. қаржылық жоспар: өтелу мерзімі;

10. қосымша.

 Бұл моделдер  негізінде оны құрудың нұсқаулары бар, олардың мазмұны әртүрлі болады.

Бизнес –  жоспардың көрсетілген түрлері  онда қаржылық жоспар маңызды орынға ие екенін  көрсетеді. себебі ол қаржылық жоспарлау кезеңдерінің ақшалай  түрде жалпылауы болып табылады.

Бизнес –жоспардың бұл бөлігінің орналасуы:

• бизнес – жоспардың нұсқасының табыстық болжамы және анықталуы;
• болжанған бизнестің қаржылық потенциалын анықтау және болжау;
• бизнес – жоспар үшін қажет инвесторлардың мөлшері мен мерзімін анықтау және болжау;
• шаруашылық субъектілерінің активтері мен пассивтерінің мөлшерлеріне болжамдарын жасау.

Бизнес –  жоспар 5 жылдан  кем емес уақытқа  құрылады . бірінші жылға квартал, айлар бойынша жоспар құрылады, ал қалған жылдарға бизнестің негізгі  нәтижелерінің болжамдары жасалады.

Бизнес жоспарда қаржылық жоспарлаудың екі түрі ажыратылады: ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді.

Ұзақ мерзімді қаржылық жоспарлаудың негізгі болып  салық сомаларын амортизациялық шығындарының, табыс болжамын, капиталды  меншік және қарыздыққа бөлу, бағалы қағаздарды шығару, несие алу мерзімдерін таңдауды жүзеге асыруға мүмкіндік беретін капиталды қажетсінуді анықтау.

Қысқа мерзімді қаржылық жоспарлау жоспарлық қаржылық көрсеткіштерді қысқа мерзімге (жыл, квартал, ай) есептеуді білдіреді.

Қаржыларды  жоспарлау басқа қызмет түрлері  сияқты өз міндеттері мен мақсатына ие.

Қаржыларды  жоспарлау мақсаты болып ақшалай  қаражаттардың түсу мөлшері мен  олардың жоспарлы езінде шығарылуын анықтау табылады.

 Жоспарлаудың   міндеттері:

-  шаруашылық  процесті қажет ақша қаржыларымен  қамтамасыз ету;

- бюджет, банк, сақтандыру органдары және тағы басқа шаруашылық субъектілері мен қаржылық  қатынас орнату. Бұл қаржылық қатынастар түскен ақша мөлшерімен және берілген ақша көлемімен (салық, несие пайызы, сақтандыру салымдары) өлшенеді;

- капиталды  біріккен кәсіпкерлікке, бағалы қағаздарға салудың тиімді жолдарын анықтау;

- ақша қаражатын  құру мен пайдалануға бақылау  жасау;

- ақша қаражатын  үнемдеп қолдану есебінен табысты  үлкейту.

 Қаржылық  жоспарлаудың маңызды мезеті  жоспарлау стратегиясын анықтау  болып табылады. Қаржылық жоспарлаудың стратегиясы табыс көздерінің, ақша түсу көздерінің, қаржылық жоспарды құрудың негізгі бағыттарын білдіреді.

Шаруашылық  субъектісі (кәсіпорын)  әртүрлі  өндірістер, цехтар, қорлар, қызметтер (жөндеу), бөлімдер (қаржы, бухгалтерия) лаборатория, дүкен және тағы басқа бөлім мүшелерден тұратын жүйе болып табылады.

Аталған бөлімшелердің  табыс алуындағы орны түрлі екені  анық. Мысалы, шаруашылық субъектісі бухгалтериясыз болмайды, бірақ бухгалтериядан табыс  әкелуді талап етуге лаборатория жөндеу қызметінен де мұны сұрауға келмейді.

Шаруашылық  субъектідегі қаржылық жоспарлаудың маңызды  мазмұны болып табыс және  шығыс  орталарын анықтау табылады.

Табыс орталығы – шаруашылық субъектілердің  табыс  әкелетін бөлімшесі, ол профит  деп  аталады. (фр. табыс, пайда)

Шығыс  орталығы – шаруашылық орталығы – шаруашылық субъектілері шығындарын коммерциялық емес, бірақ анықтау қызметінде маңызды  рөл атқаратын бөлімшесі. Мысалы, көптеген батыс фирмалары «80-ге 20»  қағидасын капитал салғанда қолданылады. Бұл қағида салынған капиталдың  20 пайызы 80 пайыздық табыс әкелуі керектігін, ал қалған  80 пайызы 20 пайыздық табыс әкелуі керек екенін білдіреді.

 

Мысалы: Компания екі түрлі насос өндірмек: майлы  және отындық. Өндіріске байланысты келесі бастапқы мәліметтер берілген:

Негізгі материалдың  құны:

Латунь  $1,20/кг

Алюминий $2,60/кг

Негізгі жұмысшылардың  еңбекақысы $2,05/сағ

Өнім бірлігіне  қажетті материал және жұмыс күні:

	Майлы	Отындық
Латунь	12кг	12кг
Алюминий	6кг	8кг
Негізгі жұмысшылардың  еңбекақысы	14сағ	20сағ

 

Төменде жоспарлы және запас бойынша сату көлемі туралы мәлімет берілген:

	Майлы	Отындық	Сомасы
Жоспарлы сату көлемі	5000	1000
Сату бағасы	$105,4	$164
Кезең басындағы  запас	100 бірлік	50 бірлік
Сомасы	8670	5810	14480
Кезең соңындағы  запас	1100 бірлік	50 бірлік