Кәсіпорынның айналым қаражаттары

  Жанама  әсер төлемсіздік кризисінен қаражаттардың  айналымы төмендеуімен сипатталады. Төлемсіздік кризисі туындауының басқа да себептеріне еңбек өнімділігінің төмендеуін; өндірістің шектен тыс тиімсіздігін; басқарушылардың жаңа жағдайларға бейімделе алмауын; жаңа шешімдер іздеу, тауар ассортиментін өзгертуін жатқызуға болады.

  Төлемсіздіктермен күресу және қаржылық көмек көрсету  мақсатында үлкен қаражаттар  кәсіпорынның айналым қаражаттарын толықтыру  үшін бөлінеді. Бірақ бөлінетін қаражаттар әрдайым өз бағытымен қолданыла  бермейді.

  Жоғарыда  айтылған себептер кәсіпорындардың қарыз қаражаттарына деген қызығушылығы қандай жағдайларға байланысты туындағанын түсіндіреді. Бұл жағдайда несиені айналым қаражаттарын қалыптастыру көзі ретінде қолданылу мәселесі пайда болады. Осы мәселе несиені қолданудың кәсіпорынның қаржылық жағдайына және айналым қаражаттарының жағдайына екі жақты әсер етуімен  байланыстырылады.

  Бір жағынан алғанда, меншікті қаражаттың жетіспеушілігі жағдайында айналымға  несиелік ресурстарды тартпау үшін кәсіпорын өндірісті қысқартуы  немесе толығымен тоқтатуы қажет, ол қаржылық қиыншылықтарға әкелуі мүмкін, тіпті кәсіпорынның банкротыққа ұшырауына әкеп соқтыруы ықтимал. Басқа жағынан қарасақ, туындаған мәселелерді тек несие арқылы шешу кәсіпорынның несиелік ресурстарға  тәуелдігін жоғарылатады. Бұл қаржылық жағдайдың тұрақсыздығының ұлғаюына әкеп соқтырады, меншікті айналым қаражаттары жоғалады, себебі кәсіпорындар банктік пайыз ретінде салынған капиталға пайда нормасын қамтамасыз етпейді. Кредиторлық қарыз айналым қаражаттарын қалыптастырудың жоспарлы емес тартылған көзіне жатады. Оның бар болуы кәсіпорын айналысында басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың қаражаты бар екенін білдіреді. Сонымен қатар қредиторлық қарыз төлем тәртібінің бұзылуы нәтижесінде пайда болуы мүмкін.

  Айналым капиталы шығындарын қысқартудың үшінші әдісі бойынша қолма-қол ақшалай қаражаттардың дұрыс қолданылуы көзделеді. Фирмалар өздерінің өтімді активтерін ұстайтын банктік шоттар бойынша пайыз төленбейді. Бірақ басқа өтімді активтер (қысқа мерзімді мемлекеттік бағалы қағаздар, депозиттік сертификаттар) пайданы пайыз түрінде береді. /7, 47-53б/  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2  КӘСІПОРЫННЫҢ АЙНАЛЫМ  ҚАРАЖАТТАРЫН БАСҚАРУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ (“АСТАНА     ТРЭЙД ИНТЕРНЭШНЛ” АҚ МЫСАЛЫНДА) 

  Екінші  бөлімде кәсіпорынның қызметіне  сипаттама беріліп, қаржылық жағдай көрсеткіштерімен дәлелденеді. Айналым қаражаттарына деген жоспарлы қажеттілікті анықтау үшін талдау өткізіледі.  Айналым қаражаттарының айналымдылық, іскерлік белсенділік көрсеткіштері есептелініп, олардың кәсіпорын қызметіне әсері анықталады.  

  2.1  Кәсіпорынның  қаржылық-экономикалық жағдайын талдау 

  «Астана Трейд Интернэшнл» акционерлiк  коғамы сәулет, қала кұрылымы және құрылыс  қызметi саласында жұмыс орындау  лицензиясы № 1546352 бар кәсіпорын.

  1997 жылы Астана қаласында құрылды.  Сол жылдардан берi компания Қазақстан аумағында сәулет пен құрылыс саласында жұмыс iстеп, бойын нық көтерiп келедi.

  Жергiлiктi және шетел мамандарының бiлiмi мен  күштерiн бiрiктiре отырып, кәсiпорын  қазіргі заман қалауына лайықты  жоғарғы технологиялы құрылыс жұмыстарына  кiрiстi.

  Компания  өз жобасын iске асырмастан бұрын, алдына қойған мақсаттары- жоғары сапалы материалдармен, әлемдегi алдыңғы қатардағы құрылыс  технологияларын қолдана отырып, еңсесiн көтерген тұрғын үйлердiң  қауiпсiздiгi мен жанға жайлылығын қамтамасыз ету.

  Көзделген мақсатқа сәйкес компанияның мiндеттерi төмендегiдей:

  -сапа  стандартарын мүлтiксiз орындау; 

  -кызметкерлерiнiң  жоғарғы кәсiби деңгейi;

  -қазiргi заман құрылыс технологияларын  қолдану, инновацияларды енгiзу;

  -әрiптестермен  және клиенттермен дара тiл  табу - бұл, компания қызметiнiң басымдылық аспекттерi болып табылады.

  2007 жылы аталмыш компания елiмiздiң  экономикасының өркендеуiне өз  ықпалын тiгiзiп, Астанада 12,5 ш.м. тұрғын үй, және тағы да басқа  
кәсiпорындар ғимараттарының қабырғасын қалады. Компанияның iскерлiгi арқасында қала елiмiздiң сәулеттi, көркем де күрделi өндiрiс орнына айналды.

  Кәсiби жетiстiктерiмен қатар құрылыс-құрастыру  трестерi, құрылыс материал зауыттары, көлiк орындары қалыптасып, өркендеп өстi. Компания нарықтық экономика және өзгертiлген инвестициялық саясат мерзiмiнде де құрамын сақтап, жетiстiктен жетiстiкке жетiп келедi.

  Компания  өз жобасын iске асырмастан бұрын  қойған мақсаты - жоғары сапалы клиенттiң  тiлек-қалауы бойынша бiр бөлмелiден  бес бөлмелiге дейiн пәтерлердiң  жоспарлары бiрнеше нұсқауда ұсынылады. Ғимараттардың жоғарғы қабаттарында орналасқан кез келген екi қабатты пәтерлердiң (пентхаустардың) бiрiн таңдап алуға болады. Барлық пәтерлер сандық телефония, кабельдi телевидение, интернет жүйесi сияқты телекоммуникациялық қызмет жиынтығымен толық жабдықтандырылған.

  «Астана Трейд Интернэшнл» қызметшiлерi (бұл  —7000-нан астам адам) кәсiптiк тәжiрибесi зор, бiлiктiлiгi жоғары мамандар болып  табылады.

  Компания  еңбегi көптеген қазакстандық және халықаралық  наградалармен, Қазақстан басшылығының және аймақтық билiк орындарының құрмет грамоталарымен аталып өттi.

  Солардың iшiнде Қазақстан Республикасы Президентiнiң  Алғыс хаты мен «Бриллиант» дәрежесiндегi «Эра Качества» халықаралық наградасын (2008 жыл Женева Швейцария) атап көрсету қажет.

    «Астана Трейд Интернэшнл» сыртқы  экономикалық қатынастарға белсене  қатысады, шетел компанияларымен  ынтымақтастық жөніндегі мол  тәжірибе жинақтаған. Компанияны  жабдықтайтындар металл, цемент, қалайы  және пластикалық бұйымдар, құрылыс  техникасын, басқа да қосалқы материалдар шығаратын салалардың  әйгілі алпауыттары болып табылады.

  Құрылыста сырттан әкелінетін құрылыс материалдарын  қолданумен бірге компания өз өндірісін  де белсенді дамытып отырады.

  Компания  «Туран Әлем Банк», «Казкоммерцбанк», «Халық Банк» сияқты Қазақстанның жетекші банктерімен жоспарлы әрі сәтті жұмыс жүргізіп келеді. Салынып жатқан нысандарын несиелеу мақсатында компания үлес қосу арқылы қатысуға несие берудің халық   үшін өте ыңғайлы әрі тиімді үлгісін ойластырды.

  Компания құрамында «Астана трэйд-проект» деп аталатын  жобалау институты бар. Онда азаматтық және өнеркәсіптік технологиялар, дизайн және сәулет салаларының 200 – ден астам мамандары бар. 1997 жылдың 27 шілдесі - компанияның құрылған күнi. "Ақмола арнайы экономикалық аймағын экономикалық және әлеуметтiк дамыту қоры" мемлекеттiк мекемесi тiркелдi.   1998 жылдың 30 сәуiрi - компанияның акцияландырылған күнi. «Астана Трейд Интернэшнл» акционерлік қоғамының жалғыз құрылтайшысы және акционерi – Алтынбеков Болат. Компания салған үйлер, олардың ішінде « Фортуна», «Сезам», «Каминный», «Апполон» тағы да басқалары  адамдардың қауіпсіздік, жайлық , жылулық және сұлулық сияқты мұқтаждықтарын қанағаттандыру үшін көтерілді. Үйлер инновациялық технологиялармен, қазіргі заман материалдар және бірегей өндіріс қуатын қолдану жобасымен салынды. Тұрғын кешендерінің барлық жүйедегі жұмысын жетілген шаруашылық инфрақұрылым қызметі толассыз қамтамасыз етеді.

  Негізгі қызмет саласы құрылыс болып табылатын  кәсіпорын қызметінің негізгі бағыттары мынадай:

  -азаматтық  және өнеркәсіптік ғимараттарды  салу және жөндеу;

  -жобалау  және архитектура; 

  -құрылыс  бұйымдарын шығару.

  № 000895 Мемлекеттік лицензия бойынша  «Астана Трейд Интернэшнл» қызметтерінің  мәні болып табылатындар:

  -құрылыс  жұмыстарының барлық түрі;

  -арнайы  құрылыс және құрастыру жұмыстары:

  -сыртқы  инженерлік желілермен іргетастарды  жайғастырушылық          жұмыстары;

  - ішкі инженерлік желілерді жайғастырушылық  жұмыстары;

  -құрылыс  конструкциялары мен құрал-жабдықтарын  қорғау жұмыстары;

  - құрылыс конструкциялары мен құрал-жабдықтарын әрлеу жұмыстары;

  - жол құрылыстарын жүргізу; 

  - территорияларды көркейту жұмыстары; 

  - ғимараттарды құрылыс-жөндеу, жаңарту,  әлдендіру жұмыстары;

  - құрылыс-құрастыру жұмыстарының  сапасын өзіндік бақылау. 

Кесте-3   Кәсіпорынның табыстары мен шығыстары 

  Ескертпе  – 2009-2010 жылдар аралығында “Астана  Трэйд Интернэшнл” АҚ қаржылық есептемесінен  алынды. 

  Жоғарыда  келтірілген көрсеткіштер бойынша (кесте-1) кәсіпорын үшін 2009 жыл ең өнімді болды, себебі максималды таза пайдаға қол жеткізілді – 536 мың  теңге. 2010 жылы 10 мың теңге шығын болды. 2009 жылы негізгі емес қызметтен үлкен пайда түсті – 98786,4 мың тенге, яғни 1841,1 теңгеге 2010 жылдағыға қарағанда артық.

  Нарықтық  қарым-қатынастардың талабына және сұранымына сай құрылыстың сапа мәселесі бірінші кезекке қойылса, бұл компания осы үрдістен табылу үшін жаңа технологиялармен мейлінше сапалы ірі көпшіліктің қол жетімділігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беру үшін тұрғын үйлердің бағасын көңілге қонымды болуын ұдайы назарда ұстап келеді. Демек, құрылыс индустриясының өркендеуі атқарылған жұмыстың сапасына тікелей байланысты. Негізгі шарты да осы. Бұл маңызды мәселелер компанияның үнемі ілгерілеу үстіндегі іс-әрекеттерімен жалғасып келеді.

    Бұл компания өзінің алдына стратегиялық мақсаттар және міндеттерін ұзақ жылдарға арналған даму тұжырымдамасы бағытына сүйеніп, белгілеген. Сондықтан да сенім жүйесін қалыптастыру үшін ұлттық компания әлемдік тәжірибеге арқа сүйейді. Халықаралық стандарттар талабына сәйкес сапа жүйесі толық енгізілген. Компанияның күш-қуатының өзі сапа менеджменті жүйесін енгізуге толық жеткен және оны одан әрі нығайту үшін көптеген іс-шаралар қарастырылған./10, 1-7б/ 
 

2.2 Кәсіпорынның айналым  капиталындағы жоспарлық   
қажеттілігін   анықтау 

  Айналым капиталын басқару кәсіпорынның оларға деген жоспарлы қажеттілігін анықтау механизмімен тікелей байланысты. Кәсіпорын үшін айналым қаражаттарына қолайлы қажеттілікті дұрыс анықтау маңызды болып табылады. Ол берілген өндіріс көлемінде жоспарланған пайдаға минималды шығындармен қол жеткізуге мүмкіндік береді. Айналым қаражаттарының мөлшерін азайту өндіріс үрдісіндегі ақауларға, өндіріс көлемі мен пайданың төмендеуіне, яғни тұрақсыз қаржылық жағдайға әкеліп соқтырады.

  Қаржылық  жағдайды анықтайтын негізгі фактор болып қаржылық жоспардың орындалуы және айналым капиталының пайда есебінен толықтырылуы табылады. Ал қаржылық жоспардың орындалуы өндірістік және шаруашылық қызметтердің нәтижелерімен тікелей байланысты болғандықтан, олар қаржылық жағдайды талдауға қатынасады. 

Кесте-4

  Кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштері