Кәсіпорындағы еңбекақыны ұйымдастыру

       2010 жылғы жұмыс істейтіндердің саны 1300 адамды құрады, 2009 жылмен салыстырғанда 325 адамға көбейді, және мұнда өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны 301 адамға көбейді. Жұмысшылар мен қызметкерлердің санының артуы ҚЖІК мен ЭҚЕПЖЦ, МДҚЦ, ҚҚҰТУ жаңа қондырғыларын енгізумен байланысты жаңа жұмыс орындарын құрумен түсіндіріледі.

        2009 жылы НҚ бастапқы құны 2294920 мың теңгені құрады, ал қалдық құны 1644519 мың теңге болды, яғни тозу 650401 мың теңгені құрады. НҚ тозу коэффиценті 28,3%-ға тең болды. 2010 жылы «ГазҚұрылыс» АҚ НҚ құны игерілген капиталы салымдары, оның ішінде жаңа скважиналарды енгізу және құрал-жабдықты сатып алу есебінен 43%-ға өсіп, 3271806 мың теңгені құрады. 2010 жылы НҚ тозу коэффиценті 20,9%-ды құрады, яғни 2009 жылмен салыстырғанда 7,4%-ға төмендеді.

1-кесте.  2009-2010 жж-ғы «ГазҚұрылыс» АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері

   2010 жылы НҚ әрбір теңгесі тауарлық өнімнің 1,57 теңгесін түсіретін, ал 2009 жылы қор қайтарымдылығы 2,26 теңгеге тең болды. Осылайша, 2009 жылғы қор қайтарымдылығы 2009 жылдың деңгейімен салыстырғанда 69,4%-ды құрады. Мұны тауарлық өнім көлемінің 2010 жылы 0,8%-ға төмендеуімен, ал НҚ құны 43%-ға өскендігімен түсіндіруге болады.   

        Өнімнің материал сыйымдылығы,  яғни тауарлық өнімдегі материалдық  шығындардың үлес салмағы 2009 жылы -47%, ал 2010 жылы - 44% болды, яғни 2008 жылмен салыстырғанда 3%-ға төмендеді.

       «ГазҚұрылыс» АҚ тауарлық өнімінің жылдық шығарылуы оны өткізудің жылдық шығарылуымен сәйкес келмейді. Кәсіпорын өнімнің бір бөлігін өзінің мұқтажына, сонымен қатар өндірістік және құрылымдық бөлімшелердің мұқтажына жұмсайды.

        Осылайша, 2009 жылы өнімді өткізуден түскен түсім 5159885 мың теңгені, 2010 жылы 4794277 мың теңгені құрады, ол өткен жылдың деңгейінен 7%-ға төмен. Өндірілген өнімді өткізуге кеткен шығындар сәйкесінше 3604931мың теңге және 2820744 мың теңгені құрады, яғни 2009 жылмен салыстырғанда 21,8%-ға төмендеді.

        Өнімді өткізуден түскен түсім  мен оның өндірісіне кеткен  шығындар арасындағы айырма өнімді  өткізуден түскен пайданы сипаттайды. Соңғысы 2009 жылы 1554954 мың теңгені, 2010 жылы 1973533 мың теңгеі құрап 26,9%-ға көбейді, ол мұнайға деген бағалардың артуына байланысты. Осыдан шыға отырып, өткізілген өнімнің рентабельділігі 2009 жылы -43,1%-ды, 2010 жылы – 69,9%-ды құрады.

       Басқа да өткізулердің нәтижесі  2010 жылы 612054 мың теңгені, 2009 жылы 627771 мың теңгені құрады, ол 2010 жылдың деңгейінен 2,5%-ға көп.

       Осылайша, 2009 жылдың баланстық пайдасы 2180559 мың теңгені, ал 2010 жылы 2452627 мың теңгені құрады (өткен жылдың деңгейінен 112,5%).

       Қызмет етудің технико-экономикалық  көрсеткіштерін талдаудан келесідей  қорытындылар жасауға болады: «ГазҚұрылыс» АҚ негізгі қорлары жұмыс істеп тұрған жеткілікті түрдегі тұрақты кәсіпорын, және ең қызықтысы, пайдалы (шығындардың 1 теңгесі 0,69 теңге пайда әкеледі) және өзін-өзі қаржыландыру мәселелерін өзі шеше алады. 
 

2.2 «ГазҚұрылыс» АҚ жұмысшылардың еңбек ақысын ұйымдастыруды талдау 

     «ГазҚұрылыс» АҚ басқармасы мен жұмысшылар арасындағы еңбек, әлеуметтік-экономикалық және кәсіби қатынастарды реттеу кәсіподақ комитеті өкілі болып табылатын АҚ еңбек ұжымы мен АҚ басқармасының атынан шығатын президент арасындағы Ұжымдық Келісім арқылы жүзеге асырылады, және ол АҚ құрамына кіретін барлық құрылымдық бөлімшелер үшін бірегей болып табылады. Ұжымдық Келісім өз күшіне қол қойылған күннен бастап енеді және жыл бойы жарамды болады.

       «ГазҚұрылыс» АҚ жұмысшыларының еңбек ақысын төлеу қаражаттарының көзі болып компания қаражаттары табылады. Тұтыну қорының мөлшері АҚ басқармасы туралы Ережемен және Қазақстан Республикасының заңдық актілерімен анықталады.

       Тұтыну қоры еңбек ақы қоры  мен таза пайдадан тұрады. Еңбек ақыны төлеу қоры бойынша 840230 мың теңге жұмсалды, ал жоспарлысы 739402 мың теңге болатын. Еңбек ақы қорын төлеу қорының шығындалуы 100828 мың теңгені құрайды, ол жоспарда көрсетілмеген жұмыс орындарының ашылуымен түсіндіріледі.

       Еңбек ақы төлеу қорынан төленетін  ораташа айлық жалақы – 53861 теңгені құрайды, ал таза пайдасы  – 20946 теңге. 

       Орташа айлық жалақы өнеркәсіптік-өндірістік  персонал мен өнеркәсіптік-өндірістік  емес персоналдың арасында келесідей  үлестіріледі: еңбек ақы төлеу қорынан - 87% және сәйкесінше 13%, таза пайдадан -85% жзәне 15%. Мұнда айта кететін бір жайт, өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың саны жұмыс істейтіндердің жалпы санынан 85% құрайды.

       Өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың  орташа айлық жалақысы 81222 теңгені құрады, өнеркәсіптік емес персоналдыкі  - 37560 теңге, ол өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа айлық жалақысының 46% құрайды, яғни өнеркәсіптік емес персоналдың еңбегі төмен бағаланады. Әкімшілік-басқару персоналының орташа айлық жалақысы – 97919 теңге (ӨӨП жалақысының 120,5%). 

2 –кесте  – «ГазҚұрылыс» АҚ бойынша 2010 жылғы жұмысшылардың орташа айлық жалақысы

      2-кестеден көрініп тұрғандай,  жұмысшылардың санында пластты қысымды ұстау цехының үлес салмағы ең үлкен -24%, содан кейін автоматика және байланыстың өндірістік басқармасы – сәйкесінше 17% және 16%, ал жылу және сумен қамтамасыз етудің және канализация цехының үлес салмағы ең төмен (6,7%). Жұмысшылардың орташа айлық жалақысы  - 64525 теңге, өнеркәсіптік-өндірістік персоналдың орташа айлық жалақысының 79,4 %, ал ӨАБ жалақысының 65,8%. Ең жоғары жалақы мұнай мен газ өндіру цехында байқалады (71706 теңге) және ол жалақысы кесімді нысанда төленетін және еңбектің ең күрделі және қиын жағдайында жұмыс істейтін жұмысшылар жұмыс істейдітіндігімен түсіндіріледі.

 Жұмыс  уақытының қорын пайдалануды  талдау 3-кестеде көрсетілген. 

         Бұдан көрініп тұрғандай, жұмыс  уақытының номиналды (календарлы) қоры (календарлық күндердің саны мен жылдағы календарлық жұмыс күндерінің арасындағы айырма) 2010 жылы 328900 адам-күнін құрады, ол 2008 жылғымен салыстырғанда 82300 адам-күнге көп және ол жұмысшылар санының көбеюімен түсіндіріледі.         

3-кесте  – «ГазҚұрылыс» АҚ 2009-2010 жылғы жұмыс уақытының балансын пайдалану   

     Жұмыс уақытының қолда бар қоры 2010 жылы 283130 адам/күнін (жұмыс уақытының номиналды қоры мен белгілі бір себептер бойынша жұмысқа келмеу арасындағы айырмашылық), 2009 жылы – 218663 адам-күнін құрады. Жұмыс уақытының пайдалы қоры 2010 жылы 282827 адам-күн (қолдағы бар қор мен жұмыс уақытының жоғалтулары арасындағы айырмашылық), ал 2009 жылы 218137 адам-күнін құрады. Бұл берілгендерді талдай отырып, келесідей қорытындылар жасауға болады: жұмыс уақытының календарлық қорын пайдалану коэффиценті – 2009 жылы 0,88, ал 2010 жылы 0,86 құрады (3,4%-ға төмендеді), жұмыс уақытының қолда бар қорын пайдалану коэффиценті 2008 жылы 0,99 және 2010 жылы да 0,99-ды құрады, яғни өзгермеген. Адам-күндердің нақты түрде (жұмыс уақытының пайдалы қорын жұмыс күнінің нақты ұзақтығына көбейту) 2009 жылы – 1777817 және 2010 жылы – 2310697 құрады. Жұмыс уақытының балансын пайдалануды талдау көрсеткендей, бір жұмысшыға деген жұмыс уақытын жоғалту бұл жылы 0,29 адам-күнді құрады, ал өткен жылы 0,54 адам-күн болған, ол еңбек тәртібінің жақсарғанын және еңбек нәтижелеріне деген материалды қызығушылықты білдіреді.

        «ГазҚұрылыс» АҚ-да еңбек ақы төлеудің екі нысаны қолданылады: бригадалық-кесімді және мерзімді-сыйақылы. Бірінші нысан бойынша тек мұнай мен газды өндірудің негізгі цехтарының жұмысшыларына және скважиналарды капиталды жөндеу және пласттардың мұнайды жеткізуін арттыру бойынша басқарма жұмысшыларының бір бөлігіне төленеді. Қалған персоналға мерзімді түрде төленеді.

        Кәсіпорында 20 разрядты тарифтік тор қолданылады. Келісіммен орнатылған тарифтік ставкалар мен айлықтар 41 сағатқа тең жұмыс аптасының қалыпты ұзақтығын есептеуден шыққан.

        Нақты жалақыға шығындар құрылымын  есепке алу және шекарасын  белгілеу, сонымен қатар өндірістік  қызметтің көрсеткіштерін ынталандыру үшін еңбек ақы үш құраушының суммасы ретінде қарастырылады:

1) тарифтік  бөлігі;

2) шаруашылық  қызметтің нәтижелері бойынша  сыйақылар;

3) еңбек  заңнамасымен негізделген және  еңбек қызметімен байланысты  жеке ынталандырушы төлемдер (уақыттан тыс жұмысты, демалыстарды, мейрам күндерін және т.б. төлеу).

     Еңбек ақының тарифтік бөлігі мыналардан тұрады:

1) тарифтік  ставка (жалақы);

2) кәсіби  шеберлігі үшін тарифтік ставкаға  деген қосулар;

3) еңбек  жағдайлары үшін тарифтік ставкаға (жалақыға) қосымшалар.