Кәсіпорындағы еңбекақыны ұйымдастыру

     Соңғы кездерде Батыс Европа  елдерінде жалданушы еңбекті  төлеуде мәнді өзгерістер болды.  Ең алдымен, еңбек ақы деңгейін  анықтау механизімі өзгерген  жаңа ставкаларды белгілегенде  фирма басшылары өздерінің фирмаларының қаржылық жағдайына байланысты.   

3. Қазақстан Республикасында еңбек ақыны  мемлекеттік реттеу

 

     Қазіргі уақытта еңбек ақыны ұйымдастыру мемлекеттік реттеуді қажет етеді. Реттеудің келесі себептері бар:

  - Қазақстанда жұмысшы күшіне төмен бағаның болуынан себепті;

  - Еңбек ақының ең төменгі деңгейін тағайындауда;

  - Жұмыссыздық жайлы нақты мәліметтерді көрсететін жұмысшы күшінің ұсынысы мен сұранысын жайлы нарықтың болмауы;

  - Еңбек ақының келісім шарт реттеудің тиімді механизмінің жоқ болуы;

  - Еңбек ақы төлеудің  заңды базасын құрудың толық мәліметінің жоқ болуы;

      Қазақстанда еңбек ақыны мемлекеттік реттеудің негізгі бөлігі ол халықаралық нормаларын сақтау. Біріншіден ол халықаралық еңбекті ұйымдастыру Конвенциясына қатысты.

Сонымен №95 Конвенция «Еңбек ақыны қорғау туралы» онда «ақшалай жалақы сол елде заңды күші бар және айналыста болатын ақша төленеді». Кейде жалақыны заттай алады, ол төменгі жағдайларға байланысты:

  - бұл заттай төлем жұмысшының және оның жанұясының тұтынуына кетеді.

  - бұл төлем заңды және еңбекақыға тең болу керек.

     Жұмыс берушілер қызметкерлердің құқығын  шектемеу керек. Кәсіпорынның  банкрот  кезінде қызметкерлер  сол жағдайдың  кредиторы болады. Мұнда еңбек ақыны жұмысшыларға толық өтеу керек.

      Қазақстанда мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары:

  - халықты құқықты және әлеуметтік қорғау;

  - өмір сүру минимумы сай келетін жалақының минималды деңгейін құру;

  - шет ел жұмысшы күшінің кіруін реттейтін шаралар қолдану;

  - шаруашылық субъекті жұмысшылар еңбек ақысына тиімді салық салу жүйесін құру;

   - зейнетақыны, стипендияны, қосымша төлемді есептеу үшін орнатылған есептеу көрсеткіштері;

   - кедейлік сызығын анықтау және халыққа әлеуметтік көмек көрсету;

     Мемлекеттік ретеудің қағидалары болып төмендегілер табылады:

   - заңнамалық және нормативтік актілер негізінде мемлекеттің еңбек ақыны сатып алу қабілетінің төмендеуін ары қарай болдырмау;

   - еңбек ақының ынталандырушы функциясын орындауға мемлекеттік әсерді күшейту;

   - макроэкономикалық үрдіске әсер ету;

   - еңбек ақының минималды ставкаларын бекіту;                                                                                                                              

Сонымен бірге осы кодекс Қазақстан Республикасында  еңбек қызметін жүзеге асыратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға, сондай-ақ, егер Қазақстан Республикасының Конституциясында,заңдарында және ҚР бекіткен халықаралық шарттарда өзгеше көзделмесе, ҚР аумағында орналасқан, құрылтайшылары немесе меншік иелері (толық немесе ішінара) шетелдік жеке немесе заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға қолданылады. 

      Кодексте  жұмыс уақыты түрлері мен ұзақтығы анықталған. Жұмыс уақыты қалыпты, қысқартылған және толық емес болады.

      Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауы керек. Жұмыс беруші әрбір қызметкердің нақты істеген жұмыс уақытының есебінен жүргізугі міндетті.

Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы мынадай  уақытқа қысқартылады:

• аптасына 16 сағатқа – он алты жасқа дейінгі қызметкерлер үшін;
• аптасына 5 сағатқа – I және  II топтағы мүгедек қызметкерлер үшін;
• аптасына 4 сағатқа – он алты жастан он сегіз жасқа дейінгі қызметкерлер үшін;
• аптасына 4 сағатқа және одан артыққа – Қазақстан Республикасы Үкіметі белгілеген тәртіппен зиянды (аса зиянды), қауіпті (аса қауіпті), жұмыстарды атқаратын қызметкерлер үшін.

      Қызметкер мен жұмыс берушінің келісімі бойынша жұмысқа орналасқан кезде, сондай-ақ жүкті әйелдердің, он төрт жасқа дейінгі  баласы бар (он алты жасқа дейінгі мүгедек баласы бар) ата-аналарының (қамқоршысының, қорғаншысының) біреуінің, сондай-ақ медициналық қорытындыға сәйкес отбасындағы науқас отбасы мүшесіне күтім жасайтын адамның өтініші бойынша толық емес жұмыс күні немесе толық емес жұмыс аптасы белгіленуі мүмкін. 

      Жұмыс уақытының барынша ұзақтығы 36 сағаттық жұмыс аптасы кезінде – 8 сағаттан, ал 30 сағаттық және одан да аз жұмыс аптасы кезінде – 6 сағаттан асыруға болмайды.

      Түнгі уақыттағы жұмысқа 22 сағаттан таңғы 6 сағатқа дейінгі уақыт жатады. Жұмыстың ұзақтығы түнгі уақытта  бір сағатқа азайтылады.

      Ең  төменгі жалақы ең төменгі күнкөріс негізіндегі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен Қазақстан Республикасының барлық уақытына белгіленеді.

      Қазіргі уақытта кәсіпорында жалақының  қорын мемлекеттік реттеу ретінде  әлеуметтік салық орын алады. 

      

      

      

      

      

      

        

      

      

      

      

        

2 – сурет  Қазақстанда еңбек ақы төлеуді  реформалаудың жолдары 

Оны кәсіпорындар, құрылымдық бөлімшелер, ерекше кәсіпорындар, заңгерлер төлейді. Мұнда салық  салу объектісі ретінде жұмыс  берушінің шығындары, ол табыстың әр түрімен төленеді, төмендегілерді есептемегенде:

-Жұмысшылардың  зейнетақы қорына төленетін төлемі;

-Кәсіби  оқу үшін мемлекеттік бюджеттен  төлеу;

-Екі  қабат әйелдерге төленетін әлеуметтік  ақы

-Іс-сапарға  төленетін компенсация

-Вахталық  жұмыста  тұрмыс жайды жалға алуға кеткен шығын

-Дәрігерлік  қызмет үшін материалды көмек.

      Мүгедектер  жұмыс істейтін арнайы ұйымдарда  мүгедектер үшін әлеуметтік салық төлейді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2 «ГазҚұрылыс» АҚ ЕҢБЕКАҚЫ ТӨЛЕУДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҮЙЕСІН ТАЛДАУ 

2.1 «ГазҚұрылыс» АҚ тарихы мен қызметінің қысқаша сипаттамасы 

       «ГазҚұрылыс» акционерлік қоғамы жекешелендірудің екінші сатысы шеңберінде «Мемлекет иелігінен шығару және жекешелендіру туралы» ҚР Заңына сәйкес «ГазҚұрылыс» өндірістік бірлестігінің негізінде 1994 жылдың 13 мамырында бекітілді. «ГазҚұрылыс» АҚ қызметі Құмкөл кен орнында мұнай өндіру мен өңдеуге негізделген. Өнеркәсіптік пайдалануға кен орны 1990 жылдың мамырында жіберілген.

       «ГазҚұрылыс» АҚ бастапқы жарғылық қоры бір акцияның атаулы құны 20 теңгені құрайтын 90959820 теңгені құрады, және ол келесідей түрде үлестірілген:

       жарғылық қордың шамасының 10% артықшылығы бар акция түрінде  қайтарымсыз негізде еңбек ұжымына  берілген;

       жарғылық қордың шамасының  90% қарапайым акция түрінде мемлекеттік пакетті құрады, ол толық көлемде «Мұнайгаз» Мемлекеттік холдингтік компаниясынының жарғылық қорының иелігіне, пайдалану мен басқаруға жария ету құқығысыз (билік ету құқығысыз) берілді.

        Кейіннен, 1995 жылдың 9 маусымындағы мемлекеттік мүлікті басқару бойынша ҚР Мемлекеттік Комитетінің қаулысы негізінде «Мұнайгаз» МХК- дегі мемлекеттік пакеті кері шақырылып мемлекеттік мүлікті басқару бойынша Қызылордалық территориялық комитетке берілді.

        «Қараөзек» шаруашылық серіктестігінің құрылтайшыларының хаттамасына сәйкес, мемлекеттік мүлік бойынша ҚР Мемлекеттік комитетінің шешімімен «Қараөзек» ЖШС – і құрылымдық бірлік ретінде заңды тұлға құқықтарында «ГазҚұрылыс» АҚ құрамына кіргізілген. Осыған байланысты Қоғамның жарғылық қорына өзгерістер енгізілген, ол бір акциясының номиналды құны 20 теңге болатын 91460480 теңге мөлшерінде анықталған.

       1996 жылдың 15 тамызындағы мемлекеттік  мүлікті басқару бойынша Қазақстан  Республикасының мемлекеттік комитетінің  қаулысына сәйкес «ГазҚұрылыс» АҚ акцияларының  мемлекеттік пакеті халықаралық тендерде өткізу үшін жекешелендіру бойынша ҚР мемлекеттік комитетіне берілді.

       1996 жылдың 28 тамызында жекешелендіру  бойынша ҚР комитетімен ұсынылған  ҚР үкіметі мен «Харрикейн  Кумколь ЛДТ» Кº арасында «ГазҚұрылыс» АҚ акцияларын сатып алу – сату бойынша Келісімге қол қойылған.

       «ГазҚұрылыс» АҚ өнімі болып мұнай өнімдеріне (бензин, мұнай отыны, мазут, керосин) деген қажеттілікті қамтамасыз етуге бағытталған шикі мұнай табылады.

       «ГазҚұрылыс» АҚ- ның келесідей өндірістік құрылымы бар:

1. Негізгі өндіріс:
1. мұнай мен газ өндіретін цех (МГӨЦ);
2. мұнайды дайындайтын және қотаратын цех (МДҚЦ);
3. қабатты қысымды ұстап тұратын участок (ҚҚҰТУ);
4. орталық инженерлік-техникалық қызмет (ОИТҚ);
5. қабаттарға мұнай беруді арттыру бойынша және скважиналарды капиталды жөндеу бойынша басқарма (ҚМБАБ және СКЖБ);
2. Қосалқы өндіріс:
1. орталық ғылыми-зерттеу лабораториясы ( ОҒЗЛ);
2. өндірістік қызмет көрсету базасы (ӨҚКБ);
3. құрал-жабдықты іске қосу мен электрмен қамтамасыз етудің прокатты-жөндеу цехы (ҚЖІҚ мен ЭҚЕПЖЦ);
4. дефектоскопия участогы;
5. отттегін шығару және жеткізу бойынша участок;
6. кондиционерлерді, сауда-технологиялық және мұздату құрал-жабдығын жөндеу және қызмет көрсету бойынша участок;
7. Құмкөл цехындағы ЖС және К (жылу, су және канализация);
8. Қызылорда қаласындағы ЖС және К цехы;
9. автоматика және байланысты өндірістік басқару (АЖБӨБ);

       Аталған саланың ерекшелігі мұнда  өндіріс үрдісі үздіксіз болып  табылады.

       Жасап шығарудың басынан бастап  кен орнының эксплуатациялық қоры 278 скважинадан 357 скважинаға дейін өсті, ол жобалық санның 46,3%-ын құрайды, оның 258-эксплуатациялық, 57–басушы, 2-газдық, 3-бақылаушылық, 15-сумен қоршалған, 20-барлаушылық, 2- жоюшы.

       Материалдық базасын күшейту  және өмірдің әлеуметтік деңгейін арттыру мақсатында 2003-2010 жылдарға әлеуметтік сфера объектілерінің құрылысы бойынша шаралар жасап шығарылған.

       «ГазҚұрылыс» АҚ негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері 1-кестеде көрсетілген.

        Кестеде көрсетілгендей, 2010ж. тауарлық өнімнің шығарылуы 2008 жылдағы шығарудың 99,2% -ын құрады, яғни 5191005 мың теңгеден 5150543 мың теңгеге дейін төмендеді. Бұның себебі электроэнергияны бермегендіктен жылдың басында тоқтап қалулардың себебінен шығарылатын мұнай көлемінің төмендеуі табылады. Осылайша, 2010ж. 19944,7 мың тонна, ал 2010ж. 1930,8 мың тонна өндірілді. 2010 жылы 1857 мың тонна мұнай өндіру жоспарланған болатын, ал нақты түрде 1930,8 мың тонна өндірілді, ол жоспарланғаннан 4% жоғары, мұның себебі мұнай өндіру үшін нақты енгізілген скважиналардың саны олардың жоспарлы көлемінен асып түсті.