Экономикалық өсу: мәні, көрсеткіштері, факторлары

Бес жылда Үкімет металлургия  өнімдерінің өндірісі мен экспортының  екі еселенуін, химия өнімдері өндірісінің  үш еселенуін қамтамасыз етуі керек. 2015 жылға қарай бюджет кірістері, шикізатқа тәуелділікті төмендете отырып, жаңа жобалар есебінен 300-400 миллиард теңгеге өсіп шығуы тиіс.

2020 жылға қарай қалалық,  сол секілді ауылдық жерлердегі  барлық балалар мектеп жасына  дейінгі тәрбие беру және оқытумен  қамтылатын болады. Бізде мемлекеттік-жекеменшік әріптестігінің зор әлеуеті бар. Жеке меншік отбасылық балабақшалар мен шағын орталықтар – бұл мемлекеттік мекемелерге балама.

Үкіметке әкімдермен бірлесіп үстіміздегі жылдың бірінші  жартысында-ақ балаларды мектеп жасына дейінгі оқытумен және тәрбиемен қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған “Балапан” арнайы бағдарламасын әзірлеп, іске асыруға кірісуді тапсырамын.

2020 жылға қарай орта  білім беруде 12 жылдық оқыту моделінің  табысты жұмыс істеуі үшін  Үкімет барлық қажетті шараларды  қабылдауы тиіс.

Кәсіптік және техникалық білім беру кәсіби стандарттарға негізделіп, қатаң түрде экономиканың қажеттіліктерімен өзара байланыстырылуы керек.

Жоғары білім сапасы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап  беруі тиіс. Елдегі жоо-лар әлемнің  жетекші университеттерінің рейтингіне енуге ұмтылулары керек.

2015 жылға қарай Ұлттық  инновациялық жүйе толыққанды  жұмыс істеп, 2020 жылға қарай елде  енгізілетін талдаулар, патенттер  мен дайын технологиялар түрінде  өз нәтижелерін беруге тиіс.

Бүгін біз медициналық  қызметке нәтижелерге бағдарланған қаржыландыру мен ақы төлеу жүйесін енгізуді дайындаудамыз. Дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етудің тиімді жүйесі үшін барлық қажетті базалық жағдайларды жасадық.

Дәрілердің 50%-ы біздің елімізде шығарылатын болады.

Білім беру мен денсаулық  сақтау салаларындағы мемлекеттік кәсіпорындардың қызмет мәселелері жөніндегі республиканың заңнамалық актілеріне түзетулер енгізуді жеделдету қажет.

Саламатты өмір салты  мен адамның өз денсаулығы үшін ынтымақты  жауапкершілігі қағидаты – міне, осылар денсаулық саласындағы және халықтың күнделікті тұрмысындағы мемлекеттік саясаттың ең басты мәселесі болуы тиіс.

2011 жылғы Азия ойындары  үшін біз дайындап жатқан спорттық  инфрақұрылымдар өңірлерді Астана  мен Алматыдан қалып қоймауға  итермелей отырып, бұқаралық дене шынықтыру-спорттық қозғалысын дамыту үшін қажетті алғышарттар жасайтын болады.

Туризм және спорт  министрлігі әкімдермен бірге елде бұқаралық спортты дамыту үшін бірлескен  іс-шараларды анықтап, оларды нақты  іске айналдыруы тиіс.

30%-ға дейінгі қазақстандықтар бұқаралық спортқа тартылуы керек.

Осындай жағдайда ғана біз  дамуды көре аламыз.

Бұл бүкіл Үкіметтің  міндеті де.

Денсаулық сақтау нысандарын салу және жабдықтау, кадрларды даярлау, саламатты өмір салты жөніндегі  мемлекеттік шаралар кешені 2020 жылға  қарай ана мен бала өлімін екі есе төмендетіп, жалпы өлімді 30%-ға азайтып, туберкулезбен ауруды 20%-ға қысқартуы тиіс.

 

Бұл ретте өмір сүрудің  күтілетін ұзақтығы 72 жасқа дейін  ұлғаяды. Осынау құрғақ сандардың артында  біздің азаматтарымыздың аман алып қалынған мыңдаған өмірлері тұр. Бұл өте маңызды мақсат. Біз оған міндетті түрде қол жеткізуіміз керек!

2015 жылға қарай базалық  зейнетақы төлемдері ең төменгі  күнкөріс деңгейі көлемінің 60%-ы  деңгейіне дейін өсіріліп, мемлекеттік  әлеуметтік жәрдемақылар мөлшері 2010 жылмен салыстырғанда 1,2 есе арттырылуы тиіс.

Біз өз іс-әрекетімізде дәйектілікті ұстанамыз. Өткен жылы зейнетақылар, шәкіртақылар, бюджет саласы қызметкерлерінің еңбекақылары 25%-ға өсірілді. Әлеуметтік жәрдемақылар орта есеппен 9%-ға артты.

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық инфрақұрылымдарын жаңғырту өзіндік пайдалану шығындарын төмендетумен және ресурс сақтаушы технологиялар енгізумен қоса жүруге тиіс.

Ауылдық жерлерді құбырлы  сумен қамтамасыз ету жұмыстарын жалғастыру қажет. Шағын қалаларда  халықтың 100%-ы үшін сапалы су қолжетімді болуы тиіс.

Сонымен қатар, республика халықтың еңбекпен қамтылуына және ауыл шаруашылық және агро-өнеркәсіптік секторларға  назар бөлуі керек. БҰҰ Қазақстанға  маман-кадрлар нарықтық талаптарға сай болуы үшін, білім секторында да реформа жүргізуді жөн көреді.     

Қазақстан экономикасының өсімі 2011 жылы 2% деңгейінде болжануда.

"Әлемдік тауар нарығында  оң баға динамикасы байқалатындығын  ескере келе әлемдік мұнай  бағасының болжамы 2011 жылы бір барреліне 50 доллардан $65-ке дейін ұлғайтылды. Аталған сыртқы факторлар мен ішкі даму алғышарттарын ескеру негізінде Қазақстан экономикасының өсімі 2010 жылы 2% деңгейінде болжануда"

Өнеркәсіп өнімінің көлемі 3,3%-ға өседі. Мұнай өндіру көлемі 2011 жылы 80 млн тоннаны құрайды деп бағалануда. 2011 жылы экспорт $49,6 млрд, импорт - $34,2 млрд көлемінде болжануда.

Сондай-ақ, министрдің хабарлауынша, "инфляция 2011 жылы 6 - 8% деңгейінде болмақ.

"Мемлекет басшысының жолдауынан туындайтын іс-шараларға тартылатын кепілдендірілген трансферт көлемін 1,2 трлн теңгеге дейін жеткізуге байланысты Ұлттық қордан қосымша 124,3 млрд теңге тартылады". "Республикалық бюджет кірісінің болжамы (трансферт түсімдерінсіз) 103 млрд теңгеге ұлғайтылған. Келесі факторлардың негізінде қосымша кіріс түсімдері мынадай болады деп болжануда: 61,3 млрд теңге - біртұтас кедендік тариф енгізілуге байланысты; 19,6 млрд теңгеге артық түсім - Корпоративтік кіріс салағы бойынша, 22,1 млрд теңгеге - табиғи ресурстарды пайдалану бойынша түсімдер. Бұл ретте жергілікті атқарушы билік органдарына баспана салуға берілген бюджеттік несиелерді қайта құрылымдауға байланысты республикалық бюджет түсімдері 13,7 млрд теңгеге қысқарады деп күтілуде".

Сондай-ақ, Экономика  және бюджетті жоспарлау министрінің  айтуынша, республикалық бюджетті ағымдағы нақтылау барысында 2009 жылдың қорытындысы бойынша қалған бос қалдық - 24,1 млрд теңгені тарту жоспарлануда. Бюджет тапшылығын қаржыландыруға қосымша 26,6 млрд теңге көлемінде несие тарту, соның ішінде ішкі нарықтан - 13,4 млрд теңге, сыртқы нарықтан - 13,2 млрд теңге тарту көзделген.

Жалпы ішкі өнімнің өсімі 2011 жылы 1,5 - 2% құрайды деп болжануда.

Баяндалған жайлар экономиканың дамуына мемлекет тарапынан жасалған белсенді әрекеттер болып табылды. Тәуелсіздік алып, егемен ел болып қалыптасқан еліміздің нарықтық қатынастарда жүргізілген экономикалық саясаттары экономикалық өрлеуде жетістіктерге жету мүмкіндіктері болғанын көруге болады. Елдің экономикалық тұрғыдан дамыған деп танылуы — нарықтық экономика мен реформаларды жүзеге асыруда Казақстанның зор нәтижелерге қол жеткізгенін көрсетеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Экономикалық өсу ұлттық экономика масштабында өндірістегі  тауар және қызмет көлемінің өсу түрінде көрсетілуі мүмкін. Экономикалық өсуге талдау жасауда тек қана  нақты ЖІӨ-нің өзгеруі назарға алынатындығы маңызды болып келеді. Номиналды өзгерістердің көрсеткіштері экономикалық өсу болып қарастырыла алмайды. Экономикалық өсу ішкі және халықаралық  әлеуметтік-экономикалық  мәселелерді шеше алатын өндіріс өсуін қамтамасыз етеді.

Экономикалық өсудің типтерін қарастырғанда, экстенсивті типте жұмыссыздық деңгейі қысқарады, өндіріс қарқынын жоғарлататын еңбекпен  қамтылу өседі. Бірақ бұл уақытша құбылыс. Сондықтан бұл тип тоқырау мінезді, бұнда техникалық прогресс жоқтың қасы, өндіріс фондтары өнегелік және физикалық жағынан да тозады. Біз жасайтын қорытынды: экстенсивті тип өзін тауысты, жаңа, әлі дамып келе жатқан экономикалық қатынастар шарттарында бұл тип тек қана тұйықтамаға әкеліп, экономикалық қайта жаңғыруға ешқандай мүмкіндік бермейді. Сондықтан да, объективті түрде бұл типті ауыстырып, халық шаруашылығын интенсивті даму жолына көшіру қажет. Айта кететін жайт, экстенсивті тип жаңа тип – интенсивті типтің пайда болуына негіз салды. Экономикалық қатынастардың дамуына негіз салып, экстенсивті тип бүкіл әлемнің ұлттық шаруашылық дамуына үлес қосты. Осы таңда өнеркәсібі дамыған елдерде таза, жалғыз түрде бірінші  немесе  екінші типтің белгілерін анықтауға болмайды, олар бір-бірімен белгілі қатынаста үйлеседі. Бірақ, ХХғ. ортасынан құлаш жайған ҒТР шарттарында батыстың өнеркәсіпті елдерінде, оның ішінде біздің елімізде де экономикалық өсудің интенсивті түрі басым.

Экономикалық өсу келесі факторлармен анықталады: табиғи ресурстар, еңбек ресурстары, капитал және технология.

Экономиканы мемлекеттік реттеу және оның ұдайы өсуіне қолданылатын шаралар әрбір мемлекетке әлеуметтік саясатты жүзеге асыру үшін қажет. Қоғамдық  қажеттерді (денсаулық  сақтау, білім беру, т.б.) мемлекеттік тұтқалар және ұйымдарсыз мүмкін емес. Мемлекеттік реттеу экономикалық өсуде дұрыс иілімді бюджеттік-салықтық, қаржы-кредиттік, бағалық және инвестициялық  саясатты жүргізілсе, маңызды роль атқара алады.

Кейнсиандық теория макроэкономикалық  тепе-теңдік теориясын қайта өңдеу  және даму  нәтижесінде пайда  болды. Кейнсиандық адамдардың ойынша, экономикалық  өсуді анықтайтын ең басты фактор – инвестициялар.

«Нөлдік өсу» концепциясын жақтаушылар техникалық прогресс және экономикалық өсу қазіргі өмірдің  бірқатар  теріс факторлары: қоршаған ортаның ластануына, өндірістік шуға және қалалардың келбетінің бұзылуына әкеліп соқтыратынын айтады. Және экономикалық өсу әрқашан халық үшін қолайлы жағдайлар туғызы алмайтындығын айтады.

Салааралық  баланстың  «шығын-шығару» әдісі  әр түрлі  салалар арасындағы байланысты анықтауға  ғана  емес, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық дамуын болжай алады.

Екінші бөлімде талдаудың нәтижелері бойынша, БҰҰ–ның мамандары Қазақстанның экономикалық өсуі табиғи ресурстарын пайдалануға тым тәуелді екенін айтады. Бұл әлемдік сұранысқа және бағаның маусымдық ауысуына аса үлкен тәуелділікті туғызады.

Бірақ соңғы 3 жылмен салыстыра  келгенде еліміздің айтарлықтай  дамып келе жатқанын көруге болады. Оған мысал Қазақстанның экономикасы, 2009 жылғы негізгі көрсеткіштері:

• ЖІӨ  – 135 млрд.USD
• Өнеркәсіп өндірісі – 84 млрд.USD (өсім 2,1 %)
• Негізгі капиталға инвестициялар – 31,7 млрд.USD (өсім 4,6%)
• Орташа жалақы – 59 722 теңге
• Елдің халықаралық резервтері, Ұлттық қордың резервтері – 46,7 млрд.USD Қайта қаржыландыру мөлшерлемесі (%) -10.5
• Тікелей шет елдік инвестициялар, 2008 –19.8 млрд. АҚШ долл.
• Сыртқы сауда айналымы, 2008 – 109,1 млрд.USD (өсім 39,9 %)
• 283744 заңды тұлға тіркелді

Үшінші бөлімде жасалған сараптама – еліміздің экономикасы  тез қарқынмен дамып келе жатқандығының  айғағы. Әлемнің алып елдері Қазақстанды дамып келе жатқан нарықты экономикалы ел деп таныды. Табиғи ресурстардың байлығы, инфрақұрылыстың динамикалық дамуы, әлеуметтік және саяси жағдайдың тұрақтылығы, әлемдік сақынадағы бағдардың тұрақтануы экономикалық өсудің жоғары қарқынмен дамуына және жақын болашақта республикадағы экономикалық дамудың жоғары көрсеткіштерін көрсетуге  ықпал жасайды.

Дамуымыздың маңызды  алғышартына айналған қазақстандық бірліктің өнегелі үлгісі ғаламшардағы мемлекет басшылары мен конфессия  жетекшілерінен лайықты бағасын алды.

Осылайша Қазақстан  қуатты да табысты мемлекетке айналып, өзінің бастамалары арқылы жоғары халықаралық  беделге ие болды.

Жасампаздық қуатымен дүние  жүзінде даңқы артқан Қазақстан  әлемді өз жетістіктерімен таң қалдырды.

Сондықтан Қазақстанға  Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымына төрағалық ету мәртебелі миссиясы сеніп тапсырылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

1. Н.Ә. Назарбаев. «Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы». «Егемен Қазақстан», 16 мамыр, 1992 ж.
2. Қазақстан мемлекетінің халқына арналған Президенттің жолдауы. "Қазақстан-2030" стратегиясы.
3. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. Макроэкономика. Оқу құралы. -Алматы, 2003
4. Мамыров Н.Қ., Ихданов Ж. Қазақстан жағдайында экономиканы мемлекеттік реттеу. Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 1998.
5. Таналинов А. «Бұрыңғы КСРО елдерінің кешегі мен ертеңі» Алматы 2002
6. «Саясат» журналы №5 2008 жылы
7. Азия – экономика и жизнь /2008 г. №27 (155)
8. Экономикалық теория.С.С.Мәулиенов.  Алматы:Экономика.2004
9. Экономикалық теория негіздері.   Г.Н.Осипова. Алматы:2002
10. Жаңа кезең – экономикалық теориясы.  Сахариев С.С, Алматы:Дәнекер.2004
11. Экономикалық теория негіздері. Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н., Жатқанбаев Е.Б.. Оқулық. – Алматы, 2002.
12. Ломакин В.К. / Мировая экономика. Учебник. М.: ЮНИТИ. 2000. 727с.
13. Макконнел Кәмпбелл Р., Стенли Л. Брю./Экономикс.М.:2000

14. Қазақстан статистика агенттігі 2009