Бағалы қағаздар эмиссиясының тәртібі, эмиссия проспектісі

Дәстүрлі экономикалық  қатынастарды Қазақстан барлық ТМД елдерімен және Шығыс Еуропамен  жалғастыруда.

Қытаймен өзара ұзақ мерзімді қатынас жаңа деңгейге  көтеріледі. Қазақстан қазіргі кезде  дүниежүзіндегі 60-тан астам  елдермен сауда қатынастарын жүргізеді.

2000 жылдың 10 - қарашасында Кеден одағына кіретін Беларусь, Қазақстан, Қырғыстан, Ресей және Тәжікстанның мемлекетаралық кеңесінің мәжілісінде жаңа халықаралық  мекеме Еуроазиялық экономикалық  қауымдастық (ЕуЭҚ) құрылды.

Осы қауымдастықты құру мұнда кірген елдерге көп жағымды нәтижелер әкеледі, себебі қол қойылған құжатта ғылым мен білім  саласында, саясат  заңдылықтар үйлесімі туралы арнайы тарау бар. Сондықтан осы одақтың барлық азамтаттары біртұтас әлеуметтік стандарт пен оны пайдалану мүмкіндігіне ие болады.

Қазіргі уақытта сыртқы шекараны нығайту мен  қауымдастық ішінде рұқсат қағазынсыз режим бойынша біртұтас келісім жасалуда.

Жоғарғы орган мемлекетаралық кеңес болып табылады, оның қызметтеріне  интеграцияның даму болашағы, бағыттары мен стратегия мәселелері кіреді.

Негізгі түсініктер мен терминдер

Валюталық курс

Ғаламдық проблемалар

Еркін сауда (фритредерство)

Еркін экономикалық зона

Әлемдік шаруашылық

Протекционизм

Сауда балансы

Халықаралық сауда

Халықаралық экономикалық интеграция

Бақылау сұрақтары

1.      Әлемдік шаруашылық.

2.      Дүниежүзілік сауда.

3.      Капитал миграциясы және оның түрлері.

4.      Еркін экономикалық зона.

5.      Валюталық курстың түсінігі.

6.      Валюталық курстың халықаралық жүйесі.

7.      Ғаламдық проблемалардың мағынасы.

Негізгі түсініктер мен терминдер

Абсолютті рента  -          жер иелерінің жердің құнарлы не             құнарсыздығына 

                                            қарамастан барлық учаскеден бірдей алатын 

                                           рентасы   (табысы).

Абстрактылы еңбек   -      тауар айырбасы кезінде  көрінетін жалпы адам

еңбегі (еңбек шығыны), яғни құн жасайтын еңбек.

Акционерлік қоғам    -      бірнеше жеке капиталдың  бірігуі арқылы акция 

                                            шығарып, оны сатудан түскен қаражат арқылы 

                                            шаруашылық  ұйымдастыру формасы

Акция                           -     иесінің акционерлік қоғам капиталына белгілі бір 

                                            мөлшерде үлес қосқандығын куәландыратын 

                                            құнды қағаз. Ол дивиденд түріндегі пайданың бір 

                                            бөлігін алуға құқық береді.

  Актив                           -     мүліктік құқықтар  жиынтығы, бухгалтерлік

баланстың бір бөлігі, онда осы кәсіпорынға тиесілі барлық  материалдық  құндылықтардың есепті кезеңнің  басындағы  және  аяғындағы жиынтығы.

Амортизация             -      негізгі  қорлардың құнын солардың көмегімен  

                                           өндірілетін тауарларға бірте-бірте көшіру; ақша  

                                           қаражатын мақстаты түрде жинақтау және оны 

                                           тозған негізгі  қорлардың орнын толтыру үшін

                                           пайдалану.

Құнды  қағаздар         -    иесіне мүліктік құқық және дивиденд, пайыз

                                          түрінде білгілі бір ақша  сомасын алуға құқық

                                          беретін құжаттар (акциялар, облигациялар,

                                          вексельдер, депозиттік және инвестициялық

                                          сертификаттар, чектер, жинақ кітапшалары т.б.).

Баға индексі              -     тауар бағасының орташа  деңгейінің уақытқа 

                                          байланысты салыстырмалы өзгеруін білдіреді.

Баж                                    мемлекеттің кәсіпорындар мен мекемелерден, 

азаматтардан оларға көрсетілген қызметтің                                    белгілі  бір түрлері үшін алатын ақшалай алымы.

Банк пайызы            -       банктің қарызға ақша бергені үшін алатын төлемі.

(проценті)

Банк активтері         -        банк балансының актив бөлігі онда қысқа және 

                                           ұзақ мерзімді несиелер, банктегі кассалық және 

                                           валюталық қолма-қол ақша, акциялар, т.б. көрсе-

                                           тіледі.

Бәсеке                       -       өнім өндіру мен өткізудің экономикалық бағынан

                                           неғұрлым тиімді жағдайлары үшін  тауар    

                                            өндірушілер арасындағы жарыс.

Бизнес  жоспар       -         кәсіпорынды (кәсіпкерлікті) белгілі бір кезеңде

                                            дамыту жоспары. Өндірісті  жетілдіріп, дамытуға  

                                            бағытталған инвестиция тарту үшін әзірленеді.

Бюджет тапшылығы   -     мемлекеттік бюджет бойынша  шығындардың 

                                           табыстан артып кетуі.

Валюта                        -     1. елдің ақша бірлігі;

                                            2. шетелдің ақша белгісі, халықаралық есеп      

                                                айырысуда  қолданылатын төлем құжаттары

Валюталық бағам (курс)  -  екі валютаның айырбас кезіндегі құндық  ора 

                                              салмағы; бір елдің ақша  өлшемінің – екінші  бір 

                                              елдің ақша  өлшеміне шаққандағы бағасы.

Вексель                            -   төлем және несие құралы; кәсіпкердің

                                               несиеге алған тауарларға белгілі бір уақыттан 

                                               кейін ақша төлеуге берген міндеттемесі.

Венгур                             -    өнімнің жаңа түрлерін жасауға өндірісті игеруге, 

                                              енгізуге, жаңа технологияларды қолдануға  

                                               маманданған шағын  коммерциялық ғылыми-

                                               техникалық ұйым.

Дәстүрлі экономика      -     сирек кездесетін шектеулі табиғат ресурстарын 

                                               кеңінен  пайдалануды дәстүрлер мен ғұрыптар 

                                               айқындайтын экономикалық жүйе.

Дебитор                           -    кәсіпорынның біреуге қарыздар берешек болуы.

Девальвация                 -    қағаз ақша құнын өзінің тұрақты қалпына түсіру; тұрақты валютамен немесе халықаралық шот өлшемдерімен салыстырғанда елдің валюта 

                                              бағамының  төмендеуі.

Демпинг                          -    тауарларды ішкі  нарықтағы бағаға қарағанда         

                                              сыртқы  нарықта неғұрлым төмен бағамен 

                                              сатылуы.

Деноминация                 -    ақшаның құны күрт  төмендеп кеткен кезде оның айналысын реттеп, есептеуді жеңілдету мақсатымен ақшаның  белгіленген көрсеткішін кеміту арқылы өзгеріс жасау.

Депозит                           -    белгілі бір шартты мерзімге сақтау орындарына

                                              сақтауға берілген ақша немесе құнды қағаз.

Дивиденд                        -   акционерлік қоғамның пайдасы есебінен әр акция үшін акционерлерге төленетін ақы.

Диверсификация            -           бұл жан-жақты даму; бір-біріне байланысты

                                                     емес көптеген өндіріс   түрлерінің қатар

                                                     дамып отыруы, өндірілген өкімнің таңдаулы 

                                                      ассортиментінің ұлғайып отыруы.

Дифференциалды рента І-ші   -   жер  иесінің жердің табиғи құнарлығы мен жер учаскесінің жақсы  орналасуына 

                                                       байланысты  алатын  рентасы (жол ақысы)

Дифференциалды рента ІІ-ші  - жер иесінің жердің  құнарлылығын жасанды жолмен жақсарту арқылы  алынатын қосымша пайдасы.

Еркін экономикалық аймақтар  - ұлттық және шетелдік кәсіпкерлер үшін 

                                                        жеңілдікті экономикалық  жағдайлар 

                                                        жасалған аймақтар.

Ең төмен деңгейдегі тұтыну      - адамның физиологиялық және әлеуметтік

бюджеті ( минимальды)                мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыру

                                                        үшін тұтыну тауарлар мен қызметтердің

                                                        жиынтығын сатып алуға  жұмсалатын 

                                                        шығын.

Ең төмен жалақы                        - мемлекеттің ресми белгілеген еңбек (минималды)                                  ақысының  ең төмені деңгейі.

Жабық акционерлік қоғам        - акциялары  тек  құрылтайшылардың немесе күні бұрын  айқындалған адамдар тобының арасында ғана  сатылатын шаруашылық формасы.  

Жалақы                                      -   еңбеккерлердің  білгілі  бір уақыт кезеңінде 

                                                       (күні, айы) алатын  ақшалай табысы.

Жалпы ішкі өнім                      -   статистиканың жинақтап қорытатын

                                                       макроэкономикалық көрсеткіші; ел ішінде 

                                                       өндірілген тауарлар мен  қызметтердің  

                                                       белгілі бір кезеңдегі нарықтық құны.

Жалпыұлттық өнімнің             -  номинальды ЖҰӨ-нің нақты ЖҰӨ-ге дефляторы                                     қатысын көрсетеді.

Жалпы ұлттық өнім               -     статистиканың  жинақтап қорытатын

                                                       макроэкономикалық  көрсеткіші, яғни ел 

                                                       ішінде және сондай-ақ басқа да шет елдерде белгілі бір мерзімде  өндірілген  тауарлар мен қызметтердің жиынтық нарықтық құны         

Жарғылық капитал                 -   құрылатын кәсіпорынға құрылтайшы-лардың бірігіп салған салымдарының құны, яғни кәсіпорын капиталының бастапқы сомасы.

Жер                                           -   өндірісте пайдаланатын табиғи ресурстар мен байлықтар.

Жекешелендіру                        -  мемлекетке тиесілі объектілерді меншіктену құқығын жеке немесе заңды тұлғаның сатып алу процесі.

Жұмыссыздық                          -  еңбекке жарамды халықтың бір бөлігі өзіне жұмыс, пайдалы еңбек қызметін таба алмай дағдаратын әлеуметтік = экономикалық құбылыс.

Жиынтық  сұраныс (АД)         -  бұл графикте көрсетілген кисық сызық, оның мағынасы: қоғамдағы барлық тауарлар мен қызметтердің жиынтық  көлемі, яғни тұтынушылардың, кәсіпорындардың және үкіметтің бағаның әрбір деңгейінде нақты жалпы  өндірілген тауарлар мен  қызметтерді сатып алу қажеттілігінің көрінісі.

Жиынтық ұсыныс (АS)           -   бұл графикте көрсетілген модель, яғни бағаның әрбір мүмкіншілік деңгейінде өндірілген нақты жалпыұлттық өнімнің көрінісі.

Импорттық квота                    -   шеттен тауарлар әкелуді бір кезеңге шектеу.

Инвестициялар                        -   пайда немесе табыс табу мақсатымен өз еліндегі не шетелдегі белгілі бір халық шаруашылығы саласына, кәсіпорындарға, өнеркәсіпке, құрылысқа, т.б. ұзақ мерзімге күрделі  қаржының (капиталдың) сатылуы немесе жұмсалуы.

Инвестициялық банктер      -     ұзақ мерзімді қаржыландырумен  айналысатын банктер.

Инновация                              -    жаңа техникаға, технологияға еңбекпен басқаруды  ұйымдастырудың жаңа нысандарына  қаражат жұмсау.

Инновациялық бактер           -    өнертабысқа,ғылыми-техникалық талдамаларды кеңінен қолдануға  жәрдемдесі үшін коммерциялық негізде құрылатын банктер.