Акционерлердің  жалпы жиналысын өткізу тəртібі  барлық Акционерлерге Акционерлердің жалпы жиналысына қатысу құқықтарын жүзеге асыруға тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді. Акционер жеке немесе өзі қатыспай-ақ (Акционердің өзі  басқа тұлғаға я нақтылы ұстаушы өкіліне берген сенімхаты бойынша) дауыс бере алады, мұның өзінде, жеке жəне қатысусыз берілген дауыстар тең күшке ие болулары тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысы жұмысының регламенті күн тəртбіндегі мəселелерді жеткіліктілігі мен кең талқылау жəне олар бойынша дəйекті шешімдер қабылдау мүмкіндігшіне негізделеді. Акционерлердің жалпы жиналысында сөз сөйлеудің нақты регламенті жасалады. Тіркеу уақыты қатысушылардың барлығы түркеліп үлгеретіндей жеткілікті болуы тиіс, сонымен бірге тіркеу уақыты Акционерлердің жалпы жиналысы жұмысының басталуымен шектелмейді, яғни Акционерлердің жалпы жиналысы басталғаннан кейін келген қатысушылардың барлығы Акционерлердің жалпы жиналысының ары қарайғы жұмысына қосылуы жəне олар тіркелгеннен кейін дауысқа салынған мəселелер бойынша дауыс беруге қатысуға құқылы болуы тиіс. Кворум Акционерлердің жалпы жиналысы күн тəртбінің əрбір мəселесі бойынша анықталуы тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысының Төрағасы Акционерлердің барлық сұрақтарға жауаптарды тікелей Акционерлердің жалпы жиналысында алуына ұмтылуы тиіс. Директорлар кеңесінің Төрағасы Акционерлердің жалпы жиналысындағы сұрақтарға жауап беру үшін Директорлар кеңесінің мүшелерінің, Атқарушы органның, Ішкі аудит қызметі мен Қоғамның құрылымдық бөлімшелері басшыларының барлығының келуін қамтамасыз етуі тиіс. Қоғамның Ішкі аудит қызметінің жəне құрылымдық бөлімшелерінің басшылары себепті келмеген жағдайда олардың орынбасарлары жəне/немесе бұл мəселелерді жетік білетін тұлғалар қатысуы қажет. Егер сұрақтардың күрделілігі оларға кідірместен жауап беруге мүмкіндік бермесе, олар қойылған тұлға (тұлғалар) қойылған сұрақтарға Акционерлердің жалпы жиналысы аяқталғаннан кейін мүмкіндігінше қысқа мерзімде жазбаша жауап береді. Дауыстарды жинау мен санау рəсімі барынша қарапайым əрі айқын болуы тиіс. Акционерлер дауыс беру нəтижелерін қандайда болмасын бұрмалау мүмкіндігінің жоқтығына сенімді болулары тиіс. Қоғам дауыстар тиісінше беріліп, тіркелуін қамтамасыз етуі тиіс. Акционерлердің жалпы жиналысын өткізу күні мен уақыты жиналыста оған қатысуға құқылы тұлғалардың анағұрлым көп саны қатыса алатындай белгіленеді. Акционерлердің жалпы жиналысындағы дауыс беру қорытындылары немесе сырттай дауыс беру нəтижелері Акционерлерге Акционерлердің жалпы жиналысы аяқталғаннан кейінгі он күн ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында жəне Қоғамның корпоративтік веб-сайтында жариялау немесе əр акционерге жазбаша мəлімдеме жолдау арқылы хабарландырылады. Акционерлерге дауыс беру қорытындылары туралы хабарлау тəртібін Жарғы анықтайды.

     Директорлар кеңесінің ұсынысымен акционерлердің кезектен тыс жиналысы өткізілуі мүмкін.

Акционерлік қоғам мүлкі

     Мүлік дегеніміз – мүліктік құндылықтар  мен құқытар жиынтығы. Оларға: заттар, қаржы, оның ішінде шетелдік валюта, бағалы қағаздар, шығармашылық интеллектуалдық  қызметтің объективті нәтижелері, фирма атаулары, тауарлық белгілер, бұйымды меншіктеудің басқа құралдары, мүліктік құқық және т.б. Қоғамның негізгі мүлік құны көрінетін жеке балансы сипатталатын мүліктік меншігінің болуы. Бірақ мүліктің кейбір түрлерінің құндары, яғни, фирмалар атауларының немесе тауарлық белгі құқықтың нақты құны көрсетілмей, тек нақты жағдайларда ғана анықталады. Олар бухгалтерлік балансқа тіркелмеуі де мүмкін.

     Қазақстан Республикасының Конституциясына  сәйкес мемлекеттік және жеке меншік мемлекетпен қорғалады. Азаматтық кодекске сәйкес меншік құқығы бойынша мүлкі бар заңды тұлға мемлекеттік емес болып табылады. Акция және бағалы қағаздар есебінен қалыптасқан, оның қызмет ету барысында сатып алынған мүлік меншік құқы бойынша сол компанияның мүлкі болып табылады. Нәтижесінде акционерлік қоғам мемлекеттік емес болып табылады және оның мүлкі жеке меншік болып табылады. Акционарлік қоғам мүлкі оның жүзеге асырып отырған әрекеттің материалдық негізі болып табылады және оның міндеттемелерін жою құралы болып табылады. Акционерлік қоғам үшін Жарғы қоры оның алғашқы қоры ретінде үнемі ұлғайып тұру қажет. Жарғы капиталы қаржы алмастыру арқылы немесе қоғам мүлкін акцияға алмастыру арқылы қалыптасады. Акционер қоғамға мүлкін меншік ретінде емес, пайдалануға да береді [16].

     Бұл жағдайда қатысушының қосқан үлесі  қолдану мерзіміне сәйкес осы  мүлікті қолдану төлемімен анықталады.

     Қазақстан Республикасының акционерлік қоғамда  Жарғы капиталын анықтаудың англосаксондық модельдері енгізіліп отыр. АҚШ –  та және Англияда жарғы капиталының 3 түрі бар: басталған капитал, жіберілген капитал және төленген капитал. Бастауыш капитал – бұл қоғамның акция шығаруға құқы бар капитал көлемі, жіберілген капитал – бастауыш капитал құрамындағы шығарылған акцияларға жұмсалағн капиталдар. Төленген капитал – бұл жіберілген капитал құрамындағы толықтай төленген акциялардың құны. Акционерлік қоғамның жарғы қоры  2 бөлімнен тұрады: жарияланған және жіберілген. Англосаксондық тәсілді енгізудің акционерлік қоғамның қор нарығына еркіндік беру. Мұнда жарияланған капитал көлемін көрсету қажет.

     Келесіде  қосымша акция эмиссиясын жүргізгенде  қоғам өз жарғысына өзгерістер енгізбейді және әділет органдарында қайтадан тіркеуден  өтпейді. Осыған байланысты қоғамның жарғы  капиталын анықтаушы болып жарғыда  жазылған жарияланған капитал көлемі емес, төленген капитал көлемі болып табылады. Осы көрсеткіштер акционерлік қоғамның әрекетінің нәтижесі болып табылады. 

3.   Акционерлік қоғамның  жүйесі және оның  қоғамда қолданылуы

     Қызмет  миссиясы – Қоғамның Директорлар  кеңесі мен Президентіне олардың Қоғамның стратегиялық мақсаттарына қол жеткізу жөніндегі міндеттерін орындауда қажетті жəрдем жасау, бизнес-тəуекелдіктер мен Қоғам мүмкіндіктеріне əділ шолу жасау мүмкіндіктерін беру. Акционерлік қоғам қызмет жұмысының негізгі мақсаты – Қоғамның Директорлар кеңесіне тəуекелдіктерді басқару, ішкі бақылау жəне корпоративтік басқару жүйелерін жетілдіруге жүйелік ыңғай жасау жолымен Қоғамды тиімді басқаруды қамтамасыз етуге арналған тəуелсіз əрі əділ ақпарат беру. Сонымен қатар, Қызмет ағымдағы іс-тəжірибені қайта қарастырғанда ынталандырушы фактор жəне Қоғам жұмысындағы сабақтас өзгерістердің əсерлі катализаторы болуы тиіс.

     Акционерлік қызметтің негізгі міндеттері:

2008. Қоғамның бухгалтерлік есеп жүйелерінің жəне солардың негізінде құрылған қаржылық есеп берулерінің сенімділігі мен сəйкестігін бағалау ;

2) Қоғамның  өз масқаттары мен міндеттеріне  жетуге парасатты сенімділігін  қамтамасыз ету мақсатында тəуекелдіктерді  ұдайы анықтауға, бағалауға жəне  бақылауға мүмкіндік беретін  Қоғамдағы операциялық жəне бизнес-тəуекелдіктерді басқару жүйесінің сенімділігі мен тиімділігін бағалау;

3) Қоғамда  тиісті корпоративтік басқару  жүйесінің ойластырылғандығы мен  Қоғамның оны ұстанатындығына  сенімге қол жеткізу;

4) Қоғамдағы  ішкі бақылау жүйесінің сенімділігі мен тиімділігін бағалау;

5) Қоғамның  құрылымдық бөлімшелерінің Қазақстан  Республикасы заңдарының, қоғамның ішкі құжаттарының талаптарын, Қоғам органдарының шешімдерін сақтауын бағалау жəне осы талаптарға сəйкестікті қамтамасыз ету үшін қолданылатын жүйелер мен рəсімдердің орындылығын бағалау (сəйкестікті бақылау);

6) Қоғам  ресурстары мен Қоғам активтерін  қорғау құралдар пайдалану ұтымдылығы мен тиімділігін бағалау.

     Қызметке  оның құзыреті шектерінде жүктелген  басқа қызметтерді атқарады.

     Авиация бизнесі пайда деңгейі салыстырмалы төмен бола тұра, қомақты күрделі қаржыландыруды талап етеді. Бұл – жоғары технологиялы жəне қатаң реттелетін сала, оның басым мақсаты ұшу қауіпсіздігін сөзсіз əрі жоғары-шығынды қамтамасыз ету болып табылады. Бұған қоса, авиакомпаниялардың шығындарының дерлік елу пайызы авиаотынды, басқа мемлекеттердің аумақтары үстінен ұшып өтуді, аэронавигациялық қызметтерді жəне т.б. қоса алғанда, бағаларын авиакомпаниялар бақылау жасай алмайтын тауарлар мен қызмет көрсетулерден құралады. Бұл «Эйр Астана» авиакомпаниясына да тəн, сондықтан басқарылатын шығындарға қатаң бақылау жасау кəсіпорынның тиімді қызметі үшін ерекше маңызға ие. Сонымен бірге, авиакомпанияның коммерциялық өнімі – жолаушылар орындықтары мен жүктерді тасымалдауға арналған орындар «тез бүлінетін өнімге» жатады. Ұшақ əуелеп ұшқаннан соң бос орындарды толтыруға мүмкіндік болмайды. Сондықтан, авиакомпания табысты болуы үшін, бір жағынан, шығындарды іштей қатаң бақылау мен, екінші жағынан, нарықтың кез келген өзгерістеріне шапшаң  жауап қайтару мен əрекет ету қабілеті арасындағы тепе-теңдікке қол жеткізу қажет. «Эйр Астана» АҚ-ның ішкі бақылау философиясы осымен анықталады. Ішкі бақылау үрдісін департаменттердің басшылары мен авиакомпания қызметкерлері Директорлар кеңесімен, атқарушы органмен бірлесіп ішкі бақылау жүйесі арқылы жүзеге асырады. Ішкі бақылауды қамтамасыз ету үшін түпкілікті жауапкершілік Директорлар кеңесіне жүктелген, сонымен бірге авиакомпанияның атқарушы органы мен департаменттерінің басшылары ішкі бақылау жүйесінің дамуын, игерілуін жəне мониторингін қамтамасыз етеді [17].

     Ішкі  бақылау жүйесі мынадай бағыттағы  үрдістер мен рəсімдерді қамтиды:

• кəсіпорынның тиімді жəне үнемді қызметіне жəрдемдесу;

• активтерді мақсатсыз пайдаланудан, жоғалтудан немесе алаяқтықтан қорғау;

• қаржылық жəне басқарушылық есептің сенімділігі  мен дұрыстығын қамтамасыз ету;

• Қазақстан  Республикасының қолданыстағы заңдарына, нормативтік талаптар мен ішкі құжаттарға сəйкестікті сақтау.

Ішкі  бақылау жүйесі мынадай өзара  байланысты құрамдас бөліктерден тұрады:

• Бақылау  ортасы

• Тəуекелдіктерді  бағалау

• Ішкі бақылау рəсімдері мен механизмдері

• Ішкі есептілік пен ақпаратты қамтамасыз ету жүйесі

• Ішкі бақылау жүйесінің сенімділігі  мен тиімділігін бағалау

     Қызметтің алғашқы бес жылында – 2002 жылдың мамыр айынан бастап 2007 жылдың қыркүйегіне дейін, авиакомпания өз қалыптасуының бастапқы кезеңінде болды. Бұл уақытты кəсіпорын жоғары қарқынды өсуі жағдайында ішкі бақылау жүйесі қалыптасып келе жатқан, кірістер мен шығыстардың шапшаң өсу кезең ретінде сипатауға болады. 2007 жылғы қазан айынан бастап қазіргі уақытқа шейін авиакомпания қызметінің анағұрлым тұрақты жəне бақылаулы өрістеуімен қатар бюджеттеу үрдісін, нақты шығындардың бюджетке сəйкестігін қадағалауды жетілдіру, сондай-ақ авиакомпанияның міндеттемелері мен шығыстарын ішкі бақылау үрдістерін күшейту жөніндегі жұмыстар атқарылады. Ішкі бақылау жүйесінің жауапкершілік, міндеттерді бөлу, тиісті құжаттау, есептілік жəне ақпаратты жөнелту тəртібі сияқты қағидалары негізінде келісім-шартарды жасау мен төлемдер жөніндегі өкілеттіліктердің жекелеген лауазымды тұлғада немесе департаментте шоғырлану мүмкіндігін болдырмайтын бақылау мен өзара əрекеттестіктің нақты əрі теңгерілген жүйесі əзірленді (міндеттерді бөлу қағидасы).

     Бақылау механизмдері төлемді негіздеу нысаны (PJF) жəне келісім-шартты негіздеу нысаны (CJF) сияқты құжаттармен қамтамасыз етіледі, олар келісім-шарттар мен төлемдерді бірнеше деңгейде белгіленген шектер шеңберінде, авиакомпания Президентін қоса, бірақ онымен шектелмейтін келістіруді көздейді. Сонымен қатар, бюджеттің шығыс бөлігінің орындалуын бақылау басқарушылық қадағалау тобының (Management Review Group) қызметі арқылы жүзеге асырылады, оның құрамына авиакомпания Президентінің төрағалық етуімен жоғары буын менеджерлерінің барлығы кіреді. Басқарушылық қадағалау тобының мəжілістері бюджеттен асу жағдайы орын алған шығындар орталығы бойынша шығыстар баптарын егжей-тегжейлі қарастыру мақсатында ай сайын өткізіледі [18].

“Эйр  Астана” акционерлік  қоғамының қаржылық – шаруашылық қызметін бақылау жүйесі

     Қоғам қаржылық есептіліктің халықаралық  стандарттарына сəйкес қаржылық есепті дайындайды. Қоғамда қаржылық есепті жүргізу мен аудит өткізу мынадай  қағидаларға құрылады:

2008. толықтық жəне дұрыстық;
2008. оң түсіністік жəне тəуелсіздік;
2008. кəсіпшілдік жəне құзыреттілік.

     Қоғамның  жылдық қаржылық есеп беруіне мұндай есептілікті қоғам қызметінің қаржылық нəтижелері туралы деректерді дұрыс  түсінуге мүмкіндік беретін тиянақты ескертпелер жасалады. Қаржылық ақпарат  Қоғам басшылығының түсініктемелерімен жəне аналитикалық бағалауларымен, сондай-ақ аудитордың қорытындысымен толықтырады. Директорлар кеңесі Қоғамның қаржылық-шаруашылықтық қызметіне жүргізілген тексеру нəтижелері туралы ақпаратты Акционерлерге береді. Директорлар кеңесінің салмақты əрі түсінікті бағалау үшін жауапкершілігі аралық жəне басқа көпшілік есеп берулерге, бақылау-қадағалау органының есеп берулеріне, сондай-ақ Заңнама, Қоғамның Жарғысы мен ішкі құжаттары талаптарына сəйкес міндетті беруге жататын ақпаратқа қолданылады. Заңнамаға сəйкес Директорлар жылдық есеп пен қаржылық есеп беруде Қоғам есебін дайындауға жауапкершілігін сипаттауы тиіс жəне мұндай жылдық есеп пен қаржылық есепте аудиторлық ұйымның олардың есептілік үшін жауапкершілігі туралы қорытындысы болуы тиіс. Қоғамда Қоғамның қаржылық-шаруашылықтық қызметін бақылау жүйесіне кіретін органдардың құзыреттілігі, олардың ішкі бақылау жүйесін əзірлеуге, бекітуге, қолдану мен бағалауға қатынасына байланысты шектеледі. Қоғамның қаржылық-шаруашылықтық қызметіне бақылау жасау, ішкі бақылау, тəуекелдіктерді басқару мен Қоғам қызметін жетілдіру мақсатында ақыл-кеңес беру аясында бағалау үшін Қоғамда Ішкі аудит қызметі құрылады. Ішкі аудит қызметінің қызметкерлері Директорлар кеңесінің құрамына жəне Атқарушы органға сайлана алмайды. Ішкі аудит қызметі тікелей Директорлар кеңесіне бағынады жəне олардың алдында өз жұмысы туралы есеп береді. Ішкі аудит қызметіне Аудит жөніндегі комитет жетекшілік жасайды. Ішкі аудит қызметінің міндетттері мен қызметтері Акционерлердің жалпы жиналысы бекітетін Ішкі аудит қызметі туралы ережемен анықталады.  Директорлар кеңесі, кем дегенде, жылына бір рет (Аудит жөніндегі комитетпен жəне Ішкі аудит қызметімен бірге) Қоғамның ішкі бақылау жүйесінің тиімділігіне баға беруге міндетті жəне Акционердердің жалпы жиналысында осындай бағалау жүргізілгендігі туралы есеп береді. Мұндай бағалау қаржылық жəне операциялық бақылауды, тəуекелдіктерді басқару жүйесін бұлжытпау мен тиімділігін бақылауды қоса, толық елеулі бақылауды қамтиды. Директорлар кеңесі, Аудит жөніндегі комитетпен, Ішкі аудит қызметімен жəне Қоғамның сыртқы аудиторларымен бірге қаржылық есептілік пен ішкі бақылау қағидаларын қолдану жолдарын анықтаудың ресми жəне айқын тəртібі мен Қоғамның сыртқы аудиторларымен тиісті қатынастарды орнату тəртібін белгілейді. Аудит жөніндегі комитет Ішкі аудит қызметімен бірге Қоғам қызметкерлері қаржылық есеп беру мəселелері мен өзге мəселелердегі мүмкін сəйкессіздіктерге қатысты мəселені конфиденциалды түрде көтеруге қолданатын іс-шаралар жүйесін зерттеп-білуі тиіс. Аудит жөніндегі комитеттің мақсаты – Ішкі аудит қызметімен бірге осындай мəселелерді тиісінше жəне тəуелсіз зерттеп-білу жөніндегі іс- шаралар жүйесін құру жəне сəйкесінше сабақтас шаралар қолдану . Аудит жөніндегі комитет Ішкі аудит қызметі іс-əрекетінің тиімділігін бағалайды. Қаржылық есепті құрудың дұрыстығы мен əділдігі туралы тəуелсіз пікірді алу мақсатында Қоғам Заңнама талаптарына сəйкес сыртқы аудиторды (аудиторлық ұйымды) шақырып, өткен жылдың жылдық қаржылық есебіне аудит жүргізеді. Аудит жөніндегі комитет Директорлар кеңесіне/Акционерлерге аудиторлық ұйымды тағайындау, қайта тағайындау жəне шеттету туралы ұсынымдар жасайды. Директорлар кеңесі Аудит жөніндегі комитеттің ұсынымын қабылдамаған жағдайда Аудит жөніндегі комитет жылдық есепке тағайындау немесе қайта тағайындау туралы ұсынымдарын, осы ұсынымға қатысты түсініктемелерді қамтитын өзге құжаттарды енгізе алады, ал Директорлар кеңесі өзінің басқа