Қазақстан Республикасында қаржы лизингінің экономикалық дамуы

      Сонымен бірге, қазіргі кезде көптеген өнеркәсіптік, транспорттық және ауыл шаруашылық кәсіпорындарында негізгі құралдарын жаңартудың құрылғылар мен машиналар паркін дамытудың  қажеттілігі кезек күттірмес  мәселелердің бірі болып табылады.

      Еліміздегі  коммерциялық банктердің несиелік портфеліндегі  орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың  инвестициялық жобаларының болуы  экономиканың нақты секторын несиелеуге ақша қаражатынсыз жеткілікті деңгейде бөлінбей отыратындығын көрсетеді.  Сонымен бірге, коммерциялық банктер несиелеудің қайтарылмай қалу тәуекелдерін төмендету мақсатында несие беру шарттарын күннен – күнге күшейтуде.

      Жалпы лизингтік саланың дамуы экономикалық дамуға бірнеше бағыттар бойынша  әсер етеді. Лизинг ұзақ мерзімді қаржыландырудың  қосымша формасы болып табылатындықтан күрделі салымдар көлемін ұлғайтады. Сол сияқты қосымша қаржы ресурстарын тарта отырып, негізгі құралдардың жаңартылуын тездетеді. Лизинг қаржылық қызметтер нарығында қосымша бәскелестік туғызады.

      Міне, осындай мәселелерге байланысты бүгінгі таңда Қазақстанда қаржылық лизингтік қызметті жедел дамыту үшін қажеттіліктер тууда. Экономиканың нақты секторларын несиелеу мәселелерін  аз уақыт аралығында тек қана лизинг арқылы шешуге болады.

      Қаржы министрлігінің мәліметі бойынша кәсіпорындардың  негізгі қорларын жаңартуға 800 млрд. теңгеден кем емес инвестиция талап  етіледі, бұл өткен жылдары банкілер берген несиенің көлемімен екі есе  дерлік асады.

      Жыл сайын республикада негізгі өндірістік қорлардың тек 0,8-1,2 – сі ғана жаңарады, ал бұл кезде дамыған елдерде  бұл көрсеткіш 6-8% - ті құрайды.

      Банкілер  олар құрған мамандандырылған еншілес  компаниялар («БТА – лизинг», «Халық – лизинг», тағы басқа) арқылы тікелей лизингтік операциялар жүзеге асады.

      Бүгінгі таңда қаржылық лизинг көптеген әлеуметтік – экономикалық

проблемаларды шешуге мүмкіндік береді.

      Қаржылық  лизинг жағдайында лизинг жөніндегі  келісім – шарт кезінде шаруа  қожалығы жалға берушіге жалға берілетін мүліктің тұтас құнын қояды, нәтижесінде ол мүлік иесі атанады.

      Тағы  бір айтатын жағдай экономиканың нақты секторларын дамыту шеңберінде қаржылық лизингтің кең түрде  дамуына төмендегідей жағдайлар мүмкіндік береді:

• Өнеркәсіптік өнімдер өндірісінің көлемін жоғарылату арқылы оларға деген сұраныс үшін жеткілікті ұсынысты қамтамасыз ету.

• Экономиканың нақты секторларынан яғни, өндіріске жаңа техникалар мен технологияларды ендіруді жеделдету. Елде бәсекелестік өндірісті құру.

• Өндірістік салалық құрылысын жетілдіру өнеркәсіптік өндіріске дұрыс көңіл бөлген жағдайда елдегі шикізат, қаржылық ресурстарды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.

• Дайын өнімдерді шетелдерден әкелу көлемін азайту. Себебі, ұлттық экономика шеңберінде де дайын өнімдер өндірілуі қажет. 
 

 

      

      Қорытынды

      Жалпы, лизингтік саланың дамуы экономикалық өсуге бірнеше бағытта оңды әсерін тигізеді.

      Лизинг  шағын және орта бизнесті әрі қарай  дамытуға әрекеттеседі, себебі, бірқатар себептермен қаржыландырудың басқа  көздеріне қол жеткізе алмайтын шағын және орта кәсіпорындарға өзінің өндірісін құру және модернизациялау  мүмкіндігін береді.

      Лизинг  ұзақ мерзімді қаржыландырудың қосымша нысаны болып табылатындықтан капиталды салымдардың көлемін өсіреді.

      Лизинг  негізгі құралдарды жаңартуды жылдамдатады, себебі, қосымша қаржы ресурстарын  тартады.

      Лизинг  қаржылық қызметтер нарығында қосымша  бәсекелестік орнатады. Лизингтің пайда  болуымен қатар, қаржыландыру бағасы төмендейді және қаржылық қызметтер нарығын  кеңейтеді. Лизинг, кәсіпорындарға өзінің банк алдындағы қарызын өсірмеуге  мүмкіндік беріп, жиі негізгі  құралдарды сатып алу үшін пайдаланылатын банктік несиелендірудің альтернативасы болып табылады.

      Лизинг  құрал-жабдықтардың сатылуына әрекеттеседі. Лизингтің пайда болуымен қатар, құрал-жабдықтарды өндіруші жергілікті компанияларға олардың өнімдерін  сатуға жаңа мүмкіндіктер ашылады.

      Лизингтік механизмді белсенді ендіру Қазақстан  экономикасының барлық буындарының  дамуына және құрылымдық қайта құруға әрекеттеседі, басқа елдермен байланыстарды  кеңейтудің және отандық кәсіпорындар өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін көтерудің факторларының бірі болады.

      Сонымен қатар, макродеңгейде, кеңмасштабты шетел  инвестициялары лизинг арқылы елдің  төлем балансының пассивіне әсер етпейді және оның әлемдік нарықтағы  қарыздар рейтингін төмендетпейді, себебі халықаралық валюта қорының  ережесі бойынша, лизингтен пайда  болатын міндеттер мемлекеттің  сыртқы қарыз көлеміне кірмейді. Сондықтан, халықаралық лизинг көптеген елдерде, дамыған, сол сияқты дамымаған елдерде мемлекеттік қолдау таба алады.

      Көптеген  қаржы ұйымдары, соның ішінде Халықаралық  қаржы корпорациясы, лизингті қаржы  нарықтары үшін өте маңызды құралы болып табылатынын көрсетеді, себебі, лизингтік операциялардың көбісі салыстырмалы кіші фирмаларды қаржыландыратынын  статистика көрсетеді.

      Бірақ, Қазақстанның бүгінгі таңдағы лизингтік  сектордың өсуін оның потенциалымен  салыстыруға келмейді. Оның себептері: қаржы ресурстарын пайдалану  мүмкіндіктерінің шектеулілігі және лизинг механизмі арқылы шағын және орта бизнесті қаржыландыру үшін заңдағы  кедергілер. Шағын және орта бизнес секторын талдау процесінде лизинг институтын қолданған кезде заңдағы үлкен  кемшіліктер анықталды. Қаржылық лизингті реттеу аясында заң қабылдаудың  қажеттігі туралы Қазақстан Республикасының  үкіметінің 2003 жыдың 17 шілдесіндегі №712-1  2003 – 2015 жылдарға арналған Қазақстан  Республикасының индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру бойынша 2003 – 2005 жылдарға арналған шаралар жоспарын бекіту туралы Қаулысында айтылады. Дамыған елдерде негізгі капиталға инвестициялардың жалпы көлеміндегі лизингтің үлесі 20-30% құрайды, ал дамушы елдерде 5-15%. Қазақстанда бұл көрсеткіш тек 0,68% (65 млн. АҚШ доллары). Егер лизинг инвестициялардың жалпы көлемінің 4% деңгейіне дейін өссе (бұл алдағы 3-4 жылда болуы әбден мүмкін), лизингтік нарықтың көлемі 530 млн. АҚШ долларынан асады. Еуропалық даму және қайта құру банкінің болжамына сәйкес, бұл көрсеткіш 10% құрайды, лизинг көлемі 1,4 млрд. АҚШ долларын құрайтын сала болады.

      Елде  лизингтің дамуы үшін оңтайлы  заң базасын құру, бүкіл өндірістік секторды дамытуға түрткі болады. Бұл, қосымша жұмыс орындарын көбейту  мен бюджетке салықтық түсімдерді арттырудан басқа, Қазақстан экономикасының шикізаттық экспорттан тәуелділігін елеулі төмендетуге  мүмкіндік береді.

 

      

      Қолданылған әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының Қаржы лизингі туралы Заңы, 5 шілде 2000 жылы қабылданған (Қазақстан Республикасы заңымен 2010.06.30 № 297-IV өзгертулер енгізілді);

2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1998 жылғы 15 сәуірдегі «Ауыл шаруашылығында лизингті ұйымдастыру тәртібі және шарттары туралы Ережелерді бекіту туралы» №341 Қаулысы;

3. Қазақстан Республикасының Үкіметінің 2000 жылғы 7 қыркүйектегі «Қаржылық лизинг туралы» және «Лизинг мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының кейбір заң актілеріне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу туралы» Қазақстан Республикасының заңдарын жүзеге асыру туралы №115-р Қаулысы;

4. Қаржы лизингінің шарты бойынша қосылған құн салығынан босатылатын мүлік тізбесін қалыптастыру ережелері //Егемен Қазақстан, 2005ж. 16 наурыз;

5. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы, 2009ж.

6. Оралбаева Ж.З. Қазақстандағы лизингтік қатынастарды басқару тетіктерін жетілдіру. Алматы, 2005ж.

7. Әлемдік және отандық лизингтік нарықтың қалыптастыру және даму ерекшеліктері//Хабаршы «Жас ғалым. Ізденістер. Мәселелер. Зерттеулер» сериясы, №1, 2005ж.

8. Лизингтік жүйенің артықшылығы неде?//Жас Қазақ үні, 2005ж. 22 сәуір;

9. Қалғұлова Р.Ж. «Екінші Деңгейлі Банктегі бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2005 ж..

10. Міржақыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы, 2006ж.

11. Қаржылық лизингтің несиелік аспектілері// «Қазақстан әлемдік экономикалық дағдарыс жүйесінде: дағдарысқа қарсы бағдарламаны жүзеге асырудың табиғаты механизмдері және оны талдау» Қазтұтынуодағы ҚЭУ халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары. – Қарағанды, 2009. – Б. 294-298, 0,4 б.т.

12. Ысқақова З.Д. «Банк ісі» Қарағанды, 2005 ж.

13. Ілиясов Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы» Алматы, 2005ж.

14. Мелинков В.Д. “ Основа финансов ” Алматы, 2005 ж.

15. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Алматы, 2006 ж.

16. Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары» Алматы, 2006 ж.

17. Хамитов Н.Н. «Банк ісі» Алматы: Экономика, 2006 ж.

18. Искакова З.Д. «Банк ісі» Қарағанды, 2006 ж.

19. Құлпыбаев С., Мельников В.Д. «Қаржы негiздерi» Алматы, 2009ж.

20. Мақыш С.Б. «Коммерциялык банктердiң қызметiн басқару» Алматы, 2009 ж.

21. Сейтқасымов Ғ.С. «Қаржы – Қаражат» Алматы, 2005 ж.

22. Сейтқасымов  Ғ.С. «Ақша. Несие. Банктер»  Алматы, 2005 ж

23. http://www.kaf.kz