Қазақстан Республикасында қаржы лизингінің экономикалық дамуы

      Мазмұны 

Кіріспе......................................................................................................................... 3 

І Бөлім. Қаржылық лизингтің  теориялық негіздері

1.1 Қаржылық лизинг түсінігі, ерекшелігі................................................................6

1.2 Қазақстан Республикасында қаржылық лизингтің заңды қамтамасыз етілуі.............................................................................................................................9 

ІІ  Бөлім. Екінші деңгейлі банктің лизингтік  операцияларының элементтерінің есебі

2.1 Лизингтік төлем есебінің әдістері. Қаржылық лизинг бойынша операциялар есебі.............................................................................................................................14

2.2 «ҚазАгроҚаржы» акционерлік қоғамының қызметі мен есебі ......................17

 

ІІІ Бөлім. Қазақстан  Республикасында  қаржы лизингінің экономикалық дамуы

3.1 Қаржылық лизингтің несиелік аспектілері.......................................................26

3.2 Қазақстан Республикасында қаржылық лизингтің дамуы: іске асырылуы және болашағы...........................................................................................................28 

Қорытынды .............................................................................................................32 

Қолданылған әдебиеттер.......................................................................................34 

Қосымшалар............................................................................................................35

 

      

Кіріспе

        Қазіргі таңдағы нарықтық қатынастардың дамуымен шаруашылық субъектілері өндірістік активтерге деген қатты мұқтаждық тартып отыр. Алайда осы мұқтаждықты қанағаттандыру үшін кәсіпорындарда қажетті қаржы ресурстары жеткілікті бола бермейді, олар үшін қаражат көздерінің тапшылығын өндіріс барысын қаржыландыру ісінде басты мәселе болып табылады. Нәтижесінде, бүгінде кәсіпорындардың негізгі қорлары моральдық тұрғыдан ескірген немесе табиғи тұрғыдан тозығы жеткен. Әлемдік қауымдастыққа ену үшін күш жұмсау барысында экономикамыздың негізі болып табылатын кәсіпкерлік секторының субъектілерінің өндірістік активтерін жаңаландыруға басты назар аудару қажет.

      Барлық  салалардағы кәсіпорындарда табиғи тозған және моральдық ескірген негізгі  капиталды міндетті түрде жаңаландыру  қажеттілігі, елімізде шағын және орта бизнес субъектілерінің дамуының қарқынын арттыру және олардың санын ұлғайту  мәселелері еліміздің экономикасында «лизинг» ұғымының келіп енуінің  және оған ерекше көңіл бөлудің басты  алғы шарттары болып отыр.

      Лизинг  идеясы ежелгі замандарда пайда болған. Тарихшылар мен экономистердің пікіріне жүгінсек, лизингтік мәмілелер біздің дәуірімізге дейін көне Шумер мемлекетінде бекітілген. Лизинг идеясы біздің дәуірімізге дейінгі Аристотельдің «Байлық меншік құқығынан емес, пайдаланудан тұрады» дейтін трактатында қозғалғанын тарихшылар растап отыр. XVIII ғасырда Венецияда лизинг операциясына ұқсас мәмілелер болған: венециандықтар саудагерлер мен сауда кемелерінің иелеріне сол кезде қымбат тұратын якорьды жалға берген. Жүзу аяқталғаннан кейін «Шойыннан жасалған құндылықтар» өз иелеріне қайтарылған, ал олар зәкірді қайтадан жалға беріп отырған. Экономикалық лексиконға «лизинг» терминінің (ағылшынша Leasing – жалға беру) енгізілуі «Белл» телефон компаниясының операцияларымен байланыстырылып қарастырылады: 1877 жылы бұл компанияның басшылығы телефон аппараттарын сатуды тоқтатып, оларды жалға беру туралы шешім шығарады. Алайда, лизингтік операцияларды негізгі қызметіне айналдырған алғашқы қоғамдастық 1952 жылы Сан-Францискодағы американдық «Юнайтед Стейтс лизинг корпорейшн» компаниясымен құрылды әрі Америка Құрама Штаты осылайша жаңа бизнес түрінің, ішінара банктік жаңа бизнес түрінің отанына айналды.

      Лизингтік қызметтер нарығы республикада 2003 жылдан бастап өзінің даму жолына түскен болатын. Осы уақыт ішінде лизингтік қатынастар еліміздегі инвестициялық қызметті екпіндетудің, кәсіпорындардың техникалық жарақтануының негізгі құралы ретінде  қалыптасып үлгерді. Сонымен қатар, банктік несиелерді алудың қиындығы жағдайларында лизинг инвестициялық  жобаларды қаржыландырудың бірден бір жолы болып отыр. Лизинг, әсіресе, шағын бизнес субъектілері үшін өте  қолайлы. Сол себепті, республикамызда  лизингтік қаржыландыруды барынша  арттырып, жетілдіру экономика үшін ең көкейтесті мәселелердің бірі болып  отыр.

      Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан  Республикасындағы қаржылық лизингтің  теориялық негіздерін, лизингтің құқықтық негіздерін зерттеу, лизингтік операциялардың механизмдерін қарастыру, сондай-ақ Қазақстандағы лизинг дамуының ерекшеліктері мен даму келешегін зерттеу. Лизингтің теориялық және тәжірибелік негіздеріне сүйене отырып, оның нарықтық экономика жағдайларындағы кәсіпорынның инвестициялық қызметін қаржыландыру үшін маңыздылығы мен рөлін анықтау болып табылады.

      Курстық жұмыстың міндеті:

• Лизингтік операциялар бойынша теориялық білімді жүйелеу, бекіту, кеңейту;

• Нақты экономикалық көрсеткіштер, басқару әрекеттері бойынша ғылыми негізделген қорытындылар мен ұсыныстарды дұрыс қарастырып және жалпылаған материалдарды белгіленген кезектілікте қалыптастыра білу;

• Қаржылық лизингті Қазақстан Республикасында жүзеге асырудың несиелік аспектілері мен дамуын қарастыру;

• Қаржылық лизинг бойынша төлемдер тәртібін және бухгалтерлік есепте бейнеленуін көрсету;

• Даму перспективалары мен болашағын зерттеу.   

      Курстық жұмыстың құрылымы:

• Банктің қаржылық операцияларының бірі – лизингілік операция бөлімінің ішіне мына бөлімшелер кіреді: қазіргі нарықтық заманда қаржы лизингінің түсінігі, дамуы, ерекшеліктері және лизингтік мәміленің кезеңдері;

• Банктерде лизингтік операциялардың қалыптасуы бөлімінің ішінде бөлімшелер мыналар: қаржы лизингінің түрлері мен нысандары, қаржы лизингінің заңды қамтамасыз етілуі;

• Банктердің лизингтік операцияларының даму жолы бөліміне мыналар кіреді: қаржы лизингінің дамуының несиелік аспектілері, Қазақстан Республикасындағы қаржы лизингінің іске асырылуы мен болашағы.

      Лизингтік компаниялар мен ассоциациялар  жұмыс істеуінің экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін лизинг бойынша  заңдық және нормативтік базаны жетілдіру  бойынша шаралар қолдану, лизингтік  қатынастарға барлық қатысушылардың мүдделерінің жақындауы үшін жағдай жасау керек.

      Зерттеу объектісі ретінде қазіргі таңдағы  еліміздегі лизингтік қызметтер  нарығының бүгіні мен келешегі қарастырылады.

      Курстық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

      Бірінші тарауда лизингтің экономикалық негіздеріне көңіл бөлінеді. Мұнда  қаржы лизингінің жалпы түсінігі, артықщылықтары мен кемшіліктері, лизингтік  мәміле мәні мен кезеңдері, қызмет шарттары, қаржы лизингінің заңды қамтамасыз етілуі, лизингтік қатынастардың  объектілері мен субъектілері, түрлері  мен нысандары қарастырылады.

      Екінші  тарау барысында екінші деңгейлі банктің лизингтік операцияларының  элементтерінің есебі, яғни қаржылық лизинг бойынша операциялар есебі мен лизингтік төлем есебінің әдістері зерттеуге алынады.

      Сонымен қатар, «ҚазАгроҚаржы» акционерлік  қоғамының тарихы, құқықтық реттелуі, аналитикасы, қызметі мен есебі  талқыланады.

      Үшінші  тарауда еліміздегі қаржы лизингінің экономикалық дамуының несиелік аспектілеріне  көп көңіл аударылады. Қазақстан  Республикасында қаржы лизингінің іске асырылуы мен болашағы сараланады.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      І Бөлім. Қаржылық лизингтің теориялық негіздері 

      1.1 Қаржылық лизинг түсінігі, ерекшелігі

      Лизинг  сөзі «to lease» ағылшын етістігінен  аударғанда “жалға беру”. Жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал лизингте үш қатысушы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы болады.

      Лизинг  – бұл лизинг берушінің (жалға  берушінің) өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, электронды есептеуіш машиналарды, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.

      Банктердің  лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтің  несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

      Бірінші лизингтік компания 1952 жылы Америка  Құрама Штатында құрылды. Осы қысқа  мерзімде, яғни 1959 жылы лизинг операциясының  көлемі 300 миллион долларды құрады. Германияда лизингтік компания 1962 жылы, ал Жапонияда – 1963 жылы құрылды. Италияда лизингтік бірінші қызмет 1966 жылы енгізілді. Осы кезеңдерден бастап лизингтік бизнестің ауқымы барынша  кеңейді. Қазір бұл инвестициялық  қаржыландыру механизмінің дамыған  нарық экономикасындағы банк бизнесінің жүздеген миллиард қаржысын құрайтын табыс көзіне айналды. 1980 жылдың соңында Америка Құрама Штатында лизингтік жабдықтау мен машинаны инвестициялау көлемінің 28-30 пайызын құрады. 1995 жылдың мәліметі бойынша Батыс Еуропа елдерінде лизингтік жабдықтау, оны жеткізу көлемі 12-16, Ұлыбританияда – 31, Австрияда – 32 пайызға жетті.

      Барлық  лизингтік операциялар екі түрге  бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер.

      Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету  мерзіміне қарағанда, оның пайдалану  мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды.

      Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға  берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын  төлеп шығумен байланысты сипатталады.  Қаржы лизингі үлкен күрделі  қаржы жұмсалымын талап ететіндіктен де, оларды банктермен ынтымақтаса  отырып жүзеге асырады. Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім. Келісімнің уақытынан бұрын жалды тоқтатуын қарастырмағандықтан, бұл келісім мүлік иесінің құралды сатып алу, оған техникалық қызмет көрсету бойынша барлық шығындардың орнын толтырып, қажетті табыс деңгейін қамтамасыз етеді. Лизингтің бұл түрі кезінде құралдарды орнату және ағымдағы қызмет көрсету бойынша барлық шығындар жалға алушы есебінен қаржыландырылады. Сонымен қатар көбінде бұл лизинг түрінде келісім уақыты біткен кезде жалға алушы негізгі құралды қалдық құны бойынша сатып алуға құқылы.

      Шұғыл лизингке қарағанда бұл лизинг кезінде  мүлік иесінде тәуекел едәуір төмен болады. Былай қарағанда  бұл келісім банктің ұзақ мерзімді несиесіне өте ұқсас келеді. Себебі құрал-жабдықтар құнының толық  өтелуін, кезеңдік төлемдердің төленуін және жалға алушының өз міндеттемелерін  орындамаған жағдайда оны банкрот  деп атау құқығын қарастырады.

      Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг –  бұл инвестициялық қызметтің бір түрі; онда:

• лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім шарты бойынша өз меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушыға белгілі бір ақыға, белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақытта иелік ету жағдайына және кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;

• лизинг алушы келісімшартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісімшарттың мерзімі өткен соң, лизинг бұйымы лизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін, егер бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.

      Лизинг  затын лизинг шарты бойынша беру төмендегі талаптардың қайсыбіріне  жауап беруге тиіс: