Инфляцияны тежеу жолдары

Жоспар:

   Кіріспе.................................................................................................................2

   1.         Инфляция экономикалық категория ретінде.

   1.1.      Инфляция мәні, экономикадағы ролі...................................................4

   1.2       Инфляцияның түрлері мен даму факторлары.....................................6

   2.    2008-2009 жылдардағы Қазақстандағы  инфляция: дамуы, ерекшеліктері мен салдары

   2.1. 2008-2009  жылдардағы инфляцияның  даму себептері мен ерекшеліктері........................................................................................................11

   2.2.      2008-2009   жылдардағы инфляцияның салдары...............................17

   3.    Қазақстандағы инфляцияны тежеу жолдары.....................................25

   Қорытынды.......................................................................................................36

   Пайдаланған әдебиеттер тізімі...................................................................... 38

Кіріспе

         Қазіргі таңда инфляция проблемасы экономикалық ғылымда маңызды орын алады және оның көрсеткіштері мен әлеуметтік – экономикалық салдарлары елдің және бүкіл әлемдік шаруашылықтың экономикалық қауіпсіздігін бағалауда күрделі рөл атқарады.

Инфляция – бұл бағаның жалпы деңгейінің өсуі . Ал инфляцияның жалпы анықтамасы – бұл елде айналымдағы қағаз ақша көлемінің тым көбейіп кетіп, оның ақша тауары (алтын) жөнінде құнсыздануына ұласуы және соның салдарынан тауар бағасының өсуі. Қазіргі кезде қолданылып келе жатқан анықтама – бұл ұсыныс пен сұраныс арасындағы дисбаланс жєне бағаның өсуіне байланысты басқа да ұлттық шаруашылық пропорциялар бұзылуы нәтижесі. Жаңа қоғамда инфляцияда көрінетін байланыс қиындады: қағаз ақшаның алтынға тәуелдігі мүлдем үзілуде және ақша айналымының дәстүрлі заңы бұзылуда, инфляция жаңа халықаралық сипатта қалыптасуда.

         Зерттеу тақырыбының өзектілігі.  Дағдарыс  жағдайында  осы мәселенің өзектілігі инфляцияның дамуының мәнін, тереңдетілген себептерін және оның ерекшеліктері мен антиинфляциялық саясаттың негізгі бағыттарын айқындау қажеттілігімен анықталады. Инфляцияны және оның салдарын әлемдік деңгейде зерттей отырып, еліміздегі инфляцияның деңгейін ұштастыра отырып зерттеу, оның Қазақстанның экономикасына тигізген салдарын анықтау қазіргі кездегі басты мәселелердің бірі болып табылады.

         Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – қазіргі таңдағы инфляцияның мәні мен экономикадығы ролін көрсете отырып, дағдарыс жылдарындағы   инфляция себептерін, оны дамыту факторларын анықтау. Соған байланысты мемлекеттің жүргізіп жатқан антиинфляциялық саясатын талдап,жүйелі әрі нәтижелі үлгіде көрсету.

Курстық жұмыстың негізгі міндеті – жалпы инфляцияның экономикалық категория ретіндегі сипаттамасын ғана анықтап қоймай, инфляцияның елміздің ақша – несие жүйесіне, банк жүйесіне тигізетін әсерін анықтау, сонымен қатар қалыптасып отарған мәселерді шешуге ұсыныстар жасау.

Курстық жұмыстың  пәні: Баға өсуі және факторлары Қазақстанда реформаның алғашқы жылдары бағаның қозғалысы көптеген факторлармен айқындалды, олардың басымдары мыналар болды: азық-түлік тауарларына және кейбір тауарларға арналған бағаның белгіленген шекті деңгейін біртіндеп алып тастау, энергия ресурстарына арналған бағаны ырықтандыру және ұлттық валютаның құнсыздануы.

Бүгінгі таңдағы инфляцияның өсуі көп себептерге негізделген және тиісті органдар мен нарық субъектілерінің нақты іс-әрекеттеріне байланысты күрделі көп факторлы құбылыс.

Курстық жұмыстың объектісі: Қазақстан Республикасындағы инфляция қарқыны, оның пайда болу себептері мен алдын алу шаралары. Антиинфляциялық саясат пен инфляцияның әкелетін зардаптарын қарастыру – курстық жұмыстың басты объектілері болып табылады.

Курстық жұмыс кіріспеден, инфляция түсінігін жан – жақты қарастырған, сонымен қатар инфляцияны дүниежүзілік деңгейде қарастыра отырып, Қазақстандағы  инфляцияға әсер ету факторлары мен салдарын анықтайтын 3 бөлімнен, жұмыстың тобықтай түйіні – қорытындыдан , жұмысты жазғанда қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.   Инфляция экономикалық категория ретінде.

1.1.Инфляция мәні, экономикадағы ролі.

Инфляция - өндіріс процесінің бұзылуы, шаруашылық салалары бір-бірімен үйлесімсіз дамуы және мемлекеттің эмиссиялық саясаты мен коммерциялық банктердің іскерлігінің икемсіздігі саясатынан туындайтын күрделі әрі көп факторлы құбылыс.

[1]Инфляцияның мәні – ол тауарлар мен көрсетілген қызметтердің бағасының өсуі және тауар тапшылығы мен қызмет сапасының төмендеуі салдарынан ақшаның құнсыздануы. оның сатып алу мүмкіндігінің құлдырауы.   Инфляция – қоғамдық ұдайы өндірістегі диспропорцияның көрінісі. Ол мемлекеттің табысы мен шығынының үйлеспеуі салдарынан кездесетін кез келген экономикалық формацияға тән құбылыс. Инфляция ұлттық табысты экономиканың салалары арасында, коммерциялық құрылымдар, халықтың топтары мен мемлекеттің және шаруашылық субьектілері арасында қайта бөлуге тірейді.

     « Инфляция » - қабару, көтерілу, ісу деген мағынаны білдіретін латын сөзі. Шындығында да, қауырт жағдайларда ( мысалы, соғыс, революция және с.с. кездейсоқ жағдайларда экономиканы дамыту үшін) мемлекеттік шығындарды қағаз ақша шығарумен қаржыландру ақша айналымының күрт « көтеріліп», қағаз ақшаның құнсыздануына әкеп соқтырады. Оны әр елдердегі соғыс жылдарындағы ақша айналымынан байқауға болады. Мысалы, АҚШ-тың бостандық үшін 1775-1783 жж. соғысы және 1861-1865 жж. Азамат соғысы ( оның соңғы екі жылында доллардың сатып алу мүмкіндігі 60 процентке дейін төмендеген); ХІХ ғ. бас кезіндегі Англияның Наполеонға қарсы соғысы; 1789-1791 жж. Француз революциясы. Әсіресе, Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Германияда инфляция жоғары қарқынға жетті, 1923 ж. күзінде айналымдағы ақша массасы 496 квинтиллион[2] рейхсмаркаға жетіп, ал ақша өлшемі триллион есе құнсызданды{ 23;120} . Осы келтірілген тарихи мәліметтер инфляция бұрыннан келе жатқан феномен (  айрықша құбылыс) екенін дәлелдейді.

      Ал қазіргі инфляцияға тән біраз ерекшеліктер бар. Олар:

-         егер бұрын инфляция бір жердің шеңберінен аспаса, қазіргі инфляция елдің бүкіл жерін қамтиды;

-         егер бұрын инфляция бір мезгілде ғана жүрсе, қазіргі инфляция көп уақытқа созылған құбылыс;

-         егер бұрын инфляция тек ақшаның әсерінен туындаса, қазіргі инфляция көптеген ақшасыз және тағы басқа факторларға байланысты болады.

       Инфляцияның түбегейлі себептері тауар айналымы және тауар өндірісі аясында болғанымен, оған елдегі саяси жағдайлар да әсер етеді.

       Инфляцияға әсер ететін бірінші топтағы ақшалы факторлар – ақшаға сұраныстың тауарлы ұсыныстан жоғары болуының нәтижесінде ақша айналысы заңы талаптарының бұзылуы, яғни бюджет тапшылығын жою мақсатында шамадан тыс ақша шығарылған байланысты айналыстағы ақша массасының көбеюі; халық шаруашылығындағы несие ақшаларының көптігі; ұлттық валютаның курсын бірқалыпты ұстау үшін үкіметтің қолданатын тәсілдері; ұлттық валютаның қозғалысын шектеу және т.б. факторлар.

      Екінші топқа тауарлар бағасын және шығындарды өсіретін ақшалық емес факторлар жатады. Олар : қоғамдық ұдайы өндіріс құрылымының үйлеспеушілігі, шаруашылық механизімінің  шығындылығы, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық және баға саясаты, сыртқы экономикалық іс-шаралары және с.с. факторлар.

      Шын мәнінде екі топтағы факторлар бірімен-бірі тығыз байланысып, тауарлар мен көрсетілетін қызметтің бағасын өсіріп, инфляцияға соқтырады.

      Инфляцияның өмірдегі көрінісі – тауар бағаларының күрт өсуі. Осы көріністі американдық ғалым және публист Дж.Гелбрейт « ақшаның тауарды қууы» деп сипаттады.

Инфляцияның дәстүрі ең жалпы анықтамасы – тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда айналыс сферасының артық қағаз ақша массасымен лықа толып кетуі, оның құнсыздануы және соның нәтижесі ретінде – тауарлар мен қызметтер көрсетуге бағаның өсуі; ақшаның сатып алуға жарамдылығының төмендеп кетуі. Демек, инфляция – бұл тауарлар мен қызметтерге бағаның жалпы және әркелкі өсуінде көрінетін ақшаның құнсыздануы. Инфляция кезінде қоғамдық өндіріс үдерісінің ақша алшақтықтарына және артық көп ақшаның шығарылуына байланысты ақша айналысының заңы бұзылады.

Инфляция – ақша жүйесінің дағдарысты жай-күйі.

Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші бола алады:

    айналысқа артық ақшаның шығарылуы

    қолайсыз төлем балансы

    үкіметке сенімнің жоғалуы

Инфляцияның іс-әрекетін қаржы проблемаларымен байланыстырып отыру қажет, өйткені инфляция құбылысы мұндай қаржылық факторларға тәуелді болып келеді:

    белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану;

    инфляциялық сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың ауқымы;

    мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері;

    мемлекеттік берешектің көлемі.

Жалпы қаржы жүйесінің жұмыс істеуінің тиімділігі, оның институттары жұмысының жөнге салынғандығы ақша айналымының жылдамдығына, ақша айналысының жай-күйіне ықпал етуі мүмкін.

1.2.Инфляция түрлері және даму факторлары

     [3]Инфляция келесідей факторларға байланысты болып келеді:

1) Ақша айналысының факторларына : бюджет тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп ақшаның эмиссиялануы есебінің айналыс аясының артық ақша массасының толып кетуі; халық шаруашылығының артық несиеге толуы.

2) Ақшалай емес факторларға : қоғамдық өндірістегі теңсіздікке, шаруашылықтың шығындық механизміне, мемлекеттің экономикалық саясаты, баға саясаты, сыртқы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.

     Аталған факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның екі типі болады:

1) Сұраныс инфляциясы.

2) Шығын инфляциясы.

     Сұраныс инфляциясы келесідей факторлардың әсерінен туындайды:

-         әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың азаматтық салаларда пайдалану қажеттілігінен, нәтижесінде ақша баламасы айналыс үшін артық болып қалады;

-         мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың өсуі, яғни мемлекеттің қымқа және орта мерзімде міндеттемелерін шығару есебінен бюджет тапшылығын жабу, нәтижесінде мемлекеттің ішкі қарызы артады:

-         импортталған инфляция, яғни шетел валбталарын сатып алу барысында тауар айналымында қажеттіліктің үстін ұлттық валютаның эмиссиялануы;

-         несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің коммерциялық банкеттер мен үкіметке несие беретін несиелер көлемінің ұлғаюын сипаттайды;

-         ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестиция жұмсау.

Шығын инфляциясы – бұл баға белгілеу процесіне әсер ететін мынадай факторлардың болуымен сипатталады:

-         еңбек өнімділігінің өсуін азайту және өндірістің құлдырауы;

-         көрсетілетін қвзметтің маңызының артуы;

-         бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның өсуінің жеделдетуі, әсіресе жалақының өсуі;

-         энергетикалық дағдарыс.

      Инфляция жағдайында қағаз ақшалар мыналарға қатысты құнсызданады:

-         алтынға;

-         тауарға;

-         шетел валютасына.

      Бірінші жағдайда қағаз ақшамен берілетін алтынның нарықтық құны артады. Екінші жағдайда тауарлардың бағасы өседі. Үшінші жағдайда шетел валютасының қатысты ұлттық валютаның бағамы төмендейді.

      Инфляцияны келесідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:

1) Инфляциялық процестің сипатына қарай :

     -    ашық инфляция, яғни, бағаға ешқандай да кедергі болмайды, оның еркін өсуі байқалады;

     -    жабық инфляция, яғни тауар тапшылығы жағдайында бағаға мемлекет қатаң бақылау жасап отырады;

     -    инфляциялық шошыну, яғни бір мезетте баға бірден өсіп кетеді.

2) Таралу орнына қарай:

     -    локальдық инфляция, яғни баға бір ғана елдің шекарасында өседі;

     -    дүниежүзілік инфляция, яғни  кейбір елдер топтарын немесе барлық ғаламдық экономиканы түгелдей дерлік қамтиды.