Банктердегі несиелік саясат, оның элементтері.

Жеке кәсіпкерлер ретінде  тіркелгендер - 2060 адам, 2002 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 48%-ға көп. Бұл аталған сандар Алматы қаласында  шағын және орта бизнестің қарқынды дамуын көрсетіп отыр. Алайда республиканың басқа да аймақтарында «тірілу» байқалуда. Мәселен, несиелерге деген динамиканың онды өзгеруі бұған дәлел бола алады.

Кесте мәліметтеріне  сәйкес мерзімдер бойынша Алматы, Астана қалаларында, сондай-ақ Шығыс  Қазақстан, Ақтөбе, Павлодар облыстарында берілген несиелер көлемінің өскендігі көрінеді. Ал Алматы және Қызылорда облыстарының  берілген  несиелер  мөлшері   өте кішкентай деңгейде.

Қарастырып отырған  мерзім аралығында екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікке экономика  салалары бойынша несиелері құрылымы айтарлықтай өзгерген жоқ. Диаграммадан көріп отырғанымыздай, екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікке экономика салалары бойынша несиелерінің жартысына жуық бөлігі сауда саласындағы кәсіпорындарға жұмсалды.

Сауда қызметі шағын  кәсіпорындарға неғұрлым қол жетерлік, себебі үлкен капитал жұмсалымын, тауарлы-материалды запастарды қажет етпейді, сондай-ақ ақша қаражаттарының тез шалымдылығын қамтамасыз етеді.

Сонымен, шағын және бизнесті несиелеу жағдайын талдау барысында  мынандай қорытындыларға келуге болады:

-  шағын және орта  бизнес субъектілеріне берілген  несиелер көлемі жыл сайын  өсуде: республика ЕДБ-нің шағын  кәсіпкерлік субъектілеріне         берілген несиелердің жиынтық  мөлшері 2004 жылдың ақпан айында 205322 млн. теңгені құрады;

- екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнес субъектілеріне берген несиелерінің валютасы  бойынша құрылымының көп бөлігін шетел     валютасындағы несиелер алады;

-   екінші   деңгейлі   банктердің   аймақтар бойынша   шағын  және      орта  бизнес субъектілеріне берген несиелерінің құрылымында дербес кәсіпкерлік қаласы – Алматы ең үлкен орынды алады, әйтсе де Астана қаласында, сондай-ақ Шығыс Қазақстан, Ақтөбе,   Павлодар   облыстарында   берілген несиелер көлемінің өскендігі көрінеді;

- екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлікке экономика салалары бойынша несиелерінің жартысына жуық бөлігі сауда саласындағы кәсіпорындарға жұмсалды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.<Қазақстан Халқы Банкі >бойынша тәжіребелік жұмыс.

3.1Астана қаласының  ААҚ «Халық Банк» қызмет көрсетулерін талдау.

Астана қаласындағы  филалы ААҚ «Қазақстан Халық Банкі»  келесілерге мүше болып табылады:

Жинақтық Банктер Ассоциациясының  мүшесі;

Қазақстан Республикасының  Банктер ассоциациясының мүшесі;

Жинақтық Банктердің Әлемдік институтының мүшесі;

S.W.I.F.T халықаралық төлемдер жүйесінің мүшесі;

Астана қаласының  ААҚ «Халық Банк» тұрғындарға  қызметтердің келесі түрлері көрсетіледі:

• Жеке тұлғаларға көрсетілетін қызметтер: 
• Ұлттық және шетел валютасында банктік шоттар ашу;
• Клиенттердің банктік шоттары бойынша қызмет көрсету;
• Депозиттер қабылдау;
• Ақша аударымдары;
• Несиелендіру;
• Пластикалық карточкалар шығару;
• Бағалы қағаздармен операциялар;
• Валюта шығаруға анықтама беру;
• Коммуналдық төлемдер қабылдау.

Жалпы банктің  тұтынушыларын 2 топқа бөлуге болады:

1. заңды тұлғалар
2. кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғалар

Банк тұтынушылары 1- топ  бойынша.

 

Бірінші топтың тұтынушыларын  келесідей жолмен қарастыруға болады:

Екінші топтың тұтынушылары келесідей жолмен топтастыруға болады:

Жалпы банк ішіндегі кіріс  бөлімінің қайнар көзі халықтың салымдары болып табылады.

Астана қаласының  ААҚ «Халық Банк» қызмет банктің ұсынатын несиелері.

Несиелер: Несиелер-қайтарылу  мерзімі жағдайында қарыз алушыға  берілетін ақшалай немесе тауарлық формадағы қарыз, қарыз алушының қолданған қарыздары үшін пайыздық төлем.

Несие-бұл қайтару негізінде несие беруші мен несие алушыға ақшалай немесе тауар түрінде берілетін несие: көбінесе несие үшін процент төлеу түрінде, несиенің сан алуандығы, ережесі, ұсыну мерзімі, проценттерді төлеу бойынша ажыратылады.

Несиелік келісім-шартта несиелік қарым-қатынастардың субъектілері- несие беруші және қарыз алушы.Несие берушілер ретінде белгілі бір мерзімге меншікті бос ақша қаражаттарын несиеге беретін тұлғалар болып табылады. Қарыз алушы-белгілі бір мерзімде қайтаруға қаржыны пайдалану үшін қажет ететін несиелік қатынастардың бір жағы. Банктік несие бойынша несиелік қатынастар субъектісі-бұл жерде міндетті түрде екі тұлға несие беруші және қарыз алушы.

Бұл көбінесе тартылған  қаражаттар негізінде жұмыс істеумен байланысты, яғни шаруашылық органдар, халық және мемлекетке қатысы бойынша банктегі шоттарда жатқан қаражаттар иесі ретінде қарыз алушы саналады. Қажет ететін тұлғалардың пайдасына өзіндегі ресурстарды бөле отырып, банктер несие беруші ретінде болып отырады.

ААҚ «Қазақстан Халық  Банкі» жаңа пәтер, автокөлік, жиһаз  және тұрмыстық техника сатып  алу үшін шет елден дем алу, түрлі салтанаттар өткізу және елде дем алу, түрлі салтанаттар өткізу және көптеген басқа да қажетіліктер үшін берілетін тұтыну несиесі бағдарламалары ұсынады

ААҚ «Қазақстан Халық  Банкі»-80жылдан бері өз клиентерінің игілігі  үшін еңбек етіп келе жатқан ҚР-дағы ірі әмбебеп банк.

Халық банк өзіндік меншік капитплы мен активтерінің көлемі келе жатқан ҚР-дағы ірі әмбебеп банк.

Халық банк өзіндік меншік капиталы мен активтерінің көлемі бойынша ҚР-дағы 2-ші деңгейлі ірі 3 банктің бірі. Халық Банктің Қазақстан бойынша кең тараған филалдар желісі мен белгілері бар.

Несиеге деген клиентердің  қабілетін тексеру үшін АҚ «Қазақстан Халық Банкі» келесідей несиелік анализін өткізеді.

-Клиенттің өтінішін  қарастыру 

-Беріліп отырған заемды  бағалау

-Клиенттің және гаранттың  несиелік тарихына анализ беу

-АҚ «Қазақстан Халық  Банакі»нің клиенттің несиеге  қабілеті анықталмас бұрын келесідей  тізімдердің қатарына датпайтындығы анықталды:

-несиеге деген жағымсыз  тұлғалар

-мәліметтер қорындағы  сенімсіз тұлғалар

-терроризммен байланысы  бар тұлғалар

-банк бойынша заемы  бар тұлғалар

-мәліметтер қоры бойынша  аффилиирды тұлғадар

-несиелік бюродағы  мәліметтер қорындажәне басқа да мәліметтер қорлары болған жағдайда басқа тізімдер өткізеді.

Клиенттің несиелік анализін ұйымдастьыру үшін орташа айлық қаражаты тексеріледі. Негізгі ережелер бойынша  есептелетін коэффициент 0/Д бойынша  табылады.

АҚ «Қазақстан Халық  Банакінің» несиеге деген қысқаша талаптары:

1)несие желісінің валютасы - теңге,АҚШ доллары, евро

2)несиелік желінің  ең ұзақ мерзімі -15 жыл

3)табысты құжатпен  растау талап етілмейді

4) несие саласы кепілдік  құнына байланысты

5) коммерциялық/коммерциялық  емес жылжымайтын мүлік кепілдік бола алмайды.

6) %ставкасы несиенің мерзімі б/ты (17%-21%)

7) коммессиондық төлем  -2,5% -3,5%

8) Несиені уақытымен  төлеген жағдайда АҚ «ҚХБ-кі»  қосымша 30 күн мерзімінде уақыт  береді. Қалған сома көлемі 0,5% көлемінде  С/а қосады.

Несиелік өтініштер үшін қажетті құжаттар:

1)Өтініш берушінің  жеке куәлігі, (көшірмесі, түпнұсқасы)

2)СТН-і (көшірмесі) (түпнұсқасы)

3)Жеке зейнетақы шоты  үзіндісімен расталған соңғы  6 айдағы табысы туралы анықтама (егер қажет болса)

4)неке бұзу куәлігі

5)ӘЖК

6)Кепілзатқа ауыртпалық салынбағаны туралы анықтама

7)Бағалау қорытындысы  немесе прайс-парақ (жаңа авто)

Несиені бермес бұрын  клиент пен банк келісім шартқа отырады. Несиенің мерзімі аяқталғаннан кейін  Банктің уәкілетті адамымен қол  қойылған қорытынды шығарылады. Одан кейін керекті сома көлемі баланыстан тыс шоттар алынады. Одан кейін қойма жұмысшысына өткізіледі, ал ол өз кезегінде клиенттің құжатын түгелімен қайтаруы тиіс. Бұл құжаттар клиентке қайта қаралуға беріледі. Одан кейін несиелік администратор келесідей жұмыстарды өткізеді:

-келісім-шарттың аяқталғаны  жайында мәліметтер қорында белгілейді.

-заемды төлеп біткендігін  растайтын несиелік досыні архивке  өткізеді.

Халық банкте пайдалану  мерзімі бойынша несиенің келесі түрлерін ұсынады: қысқа мерзімді-негізінен бір жылға дейінгі мерзімге және кәсіп орынның айналым капиталын қалыптастыру мақсатында беріледі, орташа мерзімді, бес жылға дейінгі мерзімге, ұзақ мерзімді-бес жылдан артық мерзімге берілген және инвестициялық капитал ретінде қолданылады.

Қамтамасыз  ету бойынша несиелер: кепілдірілген сәйкес, қамтамасыз етуге, кепілдікке беріледі, бланктік (сенімділік) несие кепілдікпен қамтама сыз етілген, теке қана қарыз алушыға жеке сенім негізінде берілетін несие, несиелік карточкалар бойынша қарыздар, депозит кепілдігіне қарыз.

Мақсаты бойынша  несиелер: банктермен ақшалай формада ұсыныла ды, коммерциялық заңды және жеке тұлғаларға тауарлы түрде қарыз міндеттемелері бойынша беріледі, халықаралық-сатып алушылардың сатушы лардан тауарларды алу үшін формасы түрінде беріледі.

 

 

 

     3.2 Астана қаласының ААҚ «Халық Банкінің» несиелік операциялары бойынша қорытындылары.

Клиенттерге ұсынылған  несиелердің көлемі мен үлесін келесі кесте арқылы көре аласыздар.

* Астана қаласының  ААҚ «Халық Банкінің»  несиелендіруі.

Несие түрлері	2005 жыл	Үлесі,%	2006 жыл	Үлесі, %	2007 жыл	Үлесі,%
Өнеркәсіп	2860	24,6	32675	32,3	-	-
Сауда	5108	44,0	35397	35,0	-	-
Микронесие	-	-	6271	6,2	1000	9,1
Ауыл шаруашылығы	-	-	2024	2,0	-	-
Халық	3640	31,4	19640	19,4	-	-
Мемлекетік өндіріс			5207	5,1	10015	90,9
Барлығы	11608	100,0	101214	100,0	11015	100,0

 

 

      * * Астана қаласының ААҚ «Халық Банктің» бук.балансы 2005-2007ж

Сонымен кесте 2. бойынша 2005 және 2006 жылдарды салыстырғанда, ең үлкен үлес салмағы өндіріске берілген несиелер, сәйкесінше 6,25% және 36,8% өнеркәсіпке берілген барлық несиелер қарыз портфелінің жалпы көлемінен 57,5% құрайды. Ал 2007 жылды 2006 жылмен салыстырғанда барлық түрлеріне сұраныс болмаған, бірақта несиенің көлемі сәйкесінше төмен.

 

Астана қаласының  ААҚ «Халық Банкі» клиентерінің жылдан-жылға  өсіп келеді.

жылдар	Адамдар саны
2004	2.969.592
2005	4.102.560
2006	6.791.760
2007	7.840.010

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Астана қаласының  ААҚ «Халық Банкі» 2007 жылдың 4-ші тоқсанында Астана қаласында мынандай көлемде  ақша сомасын несиеге берді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Автокөлікнесиелері  бойынша Астана қаласының ААҚ «Халық Банкі» 2008 жылдың 1-ші тоқсанында Астана қаласында қорытындылары мынандай.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.3 АҚ «Қазақстан Халық Банкінің» несие беру, қайтару, несие бойынша пайызды есептеу және алу есебі

Несиелеу принципінің бірі –  төлемділігі болып табылады, яғни клиент несиені пайдаланғаны үшін белгіленген пайызын төлеуі керек. Осы үлгіде несие ұсына отырып банктер делдалдық қызметі үшін өтемақы алады, себебі олар несие бойынша төлемдер төленбеуінің тәуекелін өздеріне алады, өйткені банктің салымшылар алдындағы өзінің міндеттемелерін орындамауы тәуекелді жоғарылатады. Банк қызметінің негізгі түрі сырттан қаражат тарту және басқаларға несие беру болып табылады. Бұл қызметтің өзін-өзі ақтау себебі сырттан тартылған қаражаттың пайыздық мөлшерлемесі банк өзі берген несиеге қарағанда едәуір төмен.

Банктік пайыздың деңгейі мынадай бірқатар факторларға  байланысты:

• несиелік қаражатқа деген сұраныс пен ұсыныстың қатынасы. Қандай да болмасын нарықта сұраныс несиелік қаражат ұсынысынан жоғары болады және керісінше;
• ҰБ саясатының реттеу бағыты. Бізде ҰБ екінші деңгейдегі банктердің пайыздық саясатын анықтауға араласпайды, банктің несие үшін пайыздық мөлшерлемені төмендетунемесе жоғарылату, ынталандыру, міндетті резерв нормасын, қайта қаржыландыру мөлшерлемесін икемдеу жолдарымен анықтайды;
• берілген несиенің көлемі және мерзімі (несиенің көлемі жоғары және несие ұзақ болса, онда пайыздық мөлшерлеме де жоғары болады);
• Несиелік капиталдың өзіндік құны (яғни тартылған қаражат банкке қаншалықты қымбатқа түседі );
• қарыз алушының несиеқабілеттілігі. Банк қарыз алушының қаржылық қатынасы тұрақты, сенімді болса пайыздық мөлшерлемені төмен белгілейді және керісінше, егерқарыз алушы сенімсіздеу болса банк жоғары пайыздық мөлшерлеме белгілейді;
• қамтамасыз ету сипаттамасы (кепілдік сенімділігі, кепілге қойылған мүліктің өтімділік дәрежесі);
• несиенің мақсаты;