Банктердегі несиелік саясат, оның элементтері.

ЖОСПАР

 

 

КІРІСПЕ......................................................................................................................3

 

1. БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫ ЖӘНЕ НЕСИЕЛІК МЕХАНИЗМ

 

1.  Несие түсінігі, қажеттілігі..............................................................................6

     1.2 Банктердегі  несиелік саясат, оның элементтері............................................9

     1.3  Несиелік  механизмнің мазмұны...................................................................14

 

2. НЕСИЕ РЕСУРСТАРЫН ҚҰРУ, ЖИНАҚТАУ  ЖӘНЕ ТАРАТУ ТӘРТІБІ

      2.1 Несие ресурстарын құру және орналастырудың ерекшеліктері..............16

      2.2 Несиелік  ресурстарды жинақтау және тарату............................................18

      2.3 Қазақстан Республикасының несие ресурстарының жағдайы.................22

3.  АҚ<Қазақстан Халық Банкі>бойыша тәжіребелік жұмыс

3.1АҚ «ҚХБ-кі»несиелік операцияларының жұмысы.....................................29

3.2 АҚ «Қазақстан Халық  Банкінің» несиелік операцилары бойынша қорытындылар.....................................................................................................33

     3.3 АҚ «Қазақстан Халық Банкінің» несие беру, қайтару, несие бойынша                                                 пайызды,есептеу және алуы..................................................35

ҚОРЫТЫНДЫ........................................................................................................45

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР.......................................................................46

 

ҚОСЫМША 1 .........................................................................................................47

ҚОСЫМША 2..........................................................................................................48

 

КІРІСПЕ

 

2007 жылғы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы  Назарбаев Қазақстан халқына арнаған өзінің  кезекті Жолдауын жариялады. Болашақ іс – қимылдың  арқауы  болатын осы Жолдау ел өркениетін  бұдан да  биік нысанаға көтеруге  шақырады. Аталмыш Жолдау да, еңбек те бір – бірімен тығыз сабақтас,  тақырыбы бір, қоғамдағы даму, жаңару  үрдісін жаңа, бұдан да тиімді  сатыға шығаратын жолдарға  арналған.

Бұл Жолдауында Елбасымыз  Н.Ә. Назарбаев несие мәселесін қарастырған, несиенің  әрі қарай дамуын қолдады,  жоғары оқу орындарындағы  студенттерге  несие арқылы  оқуға төлеу мүмкіндігін  ұсынды. 

 Банктік істі дамытуда және несиелік     қатынастарды      зерттеуде     шетел      мемлекеттерінің ғалымдарының ішінде үлкен үлес қосқандар: Э.Дж.Доллан,  Джозеф Ф. Синки, Д.П..Уайтинг, Д.Полфреман, Ф.Котлер, П.С.Роуз, Ф.Форл  және г.б.

Несиелік қатынастар проблемаларына атақты Ресей экономистері мен қаржы мамандарының ғылыми еңбектері арналған, олар:

Д.А.Аллахвердян, Ю.А.Бабичева, Н.А.Брусиловская, В.С.Геращенко, Л.Н.Красавина, Л.П.Кроливецкая, В.И.Колесникова, О.И.Лаврушин, И.Д.Мамонова, А.И.Ольшанный,  Г.СПанова, И.О.Спицин, Я.О.Спицина, В.М.Усоскин, Е.Б.Ширинская, және т.б.

Банк ісі саласындағы отандық ғылымның іргелі базасын қалыптастыру мәселелері қазақстандық жетекші ғалым-экономистердің:                                                                                                            Ш.Р.Әбдірманованың, Б.К.Иришевтің, З.Д.Ыскакованың,                                                                        Ғ.С.Сейткасимовтың,Т.Т.Тулебаевтың және т.б., еңбектерінде көрініс тапқан.

Сонымен бірге әлемдік тәжірибеде несиелік қатынастар құру ортасында  көптеген және түрлі тәсілдемелер пайдаланады. Бірақта олар отандық банктер  іс-әректінде тек қана шектеулі санда ғана іске асырылады. Банктік несиелендіруде мынадай несиелер овердрафт, факторинг, форфейтинг, лизинг секілді және т.б. формалары операцияларына сұраныс бар болғанына қарамастан олар шектеулі түрде қолданылады, әлде мүлдем қолданбайды. Өйткені банктердің қысқа мерзімді несиелендіруімен айналысуы оларға жеңіл соғып отыр. Несиелік қатынастарды құру саласында зерттеулерді жүргізу жұмыстары отандық зкономикалық әдебиеттерде баламалық көрініс табуы тиіс.

Жұмыстың мақсаты мен  міндеттері болып мыналар саналады: өңірдегі несиелік қатынастардың қалыптасқан жағдайын, несие ресурстарының мәнін, реттеу әдістерін зерттеу және оларды ұлғайту жолдарын ұсыну. Несиелік қатынастар субъектілерінің қаржылық мүмкіндігін талдау негізінде жүргізілетін несиелік шарттардың орындалуын болжап, салалық өзгешеліктері мен ерекшеліктерін ескере отырып баға беретін әдісін табу. Дамыған шетел мемлекеттерінің несиелік қатынастарында қолданылатын әдістер мен түрлерінің отандық -экономикада пайдалану мүмкіндіктерін зерттеу, және жеке алгаы өнірдің ерекшеліктерін ескеріп, бейімделуін қарастыру. Бұл максатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:

• нарықтық  қатынастарды  дамыту  жағдайында  несиелік  қарым-қатынастарды дамытудың ерекшеліктерін айқындау,
• несие алушының қабілеттілігін сипаттайтын және оның іс-әрекетінің ерекшеліктеріне   байланысты   мінездеме   беретін   көрсеткіштер жүйесін қалыптастыру;
• өңірдегі банктік қызмет көрсету нарығына талдау жасау және олардың несиелік саясатының даму үрдісін анықтау;
• дамыған шетелдік банктердің жұмыс тәжірибесін пайдаланумен өңір нарығының  әртүрлі  субъектілер  мен  банк  арасындағы   несие келісімдерін қалыптастырудың болашағын айқындау;
• шетел тәжірибесін зерттеу негізінде отандық банктердің қаржылық тұрақтылығын басқару бойынша ұсынымдар пысықтау;
• несие алушылардың несиелік қабілеттілігін талдау әдістерін қолдануы   туралы   теориялық  және   тәжірибелік   ұсыныстарды әзірлеу;
• несие ресурстарын және оларды таратудың барасын қарастыру т.б.

Несие жүйесінің рөлі мен маңызы бірқатар көрсеткіштермен  сипатталады: несиелік жұмсалымдардың жалпы көлемі, кәсіпорындар мен ұйымдардың негізгі және айналым капиталын қалыптастыруға банктегі қарыздардың үлесі, жалпы төлем айналымы және т. б.  

          Берілген курстық жұмыс тақырыбында: «Несиелік ресурстар, оларды жинақтау және тарату тәртібі». Несиенің ресурстарының  мәні, құрылымы, қажеттілігі, нарықтық экономикада несиенің рөлі мен  мәні , жинақтау және тарату тәртібі қаралады.    

          Курстық жұмыс кіріспеден, 3 бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.Мақсаты берілген тақырыбымның мәнің ашып,жан-жақтан қарастыру,талдау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. БАНКТІҢ НЕСИЕЛІК РЕСУРСТАРЫ ЖӘНЕ НЕСИЕЛІК МЕХАНИЗМ

2. Несие түсінігі, қажеттілігі

Несие – ақшамен сауда-саттық негізінде несиелік операцияларды орындауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір саласы дегенді білдіреді. Оларды әр алуан несиелік институттар жүзеге асырады. Шаруашылық айналымға қызмет көрсетудегі операциялар ауқымы мен мәні бойынша негізгісі банктер болып табылады.

Нарықтық экономикада несие жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен төлемдері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды.    

Несие ісі – ақшамен сауда-саттық негізінде несиелік операцияларды орындауға бағытталған кәсіпкерлік қызметтің ерекше бір саласы дегенді білдіреді. Оларды әр алуан несиелік институттар жүзеге асырады. Шаруашылық айналымға қызмет көрсетудегі операциялар ауқымы мен мәні бойынша негізгісі банктер болып табылады.

     Несиелік  мекемелер түрлерін, оның ішінде банктік мекемелерді қарастырудан бұрын бізге «банк» және «банктік қызмет» ұғымын білу қажет. Әлемдік тәжірибеде банктік қызмет деп банктің басты кәсіби қызметтерін, депозиттер қабылдау және қарыз беруді түсінеді.

     Қазақстан  Республикасының Президентінің «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығының 1-бабында, банктің ресми мәртебесі Ұлттық банктің оны ашуға берген рұқсатымен, Әділет министрлігінің банк ретінде заңды тұлғаны мемлекеттің тіркеуден өткізуімен және банктік операцияларды жүзеге асыруға берілген ҚР Ұлттық банкі лицензиясының болуымен анықталады.

Банк арнайы өндіріс  ретінде өнім өндіреді, бірақ, оның өнімі материалдық өндірісте  өндірілетін өнімнен мүлде өзгеше. Ол тек тауар ғана өндірмейді, яғни тауардың ерекше ақша түріндей, төлем құралдарын өндіреді.

Несиелік қатынастардың  субъектілері өзара мүдделерге негізделген  экономикалық байланыстар тұрақтылығымен, бір қалыптылығымен сипатталады, бір  тұтас жүйе ретіндегі несие шеңберімен анықталады. Қажеттілік категориясы көбінесе объективті тереңдей даму дәрежесін, яғни оның мәнін, заңдылығын ашып ақиқат өмірдің ішкі, тұрақты, қайталанып отыратын жалпылама қатынастарын, оның дамуының негізгі бағыттарын көрсетеді.

Несие құнның белгіленіп үлгерген қызметіне байланысты болатын қатынастарды білдіреді. Несие тек өндірісте ғана пайда бола алмайды, өйткені мұндай өнім әлі жасалған жоқ, ал оның бөліктері ұдайы өндіріс процесінің сәйкес қатынасушыларының игілігіне түскен жоқ. Сондықтан несиеге бастаманы өндіріс сатысы емес өнімнің қозғалысының келесі сатылары береді. Осы мағынада несиелік қатынастар бұл өндірістегі қатынастар емес өнімнің қозғалысының келесі сатылары береді. Осы мағынада несиелік қатынастар емес, оның сыртындағы қатынастар болып табылады.

Осылайша, өндіріс сферасының айқындаушы мағынасы оны несиелік қатынастардың  түпкі мәнін есептеуге негіз  болмайды, демек соңғысының мағынасын  толық бере алмайды. Айырбаспен өзара  әрекет процесінде өндірістің белгілі  мағынасы бар.

Өндірілген өнім мен  оның бөліктері индивидуумдардың қолдарына тиместен бұрын айырбасты бастауға болмайды. Сондықтан айырбас өндіріске кіретін акт, өндіріске тікелей бар болады немесе онымен анықталады.

Өз кезегінде, үлестіру және айырбас біртұтас алғанда өндіріспен және бір – бірімен өзара әрекетте болады; өндіріс осы бөліктермен анықтала алады. Мысалы, нарық ұлғайған кезде, яғни айырбас сферасы, өндіріс көлемі өседі және оның дифференциясы тереңдей түседі. Үлестірудің өзгерісімен өндірісте өзгереді, мысалы капиталдың шоғырлануымен, қала мен ауыл арасындағы әр түрлі үйлестірумен т.б. Несие үлестіруімен байланысты, бірақ ол үйлестіру қатынасын білдіреді. Үлестіруге екі маңызды жағдай тән: 1- үлестіру пропорцияны белгілейді, онда әрбір индивидуум өндірілген өнімге қатысады; 2 - ол қоғамнан келіп шығатын көз ретінде анықталады.

Айырбастың үлестірудің  айырмашылығы, біріншіден, ол индивидуумға үлестіру кезінде алған бөлігін  айырбастағысы келетін белгілі  бір өнімдерге қол жеткізеді, екіншіден, айырбас жекелеген қажеттіліктерге  сәйкес бөлініп қойғанды қайта бөледі, сонымен бірге индивидуумнан шығатын кез ретінде анықталады. Үлестіру фазалары және айырбас арасындағы айтылған айырмашылықтар ұдайы өндіріс қатысушылары арасындағы айырбас процесінде қалыптасатын қатынастарды негіз деп есептеуге мүмкіндік береді. Алдағы көрсеткеніміздей үлестіру саласында тек өнімді үлестіру ғана жүзеге асады, өнім ұдайы өндіріс процесі субъектілерінің иелігіне түседі, өндіріс сияты үлестіру процесіне қатысты несие пассивті дегенді білдірмейді, керісінше, ол олардың жылдамдатылуына көмектеседі.

Несиенің ұдайы өндіріс  процесіне бұлай әсер етуі өнім өндіріліп  және ұдайы өндіріс субъектілерінің  игілігіне түскен кезде, ал айырбас  фазасында субъектілердің біреуінде  қозғалысы тоқтаған уақытша босаған  құн мен басқа субъектінің оны қосымша пайдалану қажеттілігі арасында қарама-қайшылық пайда болған кезде мүмкін болады. Несие өндіріс факторы бола келе, өндіріс пен үйлестіруден шыға отырып қайта бөлу категориясы ретінде өзінің дербестігін жоғалтпайды, шынында тауарлар айырбасының формасы ретінде болады.

 Мамандырылған несие - қаржы мекемелері кез келген  елдің несие жүйесінің маңызды буыны. Олар қарыздық  капиталдар нарығының  кішкене аясында  ғана қызмет етеді. Мамандырылған несие - қаржы мекемелері ипотекалық  және тұтыну, сол сияқты  ауыл шаруашылық  несиелері саласында кең ауқымда тарауда. Олар халықтың ұсақ жинақтарын тарту, капиталды инвестициялау  бағалы  қағаздарды орналастыру  және т.б. айналысады.

 

1.2 Банктердегі  несиелік саясат, оның элементтері

Несиелік саясат банктің несиелік қызметінің міндеттерін оларды іске   асыру құралдары мен әдістерін, сондай-ақ несиелік процесті  ұйымдастыру принциптері және тәртібіе белгілейді. Несиелік саясат несиелік механизм   көмегімен жүзеге асырылады.

Несиелік саясат —банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.

Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұйымдастыру негізін және несиелеу процесін қалыптастыруға қажетті құжаттар жүйесін (үйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді.

Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс: нұсқаулық емес,     яғни  директивті нұсқауларды қамтиды;

- несиелеудің  мақсаттарын  нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;

-  нақты мақсаттарды іске асырудың ережелерін қамтиды;

-оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын құжаттардан тұрады.

Несиелік саясат банктің  стратегиясығһн оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің төмендегідей негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:

• несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін    банк қызметкерлері жетекшілікке алатын объективтік стандарттар мен критерийлері;

• несиелеу облысындағы  стратегиялық шешімдерін қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;

• сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;