Кеден ісі аясындағы лауазымдық қылмыстардың көкейкесті мәселелері

1999 жылдың қарашадағы  Қазақстан қауіпсіздігінің Кеңесінде  1999-2005 жж. Ұлттық қауіпсіздік стратегиясы  қабылданған болатын. 

Онда Қазақстан географиялық орналасуы жағынан әлемдік есірткітрафигінің  ең жанданған жол түйісінде тұруына  байланысты шетел мемлекетінің азаматтары біздің республиканың аймағы арқылы  есірткі контрабандалық тасулары өсіп келеді, ал жалпы алсақ заңсыз есірткі  тасу 1991 жылмен салыстырсақ үш жарым  есе артып отыр.  Мамандардың  бағалауы бойынша Шу өңірінде өсетін тек кендір өсімдігінен 5 мың тонна  марихуана дайындауға болады екен. Қазақстанды есіртке бойынша  транзиттік мемлекет қылғандары айтылып  өткендей ерекше үрей тудырады. Есіртке  мен есуастандырғыш заттарының заңсыз айналымымен күресу мәселесі өзекті және проблемалық болып отыр. Жоғарыда көрсетілген ұстау фактілерін талдауы  ТМД елдерінің азаматтары кедендік заңды бұзу жағдайларының деңгейі  жоғары екендігін дәлелдейді.

Ақырғы кезде әскери бөлімдерінде қарулар мен қару-жарақтардың  есебі мен сақталуларына мән  берілмегендіктен Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы заңсыз ұрлаулары  байқалуда.

Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы валюталық  құндылықтар, мәдени-өнер заттары, Қазақстан  және шетел халқының тарихи және археологиялық  қазбалары заңсыз тасымалдаулары қылмыскерлермен  белсенді іске асырылуда.   

Криминалды құрылымдар іс-әрекеттерінің  ең негізгі аясы болып, Қазақстан  Республикасының кедендік шекарасы арқылы интеллектуалды меншіктік объектілерінің заңсыз айналымы.

2005жылдың 1 жарты жылында   интеллектуалды меншіктік объектілерінің  заңсыз айналымының жұмыс аясы  лицензияланбаған аудио-, бейне-  өнімдері, оларды өндіру жабдықтары, алдын-ала сату комплектеу орындарын  орнату, авторлық құқықтарын бұзуларын  анықтау және тыюға бағытталды. 

Жоғарыда көрсетілген  ұстау фактілерін талдауы ТМД  елдерінің азаматтары кедендік заңды  бұзу жағдайларының деңгейі жоғары екендігін дәлелдейді.

Ақырғы кезде әскери бөлімдерінде қарулар мен қару-жарақтардың  есебі мен сақталуларына мән  берілмегендіктен Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы заңсыз ұрлаулары  байқалуда.

Қазақстан Республикасының  кедендік шекарасы арқылы валюталық  құндылықтар, мәдени-өнер заттары, Қазақстан  және шетел халқының тарихи және археологиялық  қазбалары заңсыз тасымалдаулары қылмыскерлермен  белсенді іске асырылуда.   

Криминалды құрылымдар іс-әрекеттерінің  ең негізгі аясы болып, Қазақстан  Республикасының кедендік шекарасы арқылы интеллектуалды меншіктік объектілерінің заңсыз айналымы.

Осы фактілер үнемі бақылауға  алынды, тергеуге дейінгі тексеру  барысында материалдарды өндіру барысында тексеру материалдары бойынша дәлелдеуші базасын бекіту үшін барлық қажетті әрекеттер жүргізіледі. Қылмыстарды айқындау кезінде КҚКЖБ  және КБД бөлімшелерінің   қызметкерлерімен алғашқы әрекеттерін жүргізу  барысында білікті және тиянақты қараулары жөнінде түсіндірме жұмыстары  жүргізілді. Сот және прокуратура  органдарымен тұрақты негізде мемлекетке келтірілген зиянның орнын толтыру  оларды уақытымен қарастыру және шектелген мерзімімен анықтау жұмыстары  жүргізіледі.

2004-2005 жж. есіртке өнімдерін  контрабандалық фактілерінің ұлғайғанын  айрықша белгілі. Павлодар облысының  кеден қызметінің құқыққорғау  бағытындағы басымшылығы мен   ең өзекті мәселе аса қауіпті  контрабанда түрлерімен күрес.

 Елде жасырын есерткі  нарығының интенсивті қайта құру  құрылымы  жалғасуда. Заңсыз  айналымынан  жиі жоғарғы концентратты, “Қатал”,  ең қауіпті және қымбат тұратын  синтетикалық есірткі контрабандалық  шығу жолымен, каннабистік топ  тағы дәстүрлі есерткіні ығыстырған. Контрабандалық есірткілердің елде  тұрақты арналары қалыптасқан,  және олардың аймақтарда және  оның шеңберінде әрі қарай  таратылуы қалыптасқан. Ақырғы  кездерде заңсыз айналымнан есірткелердің  алу көлемі өскен негізінен  ең қауіпті түрлері-  апиын  мен героин.

Бірақ, осыған қарамастан Қазақстан  Республикасының аймағын есірткілерді тасмалдау үшін пайдалану  әрекетерін тоқтатпай келеді.

Есірткілерді тасмалдаушылар жылдан жылға амал тапқыш болып алды, бірақ негізінен талдау көрсткендей  есірткілер автомобиль және темір жол  көлігімен тасмалданады.

Үлгі ретінде, 2005ж 22.11. «Қосақ»  кедендік бекетінде ұсталған фактіні  келтіруге болады  Қызметкерлер Газ –3110 автомошинасының жылыту бөлігінің желдеткішінің ішінен Қызметтік іздеу итінің көмегімен 14170 гр есірткі өнімдерін Қырғызстаннан  Ресейге  алып бара жатқан жерден ұстады.

Осындай ұқсас қылмыс  «Үрлі- Төбе» кедендік бекетінде  табылды, 2005ж 26.11. Газ –3110 а/м жылыту жүйесінің газ болнынан есірткілер өнімдерін тапқан, олда  Қырғызстаннан  Ресей Федерациясына бара жатқан жолда ұсталынды. Осы екі жағдайда да зансыз айналымынан есірткілер алында «ауыр топ» деп аталатын героин мен  апиын. Біздің ел еақты өмірде есірткілер контрабандысынан өзінің шекарасын  кілттеп қоя алмайды, бірақ біз  қолдағы бар заңдардың бақылауын  қантамасыз ету, тексеру және бақыладың  басқа да түрлерін парасаттылықпен  және сұрыптап қолдануын пайдалы.

Осындай жағдайларда кедендік органдарына тексеруді өткізулері өте қиын, елден шығатын барлық тұдғалар және көлік құралдарың мұқият байқауларын жүргізеге

Кедендік бекеттеріндегі Қызметін өтеу кезінде кедендік шекарадан  тұлғыларды мұқият қарау қажет, қүдікті  тұлғаларды байқау. Есірткілерді ұстауларының талдауы есеркілер табылған автомашиналар  Қазақстан Республикасының аймағында  ұзақ уақыт болғанын көрсетді. Есірткілерді негізінен тәжік, қырғыз және өзбек  ұлтының тұлғалары айналасқаны  көрінеді, олардың кейбірі Ресей  азаматтығын алғандар.[25]

Тексеру кезінде жолға  шығу мақсаты, баратын жерінің ақырғы пункті, тиісті маршруты, қалай киінгені және жолға шығу сапарына материалды жағдайы сай келетіндіктерін  белгілеу қажет. Содай – ақ, автокөліетерді, бір аймақтан басқа аймаққа ұзақ маршурт бойынша тасмалданушы автокөліктерді мұқият қарау қажет. Мысалы,  Алтай  өлкесінен шыққан автокөлік немесе «Ертіс» кедендік бекетіне соқса  немесе «Аманкелді» бекетіне, оған тиімдісі «Үрлі – Төбе» к/б  арқылы не болмаса тіпті Қазақстан  Республикасының аймағына кірмей –ақ  Ресей Федерациясы арқылы жүру тиімді. Осындай күдікті автомашиналарды  қарау қажет олрды бокстарға  кіргізіп және  ТСТК, мен СРС міндетті пайдалануымен тексеру.

Кедендік органдардың  қызметкерлері есірткелерді заңсыз  кіргізу жолындағы күрестің алдыңғы  шебінде болады, тікелей жолаушылармен  қатыстықта болады.

Оның жауапкершілігі күннен күнге өсіп отырады және контрабанданы  жою міндеті орындалуы үшін қиын бола бастайды, бұзушы есірткіні жасрудың неше  түрлі айласын қолданады.

Сондықтан кеден Қызметкерлерінің алдында ең ауыр міндет – селективтік  әдіспен шекараны өту процесін бұзбай қауіп төндіруші, елге есірткі кіргізуші  жолаушыларды айқындап анықтау. Осы  үшін әлемдік практикада арнайы жасалған қадағалау техникасы мен жолаушылар арасында сұрау техникасы бар.

Төменде көрсетілген статистикалық  деректерінің кейбір тенденциялар сипаттайды, аймақтың есептік кезеңінде қалыптасқан:

есірткі контрабандасының кенеттен көбеюі (2004ж –35кг, 2005ж-120кг);

Қазақстан Республикасының  аймағына  көкнәр сабанының  енгізілу көлемі едәуір көбеюі (2000 ж. – 3,5 кг., 2002 ж. – 42 кг.);

Ұсталынған опиының үлес салмағы және фактілер санының едәуір өсуі (2004 ж. – факті, 2005 ж. – 40 факті);

«ауыр есірткілердің» ұсталуы (2004 ж. – 7факті, 2005 – 14 факті);

аймақта кокаин, героин, ЛЗД  мен «экстази пайда болулары»;

Өзбекестан, Қырғыз және Түркиялан  эфедринді кіргізу талаптарын жалғастырулары;

Қазақстан Республикасы аймағына естікетруші және қатты әсер етуші  заттарды заңсыз кіргізу үшін «Қацырымдылық  көмектері» жүктерін пайдалану;

Естікетіруші және қатты  әсеретуші заттарды ұстау фактілерінің саны кеміді (2001 – 57, 2005 – 35);

Есірткі өндіру үшін қолданылатын химиялық заттарды Қазақстан Республикасы кедендік аймағына заңсыз кіргізу көбейді.

Белгіленген сандық көрсеткіштердің  өсуі есірткі контрабандасымен, сондай-ақ аймақтағы осы құқықбұзушылық түрлерін айқындау мен жою жұмыстарының тиімділігі жұмыстарын жоғарлатуға байланысты.

2005 жылдың 4 айының ішінде  іздестіру шараларының кедендік  бақылауын жүргізу кезінде, сондай-ақ  басқа құқыққорғау органдарымен  бірігіп жүзеге асырылу барысында  Қазақстан Республикасының кедендік  шекарасы арқылы заңсыз тасымалданған  есірткінің 20 фактісі айқындалды, 105 кг. аса және 23 литр есірткі өнімдері  алынды.

Салыстыру үшін 2005 жылдың сол  кезеңінде есірткі контрабандасының 18 фактісі айқындалып, 12530,921 гр. және 143мл. есірткі өнімдері ұсталды.

Иттерді үйретуге таңдау кезінде  және есірткілерді іздеуде «Русский охотничий спаниель» мен «Немецская овчарка тұқымдарын артық көреді, Павлодар аймағының табиғатына жайлы  деп,  қызметке жарамды деп осы  иттерді көбінесе пайдаланады.

Кинолог-мамандарды бекітілген  қызметтік-іздестіру иттерімен  дайындауларын ҚР Алматы қаласының  ҚМ КБК Кинологиялық орталығында  өткізеді.  Кинологиялық Орталықта  Қазақстан Республикасының  кедендік органдарының мамандарын ғана емес сондай-ақ, Қазақстан Республикасы басқа құқыққорғау  органдары мен жақын және алыс шетел мамандарын оқытып, үйретеді: Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Моңғолия, Ауғаныстан.

  Қазақстан Республикасы  Қаржы министірлігі кеден бақылау  комитетінің Кинологиялық қызметінің  кинолог –мамандары халықаралық  әріптестікті дамыту нәтижесінде  оқулары мен үйренулерді Блекеде  қаласының (Германия) кедендік қызметтік  иттерді үйрету мектебінде және  Францияның Канн-Эклюз қаласындағы  кинологиялық полиция орталығында  стажировкадан өтеді.

Өткен жылдың сәуір айында Германияның Блекеде қаласына Павлодар облысы бойынша КБД бір кинолог-маманын  оқуға жіберу жоспарланған.

Ақырғы кезде контрабандалық есірткі өнімдерін тасу ағыны,  контрабандалық есірткі өнімдерін  табу жағдайлары қиындады, себебі күннен-күнге  шетелдің криминалды тәжірибелеріне еліктеушілік көбейді.  Көптеген жағдайларда есірткілерді мұқият жүктерге, көлік құралдарының конструкцияларына, дене мүшелеріне тығады. Есірткі өнімдерінің қымбат болуына  қарай өмір сүру деңгейлері төмен  мемлекеттері азаматтарының қызығушылығын  арттырады.

Павлодар облысының ІІБ  және Кедендік бақылау департаменті бірлесіп жылсайын есірткі өнімдерінің  заңсыз айналымының фактілерін анықтау  үшін жедел-профилактикалық операциялар  өткізеді олар мынадай: «Допинг», «Көкнәр», «Канал», «Заслон» осыларды өткізу барысында    есірткі өнімдерін заңсыз тасымалдаудың 13 фактісін анықтады және 91113,04 гр. есірткі  тауып алды.

Қазіргі уақытта есірткі  бизнесінің даму тенденциясы  келесідей  сипатталады: 

- Павлодар облысының аймағына  «ауыр» есірткілердің (героин, кокаин) және  синтетикалық стимуляторлардың  әкелінуі көбейді. Осы айтылған  фактілер орын тапқан;

- есірткі, Ес кетіруші  және қатты әсер етуші өнімдері  дәрі-дәрмек түрінде өсіп отырғаны  жалғасуда;

- Орта Азия, Ауғаныстан  және Пәкістан елдерінен есірткінің  жеткізілуі көбейді;

- Түркия мен Орта Азиядан  Батыс Еуропаға автокөліктерді  пайдаланып Қазақстан арқылы  героинді тасу үшін аймақтың  территориясын пайдаланады;

- Көкнар сабанының, сондай-ақ  одан жасалушы, өнімдер контрабандасы  ұлғаюымен;

- Туркиядан  Қазақстан аймағына контрабандалық эфедрин               әр түрлі көлік түрлерімен келеді;

  - ҚР аймағынан Ресейге естікетіруші және қатты әсер етуші өнімдерінің контрабандалық шығарулары көбейді;

- Химия өнімдерінің енгізулері  жалғасуда заңсыз белгіленген  ережелерінің бұзушылығымен пайдалануы  үшін;

- "Қайырымдылық көмек"  жүктерін есті кеіруші және  қатты әсер етуші заңсыз жеткізілімдер  үшін;

- Контрабанда ұйымдарына  осы мақсатта пайдаланылған халықаралық  жүк тасуларына заңды тұлғаларды  қатыстыру.

- Жоғарыда айтылғандар  есірткі контрабандасымен күресті  белсендіру бойынша қосымша шараларды  қабылдау қажеттілігін көрсетеді,  сондай-ақ әзірленетін, жоспарланатын  жүзеге асырулышы шаралардың  тиімділік жолын көтеру,ең алдыменжедел  – іздестіру.

Павлодар бойынша кедендік бақылау департаменті кедендік бақылау  техникалық құралдарын белсенді пайдаланады. Барлық қолдағы бар кедендік бақылау  техникалық құралдары кедендік бекттер  мен басқа бөлімшерінарасында біркелкі таратылған.

Шекаралық кедендік бекетерінің  бақылау  кезінде КБТҚ, белсенді қолданады және едәір бұзушылықтың бөлігі КБТҚ көмегіменайқындалды.

«Бірыңғай аялдама» механизмін енгізу бойынша босату      пунктерінде өз міндеттерін тиімді жүзеге асыру мақсатында біріккен бақылаушылар органдарымен жұмыс жүргізіледі.