Заңды тұлғаларды құру тәртібінің ерекшеліктері

      Кәсіпкер  дегеніміз - меншік түріне қарамастан, азаматтық және заңды тұлғаның тауарларға сұранысын қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға бағытталған, жеке меншік не мемлекеттік кәсіпорын. Азаматтық заңдарда заңды тұлғаға төменгідей ұғым берілген «меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығында оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер мен жауапкер бола алатын ұйым заңды тұлға деп танылады».

      Енді  кәсіпкерлік құқыктық режиміне тоқталып өтейік: кәсіпкерлік қызметтің маңызын және кәсіпкердің құқықтары мен міндеттерін анықтау үшін кәсіпкердің мәртебесін (статус) айқындау қажет. Заңды тұлғалардағы кәсіпкерлік мәртебесі ең маңыздысы.

      Кәсіпкерге  мәртебе беру, ол тек құқық субъектісі болып саналған кезде ғана жүзеге асырылады. Кәсіпкер құқық субъектісі ретінде танылған кезде ғана өз қызметін жүзеге асырады. Кәсіпкер құқық қабілеттілігі және әрекет қабілеттілігі бар, яғни құқық субъектілігі бар тұлға болып саналады. Қазіргі кездегі заңдар бойынша ешқандай айрықша құқық субъектілігі   талап   етілмейді.

      Бұл тұлға заң жүзінде тыйым салынған кәсіпкерлік қызмет 
түрлерімен аймалысады деп айта аламыз.    Осы  тұрғыдан  алсақ, кәсіпкерлік    құқық   субьектісі ретінде ғана танудан тұрмайды, сонымен қатар оған берілген ерекше құқықтық жағдайдан тұрады. Сонымен, кәсіпкер мәртебесі деп тұлғаға берілген және бекітілген, оны басқа субъектілерден ерекшелендіретін құқықтық жағдайларды айтамыз.   Бұл мәртебе кәсіпкер қызметінің субъектісі екенін көрсетеді.  Кәсіпкердің мәртебесі (мысалы, заңды тұлға құрмай кәсіпкерлік қызметпен айналысатын) ол кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден өткен кезде анықталады.   Кейбір жағдайда мемлекеттік тіркеудің қажеті болмайды, мысалы, кәсіпкерлікті шаруашылық қожалығы ішінде жүзеге асыратындарға)¹.

      Дүние   жүзінің   көптеген елдерінде  шағын  кәсіпкерлікті 
дамыту   маңызды   мемлекеттік істердің      қатарына      жатады.

      Нарықтық  экономиканың жедел дамып,  аяғынан  тік тұрып кетуі үшін       шағын       кәсіпкерлікті  дамытудың,  жетілдірудің маңызы зор.       Шағын       кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдаудың үлкен саяси 
астары    бар.     Себебі,     шағын кәсіпкерлікті         дамыту – миллиондаған   еңбеккерге жұмыс тауып беру. Сондықтан да шағын кәсіпкерлік  қамын көпшіліктің саяси-әлеуметтік бірқалыптылығын, үлкен     экономиканың     жедел дамуының басты кепілі екендігін өркениетті елдер әлдеқашан түсініп, арнайы  жарлық,  заң шығарып, мемлекеттік қамқорлыққа алған. Оның жарқын дәлелдерін Жапон, Қытай, Түркия, тағы басқа да өркениетті елдердің даму жолынан айқын көруге болады.

      Қазақстан Республикасының экономикасын ары  қарай дамытуымыз үшін заңды тұлғаларға аса маңызды көңіл білдіруіміз  қажет. Менің ойымша Республикада шағын  кәсіпкерлік одан әрі дамытуымыз қажет.

      1999 жылдың 1 қаңтарындағы дерекке   қарағанда,   Қазақстан Республикасы  бойынша   109041 шағын   кәсіпкерлік   объектісі ресми түрде тіркелген,   оларда 1280900    адам    шағын    кәсіпкерлікпен айналысады.  1998 жыл ішінде     шағын     кәсіпкерлер объектілерінде  383800  миллион 
теңгенің тауары өндірілген,  бұл 1997 жылмен салыстырғанда щағын 
кәсіпкерлік   тауар   өндірісінін 249.200 миллион теңгеге өскенін көрсетіп отыр.   Өткен   1998 жыл ішінде бюджетке 19605,5 миллион салық төлемдері түсті.

      Дегенмен, бүгінгі танда шағын кәсіпкерлікті нақты көмектесіп, заң жағынан қолдайтын, қорғайтын арнайы құқықтық фирмалар, адвокаттық кенселер жоқтын қасы. Мұндай арнайы құқықтық құрылымдар құру бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі.

      Оларда  ірі кәсіпкерлік фирма, корпорациялардағыдай заңгерлік қорғаушы топтар немесе жеке білікті заңгерлер болмауынан да осындай    шырғаланға    түскен.

      1998 жылдың 27 наурызында "Азаматтар мен  жеке кәсіпкерлердің құқықтарын  қорғау және кәсіпкерлікті дамытудағы  еркіндік туралы" Президент Жарлығында  Үкіметке бір ай мерзім ішінде мемлекеттік органдар және олардағы ақылы қызметтің мөлшерін анықтау міндеттелді. Ол құжаттар Үкіметтің 1998 жылғы 9 шілдедегі № 651 қаулысымен бекітілді. Өкінішке орай, қабылданған қаулыларды бақылау назардан тыс қалды.

      Осы жерде бір ой келеді, кез-келген кәсіпкер өз ісін   бастарда, оны     одан     әрі     жүргізгенде заңгерлердің  ақыл-кеңесіне неге жүгінбейді деген сұрақтар туады².

      Ол  рас, дегенмен оның да шешілмеген    мәселелері    көп. Біріншіден,  ақылы қызметтің өте қымбаттылығы болса,  екіншіден заңгерлер тегін қызмет көрсетпейді және   ақылы   қызмет   көрсетіп жүрген сол заңгерлердің арасында шағын кәсіпкерліктің жұмысын білмейтіндер де бар. Республиканың көптеген алыс аймақтарында кәсіби заңгерлер    жетіспейді.  Міне,  осы және басқа да мәселелерді шешу үшін  кәсіпкерлердің құқығын қорғайтын     заңгерлердің    мамандандырылған  ұйымын,   фирмаларын құру керек. Сонда ақылы қызмет арзандап, бір жүйеге түсері даусыз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданған әдебиеттер тізімі: 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы Алматы, 1995 ж.(1998 ж. өзгертулер мен толықтырулар)
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі (Жалпы және Ерекше бөлімдері) – Алматы: Юрист, 2005. – 309б.
3. Шершеневич Г.Ф. Курс гражданского права – Тула, 2001. – С.316.
4. Иоффе О.С. Гражданское законодательство Республики Казахстан. Научное издание. – Астана: ЗАО «Институт законодательства Республики Казахстан», 2002. – С.17.
5. Басин Ю.Г. О необходимости концептуальных изменений ГК РК// Гражданское законодательство Республики Казахстан. Выпуск 14// Под ред. А.Г.Диденко. – Астана: ЗАО «Институт законодательства Республики Казахстан», 2002. – С.37.
6. Гражданское право. Том 1. Учебник для вузов (академический курс)//Отв. ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. – Алматы: Издательство КазГЮА, 2000. – С.66.
7. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы: Жоғары оқу орындарына арналған академиялық курс. І-том. – Алматы: «Жеті-Жарғы», 2001. – 376 бет.
8. Гражданское право Республики Казахстан. Под. ред. Тулеугалиева Г.И. Мауленова К.С. том 2, Алматы,1998.
9. Гражданский кодекс Республики Казахстан – толкование и комментирование. Общая часть. Под. ред. А.Г.Диденко, Алматы, 1996.
10. Сулейменов М.К. Развитие института права собственности в законодательстве Казахстана. Начные труды. «Әділет», 1997.
11. Сүлейменов М.К. Қазақстан Республикасының Конституциясы мен меншік құқығы.// «Қазақстан Республикасының Конституциясы және заң ғылымдарының өзекті мәселелері» Алматы, 1997.
12. Гражданское право Республики Казахстан. (Отв.ред Г.И.Тулеугалиев, К.С.Мауленов), т 2, Алматы, 1998, 261 – бет, (Авторы проф. Б.Б.Базарбаев).
13. Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. ІІ том. – Алматы: Заң әдебиеті, 2005. – 358бет.
14. Гражданский кодекс Республики Казахстан (Особенная часть). Комментарий // Отв.ред. М.К.Сулейменов, Ю.Г.Басин. – Алматы.: Жеті-Жарғы. 2000. – С.205.
15. Гражданское право. Учебник. Часть ІІ.// Под.ред. А.С.Сергеева, Ю.К.Толстого. – М.:Проспект, 1997. – С.586.
16. Жайлин Г.А. Гражданское право Республики Казахстан.Часть Особенная. Том.1. – Алматы: Данекер, 2001, - 354бет.
17. Гражданское право. Сборник статей. Общая часть. Учебное пособие. – Алматы, 2003. – 458с.