Ќазаќстан Республикасыныѕ 2010 жылдан 2020 жылєа дейінгі кезеѕге арналєан Ќўќыќтыќ саясат тўжырымдамасы

Сондай-аќ јкімшілік-іс жїргізу ќўќыєын дамытумен байланысты мемлекет пен азамат (ўйым) арасында жариялы-ќўќыќтыќ ќатынастардан туындаєан  ќўќыќ туралы дауды шешетін јкімшілік  јділет мјселесін ќараєан жґн. Яєни, іс жїргізу оќшаулау мен жариялы-ќўќыќтыќ сипаттаєы жанжалдарды шешу тјртібініѕ заѕдылыєы мјселелері ќаралуєа жатады.

Осылайша, јкімшілік  сот ісін жїргізу ќылмыстыќ жјне азаматтыќ іс жїргізумен ќатар сот  тґрелігін жїзеге асырудыѕ толыќќанды нысаны болуы тиіс.  

2.3. Салыќ заѕнамасы  одан јрі жетілдіруді талап  етеді. 

Дамыєан, айќын салыќ  заѕнамасы - ќолайлы инвестициялыќ  ахуалды ќалыптастыруєа, отандыќ  жјне шетелдік инвестицияларды тартуєа  ыќпал ететін аса маѕызды шарттардыѕ бірі. Осыєан байланысты салыќ заѕнамасы  елдіѕ индустриялыќ-инновациялыќ стратегиясымен тікелей байланысты болуы тиіс: ол шикізаттыќ емес секторларды дамытуєа жјне елде жаѕа технологияларды енгізуге кґмектесуі тиіс.

Салыќ ауыртпалыєын азайту жалпы јлемдік їрдіс болып  табылады. Салыќ заѕнамасын жетілдіру  кезінде салыќ салу жїйесін жасаудыѕ жалпыєа танымал мынадай принциптеріне  негізделген алдыѕєы ќатарлы  шетелдік тјжірибені пайдаланєан дўрыс:

салыќтар мїмкіндігінше  аз болуы тиіс;

оларды алуєа жўмсалєан  шыєындар да неєўрлым аз болуы тиіс;

салыќ бјсекелестікке кедергі болмауы тиіс;

салыќ мемлекеттіѕ  экономикалыќ саладаєы ќўрылымдыќ саясатына  сјйкес болуы тиіс;

салыќ кірістерді јділ бґлуге баєытталуы тиіс;

салыќ жїйесі ќосарланєан  салыќ салуєа жол бермеуі тиіс.

"Бас" компания  ґзара байланысты бір топ кјсіпорындар  атынан бір немесе бірнеше  салыќты тґлейтін жјне осындай  ґзара байланысты кјсіпорындар  тобы осы салыќ бойынша бірыѕєай  салыќ тґлеуші ретінде ќаралатын  шоєырландырылєан салыќ сату  институтын енгізу мїмкіндігі  туралы мјселені ойластырєан  жґн. 

Салыќ есептілігін  оѕайлату, жекелеген салыќ тїрлерін реформалау салыќ тґлеушілердіѕ  жекелеген санаттарын салыќ жаєынан  ынталандыруды ќамтамасыз ету жґніндегі  жўмысты жалєастыру ќажет.

Кеден заѕнамасы  кедендік ережелер мен рјсімдерде халыќаралыќ  сауданы жјне алмасуды дамытуєа кедергі  келтіретін алшаќтылыќтарды жою  маќсатында кедендік рјсімдерді оѕайлату жјне їйлесімді ету баєытында  дамуы, сондай-аќ халыќаралыќ ынтымаќтастыќты  ынталандыруы ќажет.

Артыќ јкімшілік  кедергілерді азайту маќсатында кедендік ережелер мен рјсімдерді тўраќты  жетілдіру жјне олардыѕ тиімділігін  арттыру; кедендік ережелер мен рјсімдерді ќолдану кезінде болжамдылыќты, дјйектілікті жјне ашыќтыќты ќамтамасыз ету ќажет; мїдделі тараптарєа барлыќ ќажетті аќпарат берілуі тиіс; кедендік јкімшілік етудіѕ тјуекелдерді басќару негізінде баќылау жјне аудит јдістері секілді ќазіргі  заманєы јдістерді ќолдану; аќпараттыќ технологияларды барынша пайдалану; халыќаралыќ кедендік стандарттарды  енгізу ќажет.

Ўлттыќ ќўќыќтыѕ негізгі міндеттердіѕ бірі мемлекеттік  ќаржы баќылау жїйесін жаѕєыртуды ќамтамасыз ету болып табылады, ґйткені  мемлекеттіѕ ќаржы саласындаєы  баќылау ќызметі єана мемлекеттік  активтерді жјне еѕ алдымен ќаржы  ресурстарын басќару процесініѕ тиімділігін ќамтамасыз ететін пјрменді ќўралдарыныѕ бірі болып табылады. Бўл ретте мемлекеттік ќаржы  баќылау органдары ќызметініѕ ќўќыќтыќ, оныѕ ішінде іс жїргізу негіздерін ныєайту ќажет.

Табиєи монополиялар мен реттелетін нарыќтар саласындаєы  тиімді мемлекеттік саясат кґп жаєдайда реттелетін табиєи монополиялар субъектілерініѕ  ќаржы шаруашылыќ ќызметін ынталандыруєа, осындай субъектілердіѕ активтеріне  кїрделі (инвестициялыќ) салымдарды арттыру  їшін жаєдай жасауєа, оларды ґнімділікті  арттыруєа жјне шыєындарды азайтуєа ынталандыруєа кґрсетілетін ќызметтердіѕ сапасын арттыруєа баєытталуы тиіс нормативтік ќўќыќтыќ базаныѕ жаєдайына  байланысты болады.

Сонымен бірге мемлекеттік  монополияєа жатќызылєан ќызметті мемлекеттік реттеу мен баќылау  негіздерін, сондай-аќ адал бјсекелестікті мемлекеттік ќорєау мен ќолдаудыѕ  негіздерін айќындайтын ќўќыќтыќ базаны жетілдіру ќажет.  

2.4. Ќазаќстанныѕ  азаматтыќ ќўќыєы ґз дамуыныѕ  бірнеше кезеѕінен ґтті. Республиканыѕ  ауќымды кодификацияланєан актісі  болып табылатын ќазіргі Азаматтыќ  кодекс осы заманєы азаматтыќ  ќўќыќ идеяларын ќамтиды. Кодекс  тауар-аќша ќатынастарын реттеудіѕ:  меншік нысандарыныѕ теѕдігі  жјне оєан ќол сўєылмаушылыќ,  шарттыѕ еркіндігі, азаматтыќ  айналым субъектілерініѕ теѕдігі  тјрізді негізгі принциптерін  ќалады. Азаматтыќ кодекс негізінде  нарыќ экономикасын дамытуєа  жаєдай жасаєан заѕдардыѕ негізгі  пакеті жасалды. 

Азаматтыќ ќўќыќтыѕ дамуыныѕ ќазіргі кезеѕінде ќоєамдыќ ќатынастарды реттеудіѕ жариялы-ќўќыќтыќ жјне жекеше-ќўќыќтыќ јдістерініѕ араќатысы  проблемасы жјне осыдан туындайтын жеке кјсіпкерлік ќызметке мемлекеттіѕ  араласуыныѕ шегі алдыѕєы ќатарєа  шыєады.

Жариялы-ќўќыќтыќ жјне жекеше-ќўќыќтыќ мїдделерді ескере, бўл  ретте ўлттыќ ќауіпсіздік мјселелерін  ќозєайтын ќатынастар жариялы-ќўќыќтыќ ќатынастар саласына жататынын жјне шарттыќ-ќўќыќтыќ јдістермен реттеле  алмайтынын аныќтай отырып азаматтыќ  ќўќыќ пен ќўќыќтыѕ басќа да салалары арасындаєы араќатынасты оѕтайландыру ќажет.

Іске ќатысушы адамдардыѕ ґздерініѕ материалдыќ жјне іс жїргізу  ќўќыќтарына ґз ќалауы бойынша иелік  ету мїмкіндігін білдіретін дипозитивтік принципті ќолдануды кеѕейту  жўмысын жалєастырєан жґн. Бўл ретте дипозитивтік принципті ќолдану жариялы мїддені ќозєайтын азаматтыќ-ќўќыќтыќ ќатынастарєа ќолданылмауєа тиіс.

"Ќўќыќтан бас  тарту" жјне "ќўќыќты жїзеге  асырудан бас тарту" ўєымдарын  нормативтік айќындау жјне бас  тартудыѕ јрбір тїрініѕ салдары  туралы мјселе ќарауды талап  етеді. Бўл азаматтыќ ќўќыќ  субъектілігі мјселелерін шешу  їшін маѕызды. 

Жариялы мїдделерді не осындай јрекеттерге тікелей  ќатыспайтын їшінші тўлєалардыѕ  мїдделерін ќозєайтын коммерциялыќ ќатынастар ќатысушыларыныѕ келісілген јрекеттерініѕ ќўќыќтыќ маѕызы ґзекті проблемалардыѕ бірі болып табылады.

Афилиирленген мјмілелердіѕ жалпы ўєымын, бўл ретте оєан тыйым  салынбайтыны, алайда заѕда белгіленген  жаєдайларда алдын ала тексеруге  жататынына назар аудара отырып айќындау маѕызды. Афилиирлену фактісін белгілеу заѕды мїдделері осындай мјмілемен  бўзылатын тўлєаныѕ талабы бойынша  мјмілелерді заѕсыз деп тану мїмкіндігі їшін негіз болуы тиіс.

Акционерлік ќоєамдардыѕ  мјртебесін олардыѕ ќўќыќтыќ табиєатын  жјне шешетін мјселелерініѕ кешенділігі, оныѕ ішінде "жариялы корпорациялар" деп аталатындар тўрєысында ќарау  талап етіледі. Акционерлік ќоєамныѕ ўйымдыќ-ќўќыќтыќ нысанын коммерциялыќ емес ўйым ретінде пайдалану мїмкіндігі туралы мјселені тўжырымдамалыќ тўрєыдан шешу ќажет.

Азаматтыќ айналымєа  ќатысушы баєалы ќаєаздардыѕ барлыєын Азаматтыќ кодексте бекіту мјселесін  де ќарастыру ќажет.

Азаматтыќ-ќўќыќтыќ нормаларды ќолдану тјжірибесі азаматтыќ  ќўќыќтарды бўзудан келген шыєындардыѕ  ќўрамдас тїрлерін мейлінше толыќ аныќтай  бермейтінін кґрсетеді. Осыєан байланысты іс жїзінде келген зиянды аныќтау  тјртібін бекіту ґзекті болып табылады.

Мјмілелерді жарамсыз деп тану институты жетілдіруді  талап етеді.

Затты сатып алушы  мјміле бойынша адал болып табылса  жјне заѕда кґзделген жаєдайларда  осы зат талап етіле алмайтын болса, мјміленіѕ жарамсыз деп танылу кезінде екіжаќты реституцияны ќолдану  жайын тўжырымдамалыќ аныќтау ќажет.

Осылайша, мјмілелер  ўєымын, олардыѕ ќўрамы мен мјмілелер  орындалмауыныѕ салдарларын аныќтау  ќажет.

Азаматтыќ ќўќыќ  јдістері арќылы їшінші тўлєалардыѕ  заѕсыз јрекеттері нјтижесінде жылжымайтын  мїлікке ќўќыєынан айырылєан  мїлік иеленуші мен адал сатып  алушы мїдделерініѕ тепе-теѕдігін ќамтамасыз ету керек.

Тјжірибе мїліктік ќўќыќтар тїрлерін заѕнамалыќ кеѕейту, бўл ретте оларєа сервитут ўєымын енгізу ќажеттігін кґрсетеді.

Сонымен ќатар мїліктік ќўќыќтар пайда болуыныѕ негіздерін кеѕейту мјселесін ќарастыру  ќажет. Бўл жерде мїліктік ќўќыќтыѕ ќўрамын єана емес, сонымен бірге  олардыѕ жекелеген тїрлерін пайдалану  режимін аныќтау ќажет болады.

Мемлекеттіѕ азаматтыќ-ќўќыќтыќ ќатынастарына ќатысу жјне халыќаралыќ  талаптарєа сай келетін, мемлекеттіѕ  жариялылыќ функцияларын жїзеге асыру  саласындаєы ґзініѕ иммунитетін  саќтаумен ќатар жекеше-ќўќыќтыќ ќатынастар аясындаєы иммунитеттен бас тарту мјселелері одан јрі пысыќтауды ќажет етеді.

Кјсіпкерлік белсенділікті  ынталандыру маќсатында агенттердіѕ  азаматтыќ ќўќыќ субъектілері ќатарына енгізу тиімділігін ќарастыру жјне мїліктік айналымда кеѕ ќолданылатын шарт институты ретінде агенттік келісім мјселелерін регламенттеуі  ќажет.

Азаматтыќ кодекстіѕ  міндеттемелер туралы жалпы жјне жеке нормаларын жетілдіру жґнінде  шаралар ќабылдау ќажет.

Зияткерлік меншік ќўќыєын айќындайтын нормативтік  ќўќыќтыќ актілерді ўлттыќ мїдделерді ескере отырып, осы саладаєы халыќаралыќ  стандарттарєа сјйкес келтіруге  баса назар аудару ќажет.

Сонымен ќатар банкроттыќ, јсіресе, дара кјсіпкерлер банкроттыєы  рјсімдерін ќўќыќтыќ реттеу жетілдіруді  ќажет етеді.  

2.5. Ќаржы заѕнамасы  отандыќ ќаржы нарыєыныѕ дамуы  мен жўмыс істеуі їшін ќолайлы  орта жасауды, ќаржылыќ ќызметті  тўтынушылардыѕ ќўќыќтары ќорєалуын  ќамтамасыз етуге, ќаржы ўйымдары  ќызметіне теѕ ќўќылы жаєдай  жасауєа жјне ќаржы нарыєында  адал бјсекелестікті ќолдауєа  ыќпал етуге тиіс.

Бўл ретте, јлемдік, сондай-аќ отандыќ экономиканыѕ даму їрдістерін ескере отырып, ќаржы заѕнамасыныѕ басымдыєы банктердіѕ ќаржылыќ тўраќтылыєыныѕ мониторингіне, ыќтимал тјуекелдерді баєалауєа, икемді реттеу режимін ќалыптастыруєа, банктер ќызметіндегі проблемалыќ  мјселелерге жедел јрекет етуге, сондай-аќ ќаржы ўйымдарына ќадаєалау  жїйесін јлемдік стандарттарєа  барынша жаќындатумен байланысты болуы  керек.

Ќўнды ќаєаздар нарыєын  ќўќыќтыќ реттеу ўлттыќ ќўнды ќаєаздар нарыєы бјсекелестігініѕ артуына жјне одан јрі дамуына оныѕ ќатысушыларына ќолайлы жаєдайлар жасауєа, эмитенттер базасы мен ќаржы ќўралдары ќатарыныѕ  ўлєаюына инвесторлыќ базаны дамыту мен инвесторлар мїдделерін ќорєауды ќамтамасыз етуге баєытталады.

Ўжымдыќ инвестициялау  схемаларын дамытуды ќолдау маќсатына, инвестициялыќ ќорлардыѕ пайлары  мен акцияларын ўстаушылардыѕ ќўќыќтары  мен заѕды мїдделерін ќорєауды ќамтамасыз етумен бірге, инвестициялыќ ќорлардыѕ  ќызметін реттейтін заѕнаманы жетілдіру  керек.

Ќўнды ќаєаздар нарыєын  дамытудыѕ жјне инвесторлардыѕ ќўќыќтары  мен заѕды мїдделері ќорєалуын  ќамтамасыз етудіѕ басќа маѕызды  аспектісі, тўраќты жјне ашыќ жўмыс  істейтін ўйымдасќан ќўнды ќаєаздар нарыєын ќўру болып табылады.

Заѕнама отандыќ  ќаржы нарыєыныѕ жўмыс істеуі мен дамуына, ќаржылыќ ќызметті тўтынушылардыѕ ќўќыќтары ќорєалуына ќолайлы жаєдайларды  ќамтамасыз етуге жјне ќаржы нарыєындаєы  адал бјсекелестікті ќолдауєа баєытталєан.

Елде міндетті жјне ерікті саќтандырудыѕ заманєа сай  жїйесі ќалыптасып, жўмыс істеуде, саќтандыру ќызметтерініѕ толыќќанды нарыєы орныќты. Сонымен ќатар, аталєан нарыќтыѕ єаламдыќ тўрєыда дамуы јлемдік  тјжірибеде ќалыптасќан саќтандыру жїйелері мен отандыќ ќўќыќ ќолдану  тјжірибесін ескере отырып, ўлттыќ деѕгейде барабар ќўќыќтыќ реттеуді талап етеді. Электрондыќ сауда-саттыќтыѕ ќарќынды дамуы жаєдайында саќтандыру жїйесіндегі ќўќыќтыќ мјселелерді шешу шеѕберінде Интернет-саќтандыруды дамытуєа жјне оны нормативтік-ќўќыќтыќ регламенттеуге деген ќажеттілік бар.

Баєалау ќызметі  ќўќыќтыќ реттелуі ўдайы кґѕіл аударуды жјне жетілдіруді талап ететін нарыќтыќ экономика ќўралдарын маѕыздысы  болып табылады.

Осыєан байланысты:

мемлекеттік баєалау  стандарттарын белгілеуге;

баєалау ќызметін халыќаралыќ  талаптарєа сјйкес келтіруге;

мемлекеттік реттеу жїйесі мен баєалау ќызметін ґзін-ґзі  реттеуді жетілдіруге баєытталєан  кешенді ўйымдастырушылыќ-ќўќыќтыќ шаралар ќажет.  

2.6. Ќазаќстанныѕ  Конституциясында јлеуметтік мемлекетті  ќўрудыѕ негізгі ќўќыќтары мен  принциптері бекітілген. Бўл орайда  негізгі міндеттердіѕ бірі јлеуметтік  ќўќыќтарды ќамтамасыз ету мен  ќазіргі јлеуметтік саясатты  іске асырудыѕ ыќпалды тетіктерін  одан јрі ќалыптастыру болып  табылады.