Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

     Негізгі қордың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштер;

1. Қ_қ= ; тг/тг      
2. Қ_с= ; тг/тг          
3. К_қарул= ; тг/Адам     

     “РЗА” АҚ-ның негізгі қорлардың жылжуы туралы есеп беруіне сүйене отырып, негізгі қордың тиімділік көрсеткіштері қор қайтарымы, қор сыйымдылығы және жұмысшылардың қор қарулануы анықталды. Анықталған мәліметтерге сай, кәсіпорын жыл сайын жаңа құралдарды өндіріске еңгізгені нәтижесінде қор қайтарымы есепті жылы базистік жылға қарағанда біршама жоғарылаған.

      Екі жыл көрсеткіштерін салыстыра келгенде  "РЗА" АҚ-ның кәсіпорынының негізгі құралдарының жағдайы, яғни орташа жылдық құны төмендегенін байқаймыз.Есепті жылы 2009 жылмен салыстырғанда 279857 мың тенгеге көбейіп отыр. Менің ойымша кәсіпорындағы негізгі құрал –жабдықтың моральдік тұрғыдан шектен тыс тозуы сапалы өнім өндіруге, өндірістің толық қуатта жұмыс істеуіне мүмкіндік бермеуіне байланысты есептен шығарылып отыр.

      2009 жылы  "РЗА" АҚ-ның қор қайтарымдылығы 9,37  тенге, ал 2010 жылы 4,1 тенгеге төмендеп отыр. Қор қайтарымдылығы көрсеткіші басшыларға бекітілген қорлардан қаншалықты табыс алатынын көрсетеді.

     Келесі  қарастыратын  көрсеткішіміз ол қор сыйымдылығы, яғни 1 теңге өнім көлеміне қанша негізгі қор келетінін  көрсетеді. Қор сыйымдылығы –  бұл өте қажет көрсеткіш, ол капитал салымдарының үнемдеуімен немесе олардың ұлғаюымен байланысты. Қарастырылып отырған кезең уақытында 2009 жылы қор сыйымдылығы 0,11 тенге, ал  2010 жылы 0,24 тенгені құрады.  Қор сыйымдылығы төмендеген кезде негізгі өндірістік қорлардың жақсы қолдануы байқалады.

       Сонымен бірге 1 жұмысшының қормен қарулануы 2010 жылы 816,5 мың тенгені көрсетті, ол  2009  жылға қарағанда 76,8 пайызға артты.

    Негізгі қорлардың толық барын көп  жағдайда белгіленген бір мезгілдегі жағдайын сипаттайды. Мысалға, есептік жылдың жыл басына және жыл аяғына бар болуын негізгі қорлар балансынан алуға болады. Бірақ кейбір жағдайларда негізгі капиталдың бар болуы орташа бір кезең ішіндегі негізгі қорлардың қозғалысы салдарынан олардың түсімі және шығысы жүрген туралы сипаттама қажет болады. Орташа бір кезең ішіндегі бар болуын статистика орташа шамалардың формуласын пайдаланамыз: а) кезеңнің басындағы және аяғындағы мәліметтері бар болған кезде – орташа арифметикалық жәй;  б) тең емес интервалды уақыт моментіне мәліметтер бар болғанда – орташа арифметикалық. салмақтанған;  в) тең интервалды периодты уақыт моментіне мәліметтер бар болғанда – момент қатарының орташа хронологиялық. Бір сөзбен айтқанда негізгі қорлардың ортажылдық құны -  бұл кәсіпорынның жыл ішіндегі негізгі қорлардың бар болуының орташа мағыналы көрсеткішінің құны. Негізгі қорлардың ортажылдық баланстық құнынан басқа негізгі қорлардың ортажылдық құны ортажылдық бағада есептелуі мүмкін.

      Негізгі қорлардың ортажылдық құнын келесі формуламен есептеуге болады.

                              Ф_с = Ф_н + Ф_в · Т_в/12 – Ф_л · Т_л/1;     мұндағы,   Ф_н – негізгі қорлардың жыл басындағы құны;

            Ф_в – жыл ішінде енгізілген негізгі қорлар құны;

Ф_л – жыл ішінде шыққан негізгі қорлар құны;

             Т_в – жыл ішінде енгізілген негізгі қорлардың

             функционирлену уақыты;

             Т_л – жыл ішінде негізгі қорлардың шыққаннан кейінгі

                                 өтіп кеткен уақыт. 

      Негізгі қорлардың тозушылық дәрежесін  тозу коэффициенті арқылы есептейді, ол негізгі қорларды тозу сомасының, оның толық құнына қатынасымен анықталады немесе жарамдылық коэффициентінің 1 (100%) толығуын айтамыз.                                                                                                               

                      Тозу сомасы                                                  

                                       Негізгі қорлардың толық бастапқы құны       

немесе      К_тозу = 1 – К_{жарамд.} 

            Негізгі қорлар қозғалысының көрсеткіштері период ішінде негізгі  қорлардың түскенде және шыққанда оның көлемін және құрылымын сипаттайды. Негізгі қорларды жаңарту коэффициенті есептік кезең аяғына оның жаңару дәрежесін сипаттайды, негізгі қорлардың қайта өндіріс көрсеткіші болып табылады, есептік жылы қозғалысқа түскен жаңа негізгі қорлар құнының жыл аяғындағы негізгі қорлар құнына қатынасымен анықталады: 

                                                Жаңа  негізгі қорлар құны                           

                                  Жыл аяғындағы негізгі қорлар құны   

      Ол  қозғалысқа енгізілген негізгі қорлардың  қатынастық сипатын көрсетеді.Негізгі  қорларды толықтырулар тек қана жаңасын  сатып алу нәтижесінде ғана емес санымен қатар эксплуатацияда болған негізгі қорлардың түсімін сипаттау үшін түсім коэффициенті пайдаланылады: 

                                         Жыл ішінде түскен негізгі қорлар құны              

                                         Негізгі қорлардың жыл аяғындағы құны          

Негізгі қорлардың қайта өндіріс динамикасын  талдау үшін негізгі қорды жаңартудың   интенсивті коэффициенті пайдаланылады:

                                             Жойылған негізгі қорлар құны  

                                       Қайта енгізілген негізгі қорлар құны                    

      Бұл коэффициентті көтерген жағдайда негізгі қорларды ауыстыру интенсивтілігі төмендейді және керісінше.

      Негізгі қорлардың тек қана тозуы және өте ескіргендігінен пайдаланылатын негізгі қордың шығу дәрежесін сипаттайтын  жою коэффициенті: 

                                                  Жойылған негізгі қорлар құны            

                                           Негізгі қорлардың жыл басындағы  құны          
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ

     Қазақстанда құрылыс өнеркәсібі экономикалық дамуындағы маңызды сала болып табылады. Құрылыс өнеркәібінің дамуында «РЗА» АҚ алатын арны ерекше. Ол Тараз қаласында гипс өндіруші алдыңғы қатарлы кәсіпорындардың бірі. Гипс өнімдерінің өте жоғары сұранысқа ие болуы кәсіпорында өндіру көлемінің жыл сайын қарқынды өсуіне әкеп отыр. Бұл өнімнің өзіндікқұнының төмендетілуі, өндіріске жаңадан цехтардың енгізілуі, сондай-ақ өндірісті автоматтандыру, жұмысшылардың біліктілігін жоғарылату, өндірістік техникаларды үнемі жаңарту нәтижесінен болса керек. Қазіргі таңда өндіріске салынған инвестициялардың көп бөлігінің шикізаттық салаға тартылуы құрылыс саласының артықшылықты даму жағдайымен ерекшеленеді.

       Шикізаттық бағыттан арылу бүгінгі  экономиканың басты мақсаты. Отандық  өнеркәсіпте өңдеуші салаларды  дамытудың маңызы зор. Олардың  тұрақты дамуына әсер ететін кедергілердің біріне өнеркәсіптегі техника сапасының төмен деңгейі болып отыр. Негізгі капиталдың моральдық және табиғи тозуға ұшырауы, кәсіпорындардағы өндірістің ескі құрал-жабдықтармен  жұмыс істеуі импорттың аналогтармен бәсекеге түсе алмайтын сапасы төмен өнім өндіруге әкеп соқтырады. Өнімге сұраныстың аздығынан өндірістік қуат та толық пайдаланылмайды.

       «РЗА» АҚ негізгі капитал кәсіпорынның маңызды активері болып табылатындықтан негізгі өндірістік қордың шамадан тыс ескіріп қалмауына жол бермеу кәсіпорынның  негізгі міндеті. Кәсіпорында өндірістік қорларды тиімді пайдалану үшін капталды жөндеу жұмыстарын сапалы әрі дер кезінде жүргізіп отыру, бұрғылау ұңғымаларының толық өндіріске қатысуын, өндірістік қуаттарын толық пайдалануын қамтамасыз ету, негізгі қорладың тозу ысырабын азайту, не өндірісті және еңбекті жетілдіру негізгі қорлардың құрылымын жетілдіру, жабдықтардың әртүрлі бос тұрып қалуын қысқарту арқылы олардың тиімділігіне қол жеткізіледі.

     Сондай-ақ нарықтық қатынастар жағдайында амортизациялық аударымның мөлшері кәсіпорынның экономикасына елеулі қосылысын білдіреді. Амортизациялық аударымның тым жоғары деңгейі өндіріс шығындарының мөлшерін көбейтеді, осыған орай өнімнің бәсекеге жарамдылығы төмендейді, табысы азаяды, бұл кәсіпорынның экономикалық дамуының ауқымды деңгейі қысқартады. Амортизациялық аударымның кемітілген үлесі негізгі қорларды сатып алуға құралған қаржының айналым мерзімін ұзартады, ал бұл олардың ескіріп қалуына әкеп соғады. Міне осының салдарынан бәсекеге жарамдылығы төмендеп, кәсіпорының нарықтағы жайғасымы ысырап болады.

     Қазақстан Республикасының индустриалды инновациялық даму үлгісін қалыптастыру экономика  дамуындағы басты бағыт болып  отыр. Өнім сапасының халықаралық  сандарттарға сәйкестендіру, техникалық, амортизациялық саясатты жетілдіру және білікті мамандарды дайындау мен қайта даярлау жүйесін құру, сыртқы нарықта өнімді жылжыту және өндірісті әртараптандыруды қамтамсыз ететін жаңаша инфрақұрылым құру қазіргі заман талабы.