Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

1.2  Құрылыс   материалдар    өнеркәсібінің    негізгі    құралдарының    ұдайы өндірісі 

    Қазіргі нарық жағдайында ұдайы өндіріс  тұсында жүріп жатқан саясат аса  маңызды мәнге ие, өйткені негізгі  құралдардың сапалық және сандық жағдайына жауап береді.

    Бұл саясат тек макро деңгейде ғана емес, сонымен қатар микро деңгейде де қолданылу керек. Ұдайы өндіріс  саясатының негізгі мақсаты –  макро деңгейде шаруашылық субьектілерге  ұдайы өндіріс, жаңа техникамен мүліктену, реконструкциялар, өндірісті техникалық қайтақаруландыру, ұдайы өндірістің жай және кеңейтілген түрлеріне қолайлы жағдай жасау. Бұл міндеттердің барлығы да амортизациялық, салықтық, инвестициялық саясаттармен жүзеге асырылады.

    Негізгі қорлардың ұдайы өндірісі – жаңа құралдарды мүліктену, реконструкциялар, техникалық қайтақаруландыру, модернизация және капиталды жөндеулер жолымен оларды үздіксіз жаңарту үрдісі.

       Негізгі қорлардың ұдайы өндірісінің басты мақсаты – кәсіпорында негізгі қорларды сапалық және сандық жағдайын қамтамасыз ету, сонымен қатар оларды жұмысқа қабілетті жағдайда ұстау. Негізгі  қорлардың ұдайы өндірісі үрдісінде келесі міндеттер шешіледі:

    -    әр түрлі жағдайларға байланысты  істеп шыққан негізгі қорларды  қалпына    келтіру;

    -     өндірістің көлемін ұлғайту мақсатында негізгі  қорларды көбейту;

      -   негізгі   қорлардың    түрлі    технологиялық, жастық құрылымдарын жетілдіру немесе өндірістің техникалық жағдайын көтеру.

    Негізгі қорлардың ұдайы өндіріс үрдісі түрлі көздер арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Кәсіпорындарда негізгі құралдардың өндірісі үшін негізгі құралдар келесі арналар бойынша келуі мүмкін:

• кәсіпорынның жарғылық капиталы ретінде;
• капиталды салымдар нәтижесінде;
• міндетсіз беру нәтижесінде;
• аренда ретінде.

    Негізгі қорлардың ұдайы өндірісі сандық жағынан жыл бойы негізгі қорлардың балансында толық бастпқы құны бойынша мына формуламен көрінеді:

                              Ф_к = Ф_н + Ф_в – Ф_л   

    Мұндағы, Ф_к  - негізгі құралдардың жыл соңындағы құны;

                     Ф_н - негізгі құралдардың жыл басындағы құны;

                         Ф_в - негізгі құралдардың жыл бойына қозғалстағы негізгі          құралдардың құны;

                       Ф_л - негізгі құралдардың жыл бойына жою құны.

    Модернизация (жаңғырту) – бұл жаңа құрал-жабдықтардың қатарына дейін негізгі құралдардың  ТЭК-ін жақсарту және моральды тозуды азайту мақсатында техникалық жетілдіру болып табылады. Жаңарту дәрежесіне байланысты модернизация  бөлікті және кешенді (түбірлі қайтажасау) деп екіге бөледі. Әдісі мен шартына байланысты модернизацияны типтік және мақсаттық деп бөледі.

    Типтік  модернизация – бұл сериялық құрылыста  топтық біртипті өзгерістер;

    Мақсаттық модернизация – нақты өндірістің қажеттілігіне байланысты жетілдіру.

    Модернизацияның шарты үнемдеу немесе  қосымша  түсімдердің өткізілуі мына формуламен анықтауға болады:

    С = П = (C₁ – C₂) V₂ ,   

    мұндағы,          С - өнімнің өзіндік құнын азайту;

                              П – қосымша түсім;

С₁,С₂-өткізілген модернизациядан кейінгі және       алдыңғы өнімнің 1 данасына кеткен өзіндік құны; 

                              V₂ - модернизациядан кейінгі өнімнің шығару көлемі.

    Тозған  бөлшектерді қалпына келтіру  мүмкіндік береді:

    - уақытылы жөндеу жұмыстарын жүргізу  және кейбір запас бөліктердің  дифицитін жою; 

    -   жөндеу шығындарын азайту, өйткені  бөлшектерді қалпына келтіру, ережеге сәйкес жаңа техниканы мүліктену немесе қайта жасалған бөліктерден әлдеқайда тиімді;

    - кәсіпорынға жеткізілетін запас  бөлшектердің тасымалдау шығындарын  азайту.

    Тозған  бөлшектерді қалпына келтіру  экономикалық көзқарас жақтан пайдалы, егер:

    жаңа  бөлшектер салыстырымында

    (С_в + Е_н К_в) Y =< ( Ц + З_тр)             

    Жаңа  бөлшектерді өзіңнің  қаражатымен  жасаған салыстырымында

    (С_в + Е_н К_в) Y =< ( C_изг + E_н K_изг)     

    Мұндағы,

    С_в – бөлшектерді қалпына келтіру өзіндік құны;

    Е_н  – күрделі салымдардың тиімді мөлшерлік коэффициенті;

К_в–тозған бөлшекті қалпына келтіру үшін арнайы құралдармен         мүліктенуге жұмсалған күрделі салымдар.

Ү –  жаңа бөлшекпен қалпына келтірілген  бөлшектердің арасындағы қызмет ету  мерзімін есептейтін коэффициенті;

З_тр – бөлшектерді жасап шығарушыдан кәсіпорынға жеткізу тасымалдау шығындары;

С_изг - өзіндік күштермен жаңа бөлшектерді жасап шығаруға кеткен өзіндік құн;

К_изг – тозған бөлшектерді қалпына келтіру үшін қажетті құралдармен мүліктенуге жұмсалған күрделі салымдар.

    Тәжірибе  көрсеткендей орта және әсіресе ірі  кәсіпорындарда  тозған бөлшектерді  қалпына келтіру экономикалық тиімді болып саналады.  
 
 
 

1.3 Негізгі құралдардың  пайдалану тиімділігін  бағалаудың әдістемелік  негіздері 

    Өндірістік  негізгі қордың құрылымы қоғам арасында салынатын қаражат салмағының айырмашылығын көрсетеді. Яғни актив бөлігінде негізінен өндірістің айнымалы қаржыларының жұмсалуы көзделеді. Сондай-ақ өндіріске қызмет ететін шешуші бөлімнің және  өндірісте сипатталуға мүмкін болатын кәсіпорын шығарған бұйым, сонымен қатар құрал-саймандар яғни өнімді өндіруге қатысатын негізгі қорлар жатады. Негізгі қордың актив бөлігінің өсуі өндірісте еңбек өнімінің артуына өндірістің тиімді дамуына әсер етеді. Пассив бөлігіне ғимараттар, транспорттар, беріліс қондырғылар жатады. Олар өндіріс процесінде бірнеше рет қатысып өндірістің актив бөлігінің тиімді жұмыс жасауын қамтамасыз етеді.

    Негізгі қор бағасының олардың өндіріс  процесіне қатысуына байланысты бірнеше түрі бар. Олар:

1. Бастапқы құн
2. Қалдық құн
3. Қалпына келтіру құны

    -  Негізгі  өндірістік қорлардың бастапқы   құны-бұл қорларды жасақтауға

немесе  сатып алуға шығындалған сома. Ол амортизация нормасын, амортизациялық есеп көлемін, кәсіпорын активінің  пайдасы мен рентабельділігін, олардың  пайдалану көрсеткішін анықтау үшін қолданылады.

    -  Негізгі қорларды пайдалану процесінде  олар тозып, біртіндеп бастапқы

құнын жояды.

    -  Негізгі қордың қалпына келтіру  құны - ісжүзіндегі еңбек құралдарының  сол периодтағы бағадағы құны. Бұл қазіргі кездегі негізгі  қорды өндіруге шығындалған сома, ол қорларды қайта бағалау кезінде қойылады. Негізгі қордың қалпына келтіру құнын бағалау шешімі тез өсіп, кәсіпорындардың қаржылық-экономикалық көрсеткішін төмендетеді. Сондықтан кәсіпорын үшін, қаржылық көрсеткішінің төмендетілген бағасын амортизация коэффициенті қабылдайды.

    Негізгі кәсіпорынның айналымы мына сатылардан тұрады:

1. Негізгі қорлардың тозуы: табиғи және моралдық тозу.

       а) табиғи және моралдық тозуы,  яғни еңбек құралының тұтыну  бағасын жойған кез.

    Табиғи  тозу мына жағдайда болады:

      - Дайын өнімнің құнымен қалпына  келтіретін еңбек құралының пайдалану  процестері

      -   Еңбек құралдарының іске пайдаланылмай  тұруына құралдардың құны

жойылады.

    Негізгі қордың бірдей элементтері табиғи тозу теңсіздігінен шығарылған. Толық  және ішінара тозудың негізгі қордағы айырмашылығы: толық тозу - үшін қорға жаңадан тарату немесе айырбастау (негізгі қордағы капиталдық құрылыстың тозуын ағымдық ауыстыру), ішінара тозу - жолдық ремонттарды өтеу.

    Табиғи  тозу өндірістік қызмет мерзімін процентпен белгілейді, яғни мына формуламен анықталады: (И_ф)

И_ф=T_ф/T_н*100          

    Мұндағы T_ф-өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі, жыл

                           T_н-нормативті қызмет мерзімі, жыл.

       Кездейсоқ, нақты қызмет мерзімін салыстыру мөлшері немесе оның алдын-алу, табиғи тозу пайызы мына формуламен анықталады:

       И_ф=Т_ф/Т_ф+Т_в*100     

     Мұндағы: Т_ф- өндірістік негізгі қордың нақты қызмет мерзімі, жыл

Т_в-өндірістік негізгі қордың қызмет мерзімінің мүмкіндігі, жол     экспортын санау, жыл.

б) моралдық тозу көнеруден туады. Негізгі қаржы  конструкциясы өнімділігі, тиімділігі, үнемділігі бойынша анықталады. Негізгі  өндірістік

      Амортизациялық  аударымдардың көлемі норма амортизациясы  бойынша негізгі қорлардың бастапқы құнынан олардың жұмыс уақытының мөлшерін есептеумен анықталады.

      Осыған  байланысты амортизация нормасы  мына формула бойынша анықталады:

                    Н_а = Ф_п (б) – Ф_п  / Ф_п · t_сл · 100%   

Мұндағы, Н_а – жыл ішіндегі амортизация нормасы (%);

                      Ф_п (б) – негізгі қорлардың бастапқы құны;

                      Ф_п – жойылатын құн;

             t_сл – негізгі қорлардың жұмыс жасау мерзімі.

          Технологияны жетілдіру жағдайында құрал-жабдықтар моральды тез тозады. Сондықтан қаржылық шарттарды құру мақсатында өндіріске ғылыми техникалық жетістіктерді енгізуді тездету үшін және негізгі қорларды жаңартуда мүдделігін көтеру үшін субъектілер амортизацияның жеделтілген есептеу әдісін қолдануларына болады:

          а) сандардың сомасы бойынша құнды тізімнен шығару әдісі (коммулятивті);

          б) кішірейетін қалдық әдісі.

            Кішірейетін қалдық әдісі амортизацияны есептеу  бастапқы құнмен емес баланстық құнмен жүргізуден тұрады. Тіке сызықты әдісте амортизация нормасы екі еселенеді. Бұл кезде амортизация сомасы жылдан-жылға төмендейді, алғашқы жылдары ол айтарлықтай көп болады. Амортизацияны есептеген кезде қалдық құнды жойылу құнына дейін төмендету үшін пайдаланатын амортизация сомасы мөлшерімен шектелетін  соңғы жылды қоспағандағы жоспарланатын жойылу құны амортизацияны есептеген кезде ескерілмейді. 
 
 
 
 
 

    2. «РЗА» АҚ-НЫҢ НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЖӘНЕ ЖАҢАРТУ ДЕҢГЕЙІН КЕШЕНДІ БАҒАЛАУ 

2.1 «РЗА»  АҚ-ның  жалпы сипаттамасы ,экономикалық    белсенділігін талдау

«Рза» Акционерлік Қоғамы 2000 Жылдың 17 тамызында құрылып өзінің қызметін бастады.

        «Рза» АҚ-ы аудандағы тұрақты жұмыс жасап келе жатқан, қуатты

<