Кәсіпорындағы қаржылық жұмыс және маркетинг

Өзіндік жұмыс № 4

Тақырып 5: Кәсіпорындағы қаржылық жұмыс және маркетинг

Нарық жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайынталдаудың маңызы зор. Бұл кәсіпорындардың тәуекелсіздікке  ие болуымен,сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылыра, коммерциялық серіктестер және дебасқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелеріүшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.

  Ішкі факторлар кәсіпорының өзінің жұмысын ұйымдастыруынабайланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.Кәсіпорының тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқанөндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді.Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болыптабылады.

  Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалықжағдайының әсері, қоғамдағы үстемдік етуші техника мен технология, төлеуқабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салықжәне несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері,сыртқы экономикалық байланыс, және тағы басқалар жатады.

  Қаржы стратегиясы – бұл кәсіпорынды ақша қаражаттарыменқамтамасыз етудегі іс-қимылдың бас жоспары.Ол нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның шаруашылыққызметті жүргізуде қаржылық тұрақтылықпен қамтамасыз ететін мақсаттарды шешу,қаржының құралуының және жоспарлануының теориялық сұрақтарымен практикасынқамтиды.

 Қаржы стартегиясы  нарықтық қатынастар жағдайындашаруашылық  жүргізудің объектівті заңдылықтарын  зерттейді, жаңа жағдайдақиындықтан  шығудың әдістері мен түрлерін  өңдейді. 

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы  мыналарды қамтиды:

- қаржы жағдайынаталдау; 

- негізгі жәнеайналым  қорларының тиімділігін арттыру; 

- табысты бөлу;

- салық және бағасаясаты; 

- бағалы қағаздараясындағы саясат.

 Қаржылық стратегиякәсіпорынның  қаржылық мүмкіншілігін, ішкі  және сыртқы факторлардың объективтімінездемесін  барлық жағынанда қамтиды. Егер  қаржылық стратегия кәсіпорынныңқаржы-экономикалық  мүмкіндігіне жауап бермейтін  болса, онда кәсіпорын банкротқаұшырайды.

 Стратегияны ісе асырғанда  бас және ағымдық қаржылықстратегияны, бас стратегиялық мақсаттардың орындалу стратегиясын ажырату қолғаалынған. Бас қаржылық стратегияны кәсіпорынның қызметін, бюджеттің барлықдеңгейімен қарым-қатынасын, кәсіпорын табысының құрылуын және қолданылуын,қажетті қөлемі мен олардың бір жылға қаржыландыру көздерін анықтайды.

 Экономикалық тұрақсыздық  жағдайында қаржы ресурстарының  өтімділігін, қаржының жәнеішкі  резервтердің шығындарын бақылауда  айға және кварталға қаржы  стратегиясыөңделеді, ал өте қажеттілік  жағдайда қысқа мерзімге жасалады.

 Ағымдық қаржылық стратегияның  бас жоспардан айырмашылығыбарлық  жалпы табысты, қаржының түсуін  және барлық жалпы табысты,  қаржыныңтүсуін және барлық жалпы  шығындарды, бюджет алдындағы міндеттемелерді  қамтиды.Қаржының бас стратегиялық  міндеті бұл кәсіпорынды қажетті  және жеткілікті ақшаресурстарымен қамтамасыз ету.

 Кәсіпорын капиталын  тиімді пайдалануға, айналымқұралдарға  қажеттілігін анықтауға, табысты  дұрыс бөлу және пайдалануға,  німніңөзіндік құнын максималды  төмендетуге, ішкі қаржыларды  мобилизациялауға, ақшакірістерінің жеткіліктігіне қаржылық стратегия ерекше көңіл бөледі.

 Қаржылық стратегияның  маңызды бөлігі болып ішкінормативтерді өңдеу жатады және оның көмегімен мысалы, табысты бөлу бағытыанықталады.

  Қаржылық стратегия төлемсіздік тәуекелдігімен,құнсызданудың өсуімен және басқа да форсмажорлы жағдайлармен өңделді.

 Қаржылық стратегия  өткізуді бақылау табыстың түсуінтексеруді  қамтамасыз етеді. Жақсы жолға қойылған қаржылық бақылау ішкірезервтерді анықтауға, шаруашылық рентабельділігін көрсетуге, ақшақаражаттарының қорын кеңейтуге көмектеседі.

 Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының теориялық аспектілері

1.1 Кәсіпорынның қаржылық старегиясының экономикалық мәнімен мақсаты

 Нарықтық экономикаға өтудің нәтижесінде кәсіпорынныңмемлекеттің ықпалынан босады да ендігі кезекте кәсіпорынның қызметініңэкономикалық және қаржылық нәтижелерін басқаруға байланысты жауапкершілігіартты. Соған байланысты әр бір кәсіпорын нақты жалпы стратегиясын ғана анықтапкоймай, сонымен қатар қаржылық стратегиясында таңдауы қажет.

 А.А. Томпсон, А.Дж. Стриклендтің  көзқарасы бойынша, стратегия  - ұйымныңмақсатқа жетуін қамтамасыз ететін басқраушылық іс-шаралардың барлық жинтығынкөрсетеді (1, б. 44). Кәсіпорынның стратегиясы жоспарланған және жағдайларғабайлансты біршама өзгеріп отырады.

С.Д. Ильенкова (37, б. 74) стратегияны  -шешім қабылдау процессі ретінде анықталады деп қарастырады, яғни кәсіпорынныңөмірлік цикілін нығайту мен бәсекеге қабілеттілгін арттыру мақсаттындаіс-шаралардың кешенді байланыстағы қызметі мен қойылған мақсаттарға жетудіңкешенді жан-жақты жоспарлау. О.С. Виханский (27. Б. 88) мен А.И. Ноумов (28,б.167) стратегия – бұл кәсіпорынның даму бағытын, қызмет ету саласы менформасын, ұйымның ішкі байланыстар жүйесін, сонымен қатар қоршаған ортадағыкәсіпорынның орнын сапалы анықтайтын ұзақ мерзімді жоспарлау. Біз О.С.Виханский мен А.И. Ноумовтың берген анықтамасымен келісеміз, себебі стратегияұғымына берген анықтамасы дәл және оның мәнін толық ашады деп санаймыз.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қазіргі таңдақалыптастыру басқарудың жаңа концепциясының методологиялық принциптерінің бірі– «стратегиялық басқару» - АҚШ пен Батыс Еуропаның көптеген мемлекеттерінде бұлұғым 70-ші жылдардың басында белсендітүрді енгізіле бастады. Стратегиялық басқару стратегиялық жоспарлаудыңметодологиясының дамуы негізінде қалыптасты және ол стратегиялық басқарудыңнегізін құрайды. Бірақ И.А. Бланктың (24, б.21,22) айтуы бойынша, стратегиялық жоспарлаудың басқада ұзақмерзімді жоспарлаудан ерекшелігі олдамудың қалыптасқан тенденциясын ғана ескермейді, сонымен қатар мүмкіндіктержүйесі мен кәсіпорын дамуының қауіптілігін, күтпеген жағдайлардың туындауын,алдағы кезеңде қалыптасқан тенденцияны өзгерте алу болып табылады.

  Стратегиялық басқарудың мақсаттары үшін кәсіпорныңстратегиялық дамуының деңгейлері бойыншадифференциаланған түрлері маңызды болыптабылады. Осы басқару жүйеде И.А. Бланк (24. Б.71-85) стратегияның негізгі үш түрін көрсетеді:корпоративтік стратегия, функционалды стратегия (маркетингтік, өндірістік,қаржылық, инновациялық) және жеке шаруашылық бірлік стратегиясы(бизнес-бірлік). И.А. Бланкқа қарағанда А.А. Томпсон, А.Дж. Стриклендкорпоративтік, іскерлік, функционалдық және оперативтік стратегиялар депкөрсетеді.

 Жоғарыда аталғандарға  қарасақ, қаржылық стратегияфункционалдық  стратегияның бір түрі болып табылады және ол кәсіпорынның қаржылыққатынастары мен қаржылық қызметтерінің дамуының негізгі бағыттарынқамтиды. Біздің ойымызша, кәсіпорынныңфункционалды стратегия жүйесінде қаржылық стратегия маңызды орынды алады. Бұлфункционалдық стратегияның маңыздылығы кәсіпорының барлық қызметінің экономикалық көрсеткіштер жүйесі қаржыарқылы көрсетіледі, функционалдық мәселелердің балансталуы мен кәсіпорынныңнегізгі мақсаттарына жетуге бағыныштыболуында. Бір жағынан, қаржы – бұлбасқада функционалды стратегияны қалыптастырудың қайнар көзі, яғни қаржылықресурстар кәсіпорын қызмет бағыты меншектеуші көлемі болып табылады. И.А. Балнктың (24, б.26,27) ойынша қаржылықстратегия - функционалдық стратегияның негізгі түрлерінің бірі, қаржылыққызметінің негізгі дамуының барлық бағытын және ұзақ мерзімді қаржылық мақсаттарды қалыптастыру мен оларғажетудің тиімді жолын анықтау арқылы қаржылық қарым –қатынастарды, сонымен қатарсыртқы орта жағдайларының өзгеруінде қаржылық ресурстарды қалыптастырубағыттарын өзгеру мен қолдануды қамтамасызетеді. В.А. Слепов пен

Е.И. Громова (55, б.50) қаржылық стратегия - әдістер жиыны болып  табылады, сол арқылы кәсіпорынның қаржылық саясаттыжүргізіледі және қолданылады, саясат стратегияға қарағанда  бірінші депқарастырады.

А.Н. Жилкина (64, б.325) қаржылық стратегия - кәсіпорынды ақша қаражаттарменқамтамасыз ететін басты жоспар деп қарастырады. Бірақ біздің ойымызша, бұл анықтама ұғымның толық мәнін ашпайды,себебі кәсіпорынның тиімді дамуы үшін тек қана қаражылық ресурстар жеткіліксізжәне И.А. Бланк берген анықтамаға келісеміз. О.С. Виханский (27, б39) мен А.И.Наумов (28, б. 140-141), Н.Н. Турусова (60, б.15), В.С. Кузнецов (47, б34) стратегияны - стратегиялық жоспарлаудың бес басқару процессінің бірі деп қарастырады. Бұл процесстер бір біріменбайланысты. Бірақ та бұл процестің кері байланысы да бар және бұл әр бір процесстің кері әсерібарлық процестің жиынтығына әсер етеді (сурет 1).

Ортаны талдаустратегиялық мененджмент соңғы процесі болып  табылады, себебі ол кәсіпорынның миссия мен мақсатын анықтауүшін да, стратегияны  таңдауға да базаны қамтамасыз етеді.

 И.А. Бланк(24,б.72-78, 103-106), О.С. Виханский (27, б.40-61) мен  А.И. Наумов (28, б.141-149), Н.Н. Турусова (60, б.16), И.П. Кислицына (20,б.182—186), Е.А. Иванова (57, б.126-138),С.Д. Ильенкова (37,б.77,78) ұйымның өмір сүру ортаса екіге бөлінеді: сыртқы(макроортамен негізгі қызмет ету ортасы) мен ішкі орта. Макроорта экономикағаәсерін зерттейді, құқықтық тексеру мен басқару, саяси процестер, табиғи ортамен ресурстар, әлеуметтік және қоғамның мәдени құраушысы, ғылыми-техникалықжәне қоғамның техникалық дамуы және т.б. Негізгі қызмет ету ортасын талдау келесі негізгі компоненттардан тұрады: сатыпалушылар, жеткізушілер, бәсекелестер, еңбек нарығының күші. Ішкі ортаны талдауфирманың кадрларына, олардың квалификациясы, басқаруды ұйымдастыру, өндірістік,қаржы, маркетинг, ұйымастырушылық мәдениетіне көңіл бөлінеді.

 Стратегиялық  қаржылықталдаудың мақсаты – қаржылық стратегияны қалыптастыру негізі. И.А. Бланк (24,б. 47-63) келесі әдістерді анықтайды: SWOT-талдау, PEST-талдау, SNW-талдау, қоржындық талдау, салыстырмалықаржылық талдау, қаржылық коэффициенттерін талдау, Дюпон моделінің интегралдыталдау, эксперттік талдау.

  Қоржындық талдау мақсатында А.Н. Петров (56,б.96-103), А.А. Томпсон мен А.Дж. Стрикленд(59,б.380-392), С.Д. Ильенкова (37,б.90-91) Ботонск консультатциялық топ матрицасынқолдануды ұсынады. Альтернативалық матрица негізінде А.Н. Петров (56, б.392-397) – «саланың қызығушылығы/бәсекелестердің позициясын» матрицасы, өмірлікцикл матрицасы, С.Д. Ильенков (37, б.91) – «өнім/нарық» матрицасы.

 Ішкі ортаны бағалау үшін, яғни оның қаржылық жағдайын факторлық әдіс арқылы З.А. Круш пен Л.В. Лущикова(46, б.158-179) Д. Уилкокстыңформуласын, Альтманның екі факторлы немесе бес факторлы моделін, коэффициенттікәдіс – У. Бивер формуласы, баланс құрылымын коэффициенттік талдау, кәсіпорынныңқаржылық саясатын шығару бойынша методологиялық ұсыныстармен сәйкес интегралдықбаға арқылы қолдануды ұсынады. Сонымен қатар, З.А. Круш пен Л.В. Лущиковаматрицалық әдісті көрсетеді және Ж. Форшон мен И. Романемен шығарылған қаржылықстратегия матрицасына көп көңіл бөлінген. Бұл матрица Е.С. Стояновамен толықтайсипатталған.

 Біздің ойымызша,ешбір кәсіпорын бәсекелестік ортада тиімді жұмыс істей алмайды, егер оның нақтыориентациясы, бағыты болмаса.

Соған байланысты, басқарудың ортаныталдаудың басқа да маңызды  мәселелерінің бірі ұйымның миссиясы мен мақсатынанықтау болып табылады.

  С. Кузнецов (47,б.35) бойынша миссияны анықтаукәсіпорынның қызметінің функционалдығының негізгі идеясын анықтайды, соныменқатар кәсіпорынның бөлімшелерінің алдынанақты мақсаттарды қою.

И.П. Кислицын (20, б.190) бойынша  миссия дегеніміз - бұл кәсіпорынның болашақтақандай болу керек екенін көру дегенді білдіреді.

О.С. Виханский мен А.И. Наумов миссия дегеніміз - кең мағынада ұйымның өмір сүруі, тар мағынада ұйымның неүшін және қандай мақсатта құрылғанын, яғни миссия бұл ұйымның өмір сүру қажеттілігінкөрсетеді және оның өзге ұйымдардан айырмашылығын көрсетеді деп санайды. БізО.С. Виханский мен А.И. Наумовтың ойыменкелісеміз, бұл ұғымның нақты жәнетүсінікті мағынасын көрсетеді.

  Егер миссия жалпыориентацияны көрсетсе, ұйымның функциялық бағытын, оның өмір сүруін мәнінкөрсетсе, ал нақты дәл осы мерзімде және оның соңғы көрінісі мақсат ретіндеболады, ол И.П. Кислицинамен (20, б.190) белгілі бір нәтижеге алуды анықтайды деп санайды. Біз О.С. Виханский менА.И. Наумовтың ойымен келісеміз, ұйымныңжеке сипаттамасындағы жағдайларының нақты мақсаты, оларға жету үшін қызметінбағыттайды.

  О.С. Виханский менА.И. Наумов бойынша негізгі мақсаты ұйымның даму мақсаттары болып табылады,яғни сату көлемінің темптерінің өзгеру мен толықтай саланың және ұйымныңтабысының арасындағы ара қатынасты көрсетеді. Осы қатынасқа байланысты ұйымныңдаму темпі жылдам, тұрақты немесе қысқарғаны болуы мүмкін. Осы типтарға сәйкесдаму темпі үшін жылдам даму мақсаты, тұрақты даму мақсаты мен қысқарту мақсатын қалыптастыруған болады. Е.А.Иванов келесідей типтерді көрсетеді:табысты мотивациялау, рационалды қызмет, максималды табыс, нарықтың белгіліүлесін алу мақсаты, ұзақ мерзімді мақсаттар, персоналды мақсаттар, әлеуметтік жауапкершілікті, даму мен диверсификациямақсаты.

И.А. Бланк келесідей мақсаттарды  көрсетеді: табысты максималдау  моделі,трансакциондық шығындарды минималдау, сату көлемін максималдау, кәсіпорынныңнарықтық бағасын максимизациялау моделі (24, б.122-139).

 Көп жағдайдамақсатқа жетудің жолын таңдауда оның сол мақсаттың қалайтын нәтижесіне жетеалуына тәуелді болады. Мақсаттар бойынша дұрыс шешемідермен қатар мақсатқажетуде стратегиялық дұрыс шешімдерде маңызды. Соған байланысты миссия мен мақсаттардыанықтаудан соң стратегияны таңдау мен талдау кезеңі басталады.

 О.С. Виханский менА.И.  Наумов келесідей базистік немесе  эталондық стратегияны көрсетеді: 

1 бағытты дамустратегиясы:  нарықта позицияның күшейуі,нарықта даму стратегиясы, өнімді дамыту стратегиясы;

2 интегрирленген даму  стратегиясы: кері вертикалдыинтеграциялық  стратегия, алға жылжу вертикалды интеграция стратегиясы;

1 диверсификацияланғандаму  стратегиясы: орталықтандырылған  диверсификация стратегиясы, көлденеңдиверсификацияланған  стратегия, конгломентирленген диверсификация  стратегиясы;