Қақтығыстар және оларды шешу тәсілдері

Саяси қақтығыс – саяси  үрдіс элементі. Қақтығысты қадағалау  – саяси үрдістің қандай да бөлігін  қадағалау деген сөз. Үшінші жақ  үшін қақтығыс саяси үрдісті қадағалау  механизмі потенциалын жоғалтпайды, тіптен қақтығыс түпкі тарихын білмей тұрып, оған тиімі де көп болып келеді. Сондықтан, қақтығысты шешуге оның шешілуін көздеген күштер емес, оның әрі қарай дамып, оны өз пайдаларына қолдануға тырысқандар делдал болуға таласады. Бірақ  көбінесе үшінші жақ мәселені шынымен бейбіт жолмен шешіп беруге тырысады. Бұл осы мемлекеттің беделін халықаралық қауымдастық алдында көтеріп, әділдігімен көзге түсіп, сыйластыққа ие болады.

Бүгінгі дүниеде ұлтаралық  шиеленістер көптеген мемлекеттердің өмір сүруіне қатер төндіруші  кесапатқа айналып отыр. Бұл жанжалдар аумақтық мәселелер мен автономия немесе тәуелсіздік сұраған талап-тілектерге байланысты. Осы негізде этникалық қақтығыстардың интернацианалдануы мен халықаралық қатынастардың этникалануы жүріп жатыр.

Қақтығыстың алдын алу  мақсатымен этносаяси ахуалды жүйелеп, толыққанды зерттеу керек. Ол мыналарға байланысты:

• Этносаралық қатынастардың шиеленісу дәрежесі;
• Елден көшіп кетуге әзірлік және оның себептері;
• Қайшылық жағдайлардағы мінез құлық машықтары;
• Азаматтық араласу деңгейі;
• Діни ықпал дәрежесі;
• Тілге қатынас;

Қазақстан үшін этникалық  қатынастардың өз ерекшелігі бар: біздің республикамызды екі ірі этнос  мекендейді, бұлардың арасындағы қарым-қатынас  Қазақстанда ғана емес, бүкіл Орталық  Азияның барлық аймағында да тыныштық пен тұрақтылықты сақтау үшін аса маңызды.

Өзін тексеруге  арналған тапсырмалар:

1. Шиленістерді реттеудің үшінші жақтары?

Әдебиеттер: 1,2, 12,20,22,23.

 

Тақырып7: Аудандық шеленістерді реттеуде Халықаралық ұйымдардың қызметі

Дәріс мақсаты: Аудандық шеленістерді реттеуде Халықаралық ұйымдардың қызметі түсінік беру.

Студенттердің ой өрісін, танымын кеңейту және саралау, сараптау қабілеттерін жетілдіру.

Тақырып қарастырылатын сұрақтар:

1 Аудандық шеленістерді реттеуде Халықаралық ұйымдардың қызметі

 

Тақырыпқа қысқаша сипаттама (тезисы):

Шиеленістерді бейбіт жолмен шешу құқығы - бұл, мемлекетаралық шиеленістерді бейбіт жолмен шешу тәртібін анықтайтын принциптер мен нормалардың үйлесімділігі.

Шиеленістерді халықаралық  ұйымдардың көмегімен шешу

Шиеленістерді халықаралық  ұйымдардың көмегімен шешу негізінен саяси сипатта жүреді,бірақ осындай жағдайда да қатысушылар халықаралық құқыққа сәйкес әрекет етуі тиіс.Саяси процедура негізінен шиеленісуші жақтардың позициясын біріктіріп.екі жақ арасында келісім жүргізуге негізделген.

Б¥¥-нда Бас Ассамблея және Қауіпсіздік Кеңесі дауласушы мемлекеттер арасындағы шиеленісті бейбіт түрде шешу үшін бейбіт бір жолды таңдап алуына шақырады. Б¥¥-ның мүшесі емес қайсы болмасын мемлекет Ассамблеяға немесе Кеңеске өзі қатысатын дау туралы хабарлай алады. Қауіпсіздік Кеңесі әрбір дауды не шиеленісті зерттеп, тергейді,әлемге қауіп төндіріп тұрма жоқ па соны біледі. Б¥¥-ның қайсібір мүшесі осындай жағдай не дау туса міндетті түрде кеңеске хабарлауы керек. Осындай жағдайдың бәрінде Кеңес ұсыныс, кеңес береді. Екі жақтың келісуіменен әрбір дау Кеңестің қарауына беріледі.Мысалы:Мальта мен Ливия арасындағы континетальді шельфті шектеу туралы шиеленісте Кеңес 1980 жылы халықаралық сотқа жүгінуге кеңес бергеқкейін солай істелінген болатын.

Бас Ассамблея Жарғыға сәйкес әрбір мәсөлені және шиеленісті талқылауға және тиісті резолюция қабылдауға құқылы.Бас Ассамблея сонымен қатар әр шиеленістен шығу жолын көрсетіп бере алады.

Барлық аймақтық ұйымдар  шиеленісті шешуде ұқсас механизмге ие. ЕҚЫ¥ 1992 жылы келістіру және арбитраж палатасын құру туралы қарастырылған.

Палатаға  жүгінуден бұрын шиеленісуші  жақтар келісімге келуі 
тиіс. Бірақ келісімге келмеген жағдайда,шиеленісуші жақтар арнайы 
келістіру комиссиясына бере алады. Бұндай жағдайда екінші 
жақтың келісімі қажет емес. Осындай жұмыс нәтижесі 
болып шиеленістің бейбіт түрде шешілуі болып табылады. Егер 
бірінші не екінші жақ оған келіспесе.онда ЕҚЫ¥ министрлер 
кеңесіне беріледі. Арбитраж юрисдикциясы факультативті.Шиеленісті қарауға беру үшін екі жақ келісімі болу керек. Европа Кеңесі 1957 жылы шиеленістерді бейбіт түрде шешу туралы Европалық конвенцияны қабылдады. Конвенция шиеленістерді халықаралық сот статутына байланысты заңды және басқалары деп бөлді. Бірінші жаққа байланысты конвенция нақты сот юрисдикциясын қабылдайды. Нәтижесінде қатысушы жақтың әрқайсысы екіншісінің келісімінсіз шиеленісті сотқа бере алады. Ал заңды емес шиеленістерге келетін болсақ,оларды келістіру процедурасы мен арбитраж арқылы шешеді.

Халықаралық негізгі  мәселелердің бірі - халықаралық жэне аймақтық шиеленістер болып табылады. Бұл дәлелдеген және соңғы онжылыдқтың алдында тұрған мақсаттарды тіршілікке талпыну және термо-ядролық апаттарды болдырмауды жүзеге асыру. Кез келген қарулы қақтығыс ол саяси шиеленістердің шектетн шыққан көрінісі ретінде ғана. Оның жоғарғы сатысы шиеленіс себебін реттеу тэсілін зертттеуі, әсіресе, оны оңай шешуге болатын кезінде тек теориялық қана емес, сондай-ақ алып тәжірибелік мағынасы бар.

Жалпы алғанда аймақтық шиеленіс территория мен ресурстар  үшін екі немесе одан да көп мемлекеттер арасында бэсекелестік іс-әрекет болып табылады. Бұл іс-әрекет эр түрлі жолмен жүргізіледі. XX ғасыр адамзат тарихында қантөгіс пен қирату жағынан ең қиыны болды. Аймақтық соғыс дегеніміз — шектелген шиеленіс. Ол аймақтар территориясында шоғырланған, алайда, саяси-экономикалық салдары оның шекарасынан элдеқайда шығып кетуі мүмкін.осындай шиеленістерде ешқандай қатысы доқ мемлекеттер мен ұйымдар аралысуы мүмкін.

1945-1988 жылдар аралығында 175 ірі аймақтық шиеленіс болы, ал оған дейінгі 60 жыл ішінде 160 соғыс пен шиеленіс болған. ¥лы державалар әртүрлоі формада аймақтық шиеленістерге қатысты. Шиеленістер аймақтық қауіпсіздікке орасан зор қауіп төндіргендіктен, олардың шешілуі көптеген айсақтық үкіметаралық үйымдардың назарында. Шиеленістерді шешу жэне алдын алу қызметі негізінен жағдайдың сипатына, даму сатысына, қауіптілік деңгейіне байланысты болады.

Халықаралық шиеленістерді бейбіт жолмен шешу жөніндегі  алғашқы Конвенция 1899 жылы Гаага бейбіт кноференциясында қабылданған болатын. Содан бастап осы сияқты актілер аз қабылданған жоқ. Сэйкес тараулар Б¥¥-ның жарлығының VI тарауында бар. Сондай-ақ Б¥¥-ның Бас Ассамблеясының резолюциялары да қабылданған болатын, соның ішінде 1982 жылғы халықаралық шиеленістерді бейбіт жолмен шешу туралы Манила декларациясын атап өтуге болады.

Шиеленістерді халықаралық  ұйымдардың көмегімен шешу саяси  сипатта жүреді, бірақ мұның өзінде де шиеленісуші тараптар халықаралық қүқыққа сэйкес жұмыс атқаруы керек. Негізінен, саяси үрдіс тараптады жақындату мен олардың арасында бітімгершілікке келуге бағытталған.

Біріккен Ұлттар Ұйымында Бас Ассамблея мен Қауіпсіздік Кеңесі шиеленісуші тараптарды шиеленісті бейбіт жолмен шешудің кез-келген түрін үхына алады. Тіпті, Б¥¥-на мүще емес мемлекеттер де Осы ұйымға өз шағымдарымен жүгіне алады. Қауіпсіздік Кеңесі кез-келген бейбітшілікке қауіп төндіретін шиеленіс немесе жағдайды қарастыра алады. Осындай жағдайлардың барлығында БҰҰ-ның резолюциялары тек қана ұсыныс ретінде қызмет атқарады. Тараптардың келісімі бойынша кез-келген шиеленіс Кеңеске жіберіледі, ол ұсыныс береді. Мысалы, 1980 жылғы Мальта мен Ливия арасындағы континенттік шельфті шектеу туралы шиеленісте Кеңес Халықаралық Сотқа жүгінуді үсынған болатын.

Барлық аймақтық ұйымдардың шиеленістерді шешу жолдары үқсас деп айтса да болады.

Еуропалъщ Қауіпсіздік  пен Ынтымацтастьщ ұйымы 1992 жылы татуласу және арбитраж жөніңдегі Конвенциясын қабылдады. Мұнда ЕҚЫ¥ шегіндегі Татуласу және арбитраж жөніндегі Палата ұйымдастыру қарастырылған болатын.

Палатаға  жүгінбес бұрын тараптар келіссөздер жүргізуі керек. Келіссөздер сэтсэз өткен жағдайда, шиеленіс осы жағдайға арналған комиссияға өтеді. Шиеленісті комиссияға тапсыру үшін екінші тараптың

рұқсатының қажеті жоқ, егер де шиеленіс мемлекеттің территориялық түтастық мәселесіне байланысты болмаса. Осы атқарылған жұмыстардың нәтсжесі ретінде шиеленсіті шешудің бейбіт жолы ұсынылады. Егер де тараптардың біреуі болсын бүл шешіммен келіспесе, онда ол ЕҚЫ¥ министрлер Кеңесіне тапсырылады. Кеңеске тапсыруда да тараптардың рұқсаты қажет емес.

Еуропалъщ Одақ 1957 жылы шиеленістерді бейбіт жолмен шешу туралы Еуропалық Конвенциясын қабылдады. Конвенцияда шиеленістер заңы және басқалары деп бөлінеді. Заңи шиеленістер Конвенция бойынша міндетті түрде Сот арқылы реттелуі керек. Осының нэтидесінде тараптардың кез-келгені шиеленістерді Сотқа тапсыра алады. Ал, заңи емес шиеленістерге келіссөздер жүргізу жэне де арбитраж үсынылады.

Ұлттар Лигасының Ережесінде кіріспе ретінде былай делінген: келісуші   тараптар   халықтар   арасында   серіктестік   пен   халықаралық бейбітшілікті сақтау үшін мынаны басшылыққа алуы керек: Соғысқа жүгінбеу міндеттемесімен келісу. Мемлекеттер арасында бейбітшілікті сақтау. Халықаралық құқықтық барлық нормаларын қатаң сақтау әділеттілік пен татту көршілік қарам-қатынастарды сақтау. Жаңа замандағы халықаралық тэртіпті сақтау жэне кепіл болу қүралы ретінде халықаралық үйым - Үлттар Лигасы болу керек болды, бүл істі АҚШ Президенті Вильсон Париж конференциясының негңзгң мақсаты ретңнде қойды. Оның ойынша, бүл ұйым элемнің барлық мемлекеттерін серіктестік үшін, шиеленістерді бейбіт жолмен шешу үшін біріктіретін мемлекет болу керек болды. 1919 жылы 26 сэуірде конференцияда ¥лттар Лигасының Жарлығы ресми түрде бекітілген болатын.

Ұлттар Лигасының Жарлығы 26 баптан түрды. Ол ұйымның қызметін реттеуші ережелерден ғана түрған жоқ, сондай-ақ, Лигаға кірген мемлекеттер басшылыққа алатын принциптерден де түрды. Халықаралық қауіпсіздікті

Халықаралық және аймақтық қақтығыстарды реттеу кезінде жаһандық геосаясат жан-жақтылық принципімен Біріккен Ұлттар және халықаралық аумақтық институттар АСЕАН, ОАЕ жэне тағы басқаларымен біріге отырып реттеледі. өздерінің шешімдерін іске асыру үшін бү_л институттар НАТО сияқты қауіпсізідік үшін құрылған үйымдар күшіне жүгінеді.

Мысалы, 1996 жылдың күзінде  Клинтон экімшілігі бірнеше Африка мемлекеттеріне жэне Африка бірлестік үйымына Б¥Ү-на қосылған, АҚШ-пен әскери жабдықталып, ЕО пен Жапониямен жэне АҚШпен қаржыландыратын жаңа техника жэне технология бойынша африка күшін құруды ұсынды. Бұл ұсыныс іске аспағанмен, ол болашақ халықаралық эскерлердің құрылуына модуль болып қалды. Бұл халықаралық ұйымдар жаһандану алаңында бейбітшілік пен тыныштықты ұстап түратын эскери ұйымдар болуға тиіс болған.

Жаһандану кезіндегі  қауіпсіздік мэселесін 3 топқа бөліп  қарастыруға болады. Біріншісі, Тынық мұхиты аймағындағы мемлекеттер (Қытай, Жапония, Корея, Индонезия, Үндістан) арасындағы қақтығыстар.

Екіншісі, Ресей күшінің  қайта өсуі.

Үшіншісі, ең шешушісі элемдік  қауіпсізідгін ұзақ уақытқа дейін сақтайтындай халықаралық, мемлекетаралық, аумақтық жаңа эскери шаралар енгізілген қаіпсіздікті сақтайтын ұйымдардың пайда болуы.

Өзін тексеруге  арналған тапсырмалар:

1. Аудандық шеленістерді реттеуде Халықаралық ұйымдардың қызметі ?

Әдебиеттер: 1,2, 5,9,12, 17,20,22,23. 

 

Тақырып 8.   Келіссөздер шиеленістерді реттеу құралы ретінде

Дәріс мақсаты:  Келіссөздер шиеленістерді реттеу құралы ретінде туралы түсінік беру.

Студенттердің ой өрісін, танымын кеңейту және саралау, сараптау қабілеттерін жетілдіру.

Тақырып қарастырылатын сұрақтар:

1. Келіссөздер шиеленістерді реттеу құралы ретінде

 Тақырыпқа қысқаша сипаттама (тезисы):

Келіссөздер қақтығыстарды  реттеудің ең маңызды құралдарнының бірі. Бүл рефераи жүмысында келіссөздердің түрі, оның қатысушылары туралы мэліметтер бар. Келіссөздер кезеңі оларды топтастыру , эскери қақтығысына келіссөздерге өту кезеңдері жайлы мағүлматтар да бар. Ққатығысты бейбіт жолмен реттеуді бастау үшін келіссөздер жэне келіссөздер кеңестігін жақсы баламасының маңызы өте жоғары.

Қақтығыстардағы келіссөздердің қызметі мен олардың ара-қатынасы бейнеленген.Келіссөздерді жүргізудің бірінші сатысы ретінде келіссөздерге дайындық деп қарастырылған.

Келіссөздер - бірігіп  шешім қабылдау үшін қажет. Келіссөздердің қатысушылары берілген үсынысқа келісетінін  немесе келіспейтінін өзі шешеді. Бірігіп шешім қабылдау - бұл ортақ шешім, екі жақ үшін бүл осы жағдайдағы ең жақсы шешім болып табылады.

Күрделі процесс  ретінде келіссөздер бірнеше  этаптардан тұрады: келіссөздерге дайындық, оны еңгізу процесі, қорытындылар анлизі жэне де іске асырылған келісссөздерді орындау.

Келіссөздердің жалпы  мінездемесі: түрлері, келбеті, функциялары.

Келіссөздер – бұл адамзаттың ерте уақыттан келе жатқан әмбебапты қарым - қатынас құралы. Бұл қызығушылықтар келіспегенде, пікірлер жэне көз - қарастар әртүрлі болғанда, келісім табуға көмектесетін құрал. Келіссөздердің тарихи дамуы барысында, ол 3 бағытпен қозғалды: дипломатиялық, саудалық жэне даулы сұрақтарды шешу. Төменде келіссөздер екі жақтың шиеленістің күшпен шешуді доғарылып, шиеленісті тоқтату қүралы ретінде қарастырылады.