Тауарлы материалдық қорлар

    Қор №2 Халықаралық қаржылық есеп стандарттары – 2 нормативіне сәйкес бұл активтер. Олар жұмыс нормалы орындалып  тұрған жағдайда сатылуға шикі зат  түрінде де, зат түрінде де шаруашылық процессінде пайдалануға арналған. Қорлардың түрлері: шикі зат және заттар, аяқталмаған өндіріс қорлары, дайын өнім қорлары, тауарлардың қорлары.

    Заттық  қорлардың есебін алу үшін мынадай  міндеттер жүктеледі:

• қордың толық және уақытымен есепке алынуы;
• Сақтау орындарына дұрыс сақталуын бақылау;
• Олардың қозғалысы жөніндегі құжаттардың толық және уақытымен жүргізіледі;
• Транспорттық-дайындау шығындарын дұрыс анықтау, дайындалған қорлардың өзіндік құнын анықтауды бақылау;
• Қоймалық қорлардың жай-күйін бақылау;
• Ішкі қорларды мобилизациялау мақсатында субъектіге қажетсіз заттық қорларды тауып, таратуды бақылау;
• Сақтау орындағы қорлардың қалдығы жөнінде, оның қозғалысы жөнінде толық мәлімет алу.

    Шаруашылық  ісі барысында қорлар функционалдық  атқаратын ролі мен тағайындалуына қарай негізгі және қосалқы болып бөлінеді. Негізгі қорлар – ол дайындалатын өнімге кірушілер және оның заттық негізін құрушылар. Қосалқылар - дайындалатын өнім құрамына кіреді, бірақ негізге қарағанда оны қосалқы компоненттер ретінде сапалы өнім беру үшін пайдаланылады немесе өндіріс процесіне көмекші ретінде пайдаланылады.

    Қор - термині мекеменің меншігіндегі тауарлардың немесе заттың немесе тұтынушыға сатылатын, не шаруашылық процесінде пайдаланылатын заттың белгіленуі.

    Сатылуға  арналған тауар қоры деп көтерме және бөлшек сауда фирмаларындағы сатуға арналған тауар қоры.

    Сатылуға  арналған өндіріс сферасындағы тауар-дайын  өнім деп аталады.

    Бұл мекемелерде аяқталған өндіріс  орын алуы да мүмкін, оның құрамына жартылай өндірілген яғни керекті нормаға  өңдеуі жетпеген жартылай фабрикаттар қоры кіреді.

    Өндірістік  қорлар - шаруашылық процесінде еңбек құралдары ретінде қолданылатын әр түрлі заттық элементтер. Олар барлық шаруашылық циклында пайдаланылады, және өз құнын тұтастай шығарылған өнім құнына жеткізеді.

    Материалдардың есебін дұрыс ұйымдастыру үшін ғылыми дәлелденген жіктеу, бағалау және есептік бірлік таңдау маңызды мағына береді.

    Материалдарды жіктеу:

    Шаруашылық  барысында әр түрлі шаруашылық қорларды пайдаланатындықтан оларды төмендегі  топтарға бөледі: шикізаттар менматериалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және жинақталған бұйымдар, конструкция және бөлшектер, отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қажетті бөлшектер, арнайы материалдар,  өндіруге берілген материалдар, құрылыс материалдары және тағы да басқалары.

    Шикізат және материалдар - өнім негізін құрайтын, өнімді жасайтын еңбек заттары. Шикізат  деп - ауыл шаруашылық  өнім өндіруші өнеркәсіп өнімін атайды, астық, мақта, мал, сүт материал деп өндіруші өнеркәсіп  өнімін атайды.

    Қосалқы материалдар - шикізатпен негізгі материалдарға әсер ету үшін қолданылады, өнімге арнайы бір тұтыну қасиетін беру үшін және де еңбек құралдарын сақтап, қадағалау үшін және шаруашылық процесін жеңілдету үшін пайдаланылады.

    Сатып алынған жартылай фабрикаттар –  арнайы өңдеу сатысы өтіп кеткен бірақ дайын өнім бола алмайтын шикізат ие материал болып табылады.

    Тауар қоры - қоғамдық өнім бөлімше жатады, яғни  айналу сферасында соңғы сатып  алушыға жеткенше жүреді. Тауарлық қордың мәні - өндірістің үздіксіз жұмыс  істеуінде және үздіксіз тауарлардың өтіп тұруында.

    Тауар қорының шаруашылық қорынан айырмашылығы оның шығыны аппаты мінезбен жүреді. Тауар  қоры өнімнің тұрған жері мен қажеттілігіне  қарай ерекшеленеді.

    Қажеттілігіне қарай тауар қоры ағымды қажеттілік, маусымдық сақталу, мерзімінен бұрын жеткізілуіне қарап бөлінеді.

    Ағымдық тауар қорлары күнделікті үздіксіз таратылу. Яғни екі аралық кезек  түсуі мен және әр бір кезекті  тауардың түсуі мен олар үздіксіз жаңарып отырады. Сондықтан тауардың мөлшері түр түріне қарай сатылу көлемі мен тасу жиілігіне анықталады. Сондықтан тауарды тасу  бұл жағдайда біркелкі, және арнайы уақыт аралығында жүргізілуі керек. Маусымдық тауар қорларын сақтау - үздіксіз маусымдық қажеттіліктен туатын тауарларды сату үшін ұйымдастырылады. Бұған маусымдық тауарларды сату кезеңінде ағымдық шаруашылық өндірісінің көлемін көтеретін тауарлар жатады. Осыған байланысты халықтың сұранысын қамтамасыз ете алатын тауарлардың түрлерін арнайы бір уақыт аралығында өндіріс орынында шығарылмай не жетпей қалған жағдайда маусымдық тауар қорларын сақтап қою керек. Мысалы шырша ойыншықтары, шаңғы, коньки, қыстық киімдер, жеміс жидектер сақтау және тағы да басқалары.

    Алдын ала мерзімінен бұрын қолданылатын тауар қорлары жасалады, бұл үздіксіз тауар айналымын жүргізіп отыру  үшін және халық сұранысын уақытымен қамтамасыз ету үшін, және дер кезінде табиғи құбылыстардың, кейбір аудандарда болатын жол құрылысы кедергілерінің салдарынан тауарды уақытымен жеткізе алмаушылыққа жол бермеу үшін алдын алаертерек ойластырылып, ұйымдастырылады. Осының нәтижесінде тауарлар кезегімен сол уақытқа сай жеткізіліп, бөлшек  сауда жасаушы нүктелер қалыптасып үздіксіз жұмыс істей бастайды.

Материалдарды есептеудің негізгі міндеттері:

7. Дайындалған, келіп түскен және өндіріске немесе сыртқа босатылған материалдарды уақытында есептеп, кіріске алу немесе есептен шығару;
8. Материалдардың қоймада және тасымалдау кезінде түгел сақталуын бақылау;
9. Материалдық қорлар қалдығының белгіленген мөлшерден артып немесе төмендеп кетпеуін бақылау;
10. Материалдарды өндірісте пайдаланылған кезде олардың техникалық жолмен анықталған мөлшерін және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;
11. Материалдардың  өндірісте ұтымды пайдалануын бақылау;

Дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтап  және олардың жоспарлы есептеу бағасынан  айырмашылығын тауып, пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу

            Өндіріс барысындағы қызметтік  ролі мен мақсаты бойынша барлық материалдық қорлар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгілер – дайындалатын өнімнің заттай материалдық  негізін құрайтын материалдар болса, көмекші материалдар – өндірілетін өнімнің өзіндік құнына кіргенімен негізгі материалдар сияқты оның заттай негізін құрай алмайды(сырлар, лак, желім).

     Сонымен қатар материалдарды уақыттарда пайдалану үшін өндіріске босату және басқа жаққа берілетін мөлшерін белгілеп, оларды жетілдіріп отыру керек. Белгіленген тәртіп бойынша материалдардың қалдығын жаппай түгендеу, бақылау арқылы тексеріп және олардың нәтижесін дер кезінде есепке алып отыру қажет. Материалдарды жіктеу: шаруашылық барысында әр түрлі шаруашылық қорларды пайдаланатындықтан оларды төмендегі топтарға бөледі: шикізаттар пен материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар және жинақталған бұйымдар, конструкция және бөлшектер, отын, ыдыс және ыдыс материалдары, қажетті бөлшектер, арнайы материалдар,  өндіруге берілген материалдар, құрылыс материалдары және тағы да басқалары.

     Шикізат және материалдар - өнім негізін құрайтын, өнімді жасайтын еңбек заттары. Шикізат  деп - ауыл шаруашылық  өнім өндіруші өнеркәсіп өнімін атайды, астық, мақта, мал, сүт материал деп өндіруші өнеркәсіп өнімін атайды.

     Қосалқы материалдар - шикізатпен негізгі материалдарға  әсер ету үшін қолданылады, өнімге арнайы бір тұтыну қасиетін беру үшін және де еңбек құралдарын сақтап, қадағалау  үшін және шаруашылық процесін жеңілдету үшін пайдаланылады.

     Сатып алынған жартылай фабрикаттар –  арнайы өңдеу сатысы өтіп кеткен бірақ  дайын өнім бола алмайтын шикізат  ие материал болып табылады.

     Тауар қоры - қоғамдық өнім бөлімше жатады, яғни  айналу сферасында соңғы сатып  алушыға жеткенше жүреді. Тауарлық қордың мәні - өндірістің үздіксіз жұмыс істеуінде және үздіксіз тауарлардың өтіп тұруында.

     Тауар қорының шаруашылық қорынан айырмашылығы оның шығыны аппаты мінезбен жүреді. Тауар  қоры өнімнің тұрған жері мен қажеттілігіне  қарай ерекшеленеді.

     Қажеттілігіне қарай тауар қоры ағымды қажеттілік, маусымдық сақталу, мерзімінен бұрын  жеткізілуіне қарап бөлінеді.

     Ағымдық тауар қорлары күнделікті үздіксіз таратылу. Яғни екі аралық кезек  түсуі мен және әр бір кезекті  тауардың түсуі мен олар үздіксіз жаңарып отырады. Сондықтан тауардың мөлшері түр түріне қарай сатылу көлемі мен тасу жиілігіне анықталады. Сондықтан тауарды тасу  бұл жағдайда біркелкі, және арнайы уақыт аралығында жүргізілуі керек.

     Маусымдық тауар қорларын сақтау - үздіксіз маусымдық қажеттіліктен туатын тауарларды сату үшін ұйымдастырылады. Бұған маусымдық тауарларды сату кезеңінде ағымдық шаруашылық өндірісінің көлемін көтеретін тауарлар жатады. Осыған байланысты халықтың сұранысын қамтамасыз ете алатын тауарлардың түрлерін арнайы бір уақыт аралығында өндіріс орынында шығарылмай не жетпей қалған жағдайда маусымдық тауар қорларын сақтап қою керек. Мысалы шырша ойыншықтары, шаңғы, коньки, қыстық киімдер, жеміс жидектер сақтау және тағы да басқалары.

            Алдын ала мерзімінен бұрын  қолданылатын тауар қорлары жасалады, бұл үздіксіз тауар айналымын жүргізіп отыру үшін және халық сұранысын уақытымен қамтамасыз ету үшін, және дер кезінде табиғи құбылыстардың, кейбір аудандарда болатын жол құрылысы кедергілерінің салдарынан тауарды уақытымен жеткізе алмаушылыққа жол бермеу үшін алдын ала ертерек ойластырылып, ұйымдастырылады.

    Тауар айналымының тоқтаусыз жүруі  өндірістің үздіксіз жұмыс істеуіне және тұтынудың сұранымы ең керекті, шартты түрде ұйымдастырылатын жұмыс, сондықтан тауар қоры қажетті мөлшерде бірыңғай өндіріс сферасынан тұтыну сферасына қозғалыс процесінде болуы керек. Сондықтан тауар қорларын сұраныс бойынша топтастыру, тағайындау үлкен практикалық мағына береді.

Арнайы орында тұрған тауар қоры келесі түрлерге бөлінеді.

1. өндіріс қоймасындағы тауар қоры немесе тауар өндірушінің қоры.
2. Көтерме сауда қоймаларындағы тауар қоры.
3. Бөлшек сауда қоймаларындағы тауар қоры.
4. Жетіп үлгермеген, жолдағы тауар қоры.

            Тауар шығарушы өнеркәсіптің қоймасындағы тауар қоры бұл дайын  өнеркәсіпті шаруашылық субъектның өнімі. Ол сатылуға, таралуға дайын өнім.

Айналымдағы көрсетілген пункттегі тауар  қорлары жолда, вогонда, контейнерде  және тағы да басқа жерлерде болады.

            Қорлардың есебі халықаралық  бухгалтерлік стандарттары бойынша  жүргізіледі. Барлық қор түрлерінің есебі №1 «Қысқа мерзімді активтер» бөлімінде жүргізіледі. Оған 1310 «Шикі зат және материалдар», 1320 «Дайын өнім» 1330 «Тауар», 1340 «Аяқталмаған өндіріс», 1350 «Қалған қорлар», 1360 «Тауар қорларының бүлінуі салдарынан жойылуы».

1310 шотында  өндіріс процесінде алдағы уақытта да пайдалануға қажетті шикізат пен материалдар есебі көрсетіледі.

1320     шотында мекемеден алынған дайын  өнім есебі.

1330 Сатып  алынған не сақтаулы тауарлардың  қозғалысының операциялары көрсетіледі.

1340 Аяқталмаған  өнеркәсіп шығындары есептеледі.

1350 Әртүрлі  қорлар өткен группаларда көрсетілмеген  қорлар.

1360 Ескірген  не бұзылған тауарлардың құнын  жоюын есептелді.

Әр шотқа  тауардың есебін алу үшін өнеркәсіп  арнайы қосалқы субшоттар мен  аналитикалық шоттар ашылуы мүмкін. Мысалы: 1310 «Шикізат пен материалдар» шотында қосымша төмендегі шоттар ашылады.

1311 жартылай  дайын тауар мен топтастырылған  тауарды сатып алу.

1312 жанар  май.

1313- жәшік  және жәшік материалдары

1314 – бөлшектер

1315 – қосалқы  материалдар