Табыс салығының есебі

     - Қазақстан Республикасына заңды жолымен келген (тұрғылықты болу үшін);

     -   Қазақстан Республикасына біршама уақытка келген;                     

     - Қазақстан Республикасына 183 календарлық күнінен кем емес уақытқа келген. Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы 31 календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салык кезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді. Үш жылдық кезең ішіндегі 183 календарлық күнінің кезеңі төменде келтірілген орташа коэффициенттер бойынша анықталады:                                     

     1 - ағымдағы салықтық кезеңдегі келген күндерінің санын есептейді;

1/3 - өткен салықтық кезенде бірінші болып келген күндерінің саны;

1/6 - өткен салықтық кезеңде екінші болып келген күндерінің саны.

     Мысал. Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлға 2000 ж — 132 календарлық күн, ал 2001 ж - 105 календарлық күн, 2002 ж. — 130 календарлық күн келіп тұрған.

     Келу  күндерінің саны келесі жолмен есептелінеді:

     1x130 +1/3 х 105 + 1/6 х 132 =130 + 35 + 22 = 187 күн

     Сонымен, шетелдік жеке тұлғаның келген күні 187 күн, ал ол 183 күннен көп, демек оның келген күні біршама уақытқа келген деген тұжырымдамаға сәйкес келеді және Қазақстан Республикасының ағымдағы жылы үшін ол тұрақты келген болып саналады (салық резиденті).

     Егер  де жеке тұлға Қазақстан Республикасының азаматы болса, онда оның тұрған мерзіміне қарамастан, ол резидент болып танылады.

     Қосылған құн салығы. Бұл өндіріс процесіне және тауардың (жұмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналысына салынатын қүн бөлігінің бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тиісті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, керсетілген қызметтен ұсталынады.

     Қосылған  құнға салынатын салық объектілері болып, салық салынатын айналым және салық салынатын импорт болып табылады.

     Сондай-ақ, еңбек ақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін тауарлардың құнына қосылған құнға салынатын салық енгізіледі.

     Салықтан  босатылған тауарлардан басқа, сырттан  әкелінетін тауарларға салық салынады.

     "Сату" термині тауарларға қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге салынған тауарларды кепілдікке зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

     Қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

     Қазақстан Республикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.

     Қосымша құнға салынатын салықтың мөлшерлілігі салық салынатын айналымның 16 пайызын құрайды (ҚҚС-нан босатылған айналымды қоспағанда).

     Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС сомасы мен алынған тауар үшін төлеуге жататын ҚҚС сомасының арасыңдағы айырмасынан шығады.

 
 

     1000 МЕК құрайтын тауар айналымын  кез – келген тұлға 15 календарлық күннен кешіктірілмей салық органына есепке тұру үшін өтініш беруі керек. Оның сату бойынша айналымын анықтаған кезде, қосылған құн салығынан босатылған тауардың айналымы, сондай-ақ жеке тұлғаның өз мүлкін сатқандағы айналымында, егер ол кәсіпкерлік қызметпен байланысты  болмаса есепке алынбайды. Есепке тұрғаннан кейін оған қосылған құн салығын төлеуші ретінде куәлік беріледі. Қосылған құн салығын төлеушінің тауарды (жұмысты, қызметті) сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып табылады. Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

     Қазақстан Республикасының аймағына сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған құн салығынан босатылғаннан басқасы).Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйкес анықталады және оларға кеден құны да қосылады.                

     Қосылған  құн салығын анықтау үшін сату орны болып мыналар танылады:

     Тауар (жұмыс. қызмет) алушы бюджетке төленетін жарнасы бойынша салық сомасын анықтаған кезде қосылған құн салығының сомасын зачетқа жатқызуға құқығы бар. Зачетқа жатқызылатын айналымды есептеген кезде қосылған құн салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті таңдай алады. Пропорционалды әдісте қосылған құн салығын жалпы айналымдағы сомадан үлес салмағы бойынша анықтайды және соның деңгейінде зачетка жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімі қосылады. Ал бөлек есептелінетін әдісте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салығының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн салығының сомасы айналым бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетка жатқызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.

     Салық салынатын айналым резидент еместерден алынған жұмыс пен қызмет, қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайды. Егер де ол жұмыс пен қызметтің сату орны Қазақстан Республикасы болса, онда қосылған құн салығын салуға жатады.

     Қосылған  құн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет керсетуді жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылған жұмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС сомасы шот-фактурасында көрсетілсе, онда оған 1420 шоты дебеттеліп, 333, 3310, 3390 шоттары кредиттеледі.          

     ҚҚС есептеу кезінде 1210 "Алынуға тиісті шоттар" шоты дебеттеледі де, 3130 "Қосылған құн салығы" шоты кредиттеледі.

     Содан соң 1210 шотының кредитінен 3130 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады: 3130 шотының дебетінде, 1030 Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредитінде көрініс табады.

     Сатып алушылар бұрындары ҚҚС-ның сомасы төленген тауарларды қайтарған кезде ол 633 шотының дебеті мен 3190 шотының кредиті бойынша көрініс табады. ҚҚС-ның төленген бұл сомасы, 3190шотының дебеті мен 3190 шотының кредиті бойынша көрініс табады.

     Акциздік (жанама) салық — сатып алушы төлейтін тауардың бағасына немесе тарифіне қосылатын жанама салық болып табылады.

     Акцизді есептеген кезде 1210 шоты дебеттеліп, 3140 шотының, "Акциз" деп аталатын субшоты кредиттеледі. Ал оны бюджетке аударған кезде, 3120 дебеттелiп, 1030 шоты кредиттеледі.

 

     Акцизделмейтіндерге мыналар жатады:

     - акцизделген тауарларды сыртқа (экспортқа) сатқан жағдайда;

     - мемлекеттік өкілетті органдармен анықталған квота шегіндегі этил спирттері;

     -  медицинаға арналған құрамында спирт бар өнімдер (бальзамнан басқасы); Қазақстан Республикасы аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Республикасының аумағында ойын бизнесін және лотерея ойындарын жүргізу мен ұйымдастыруын жүзеге асыратын барлық заңды тұлғалар акциздердің төлеушілері болып табылады.

     Өндірілген  тауардың бастапқы бағасы, яғни акциз бен ҚҚС қосылмаған таза бағасы салық мөлшерлемесін анықтаудың негізі болып табылады.

     Акцизделетін  тауарлар үшін өндірілген өнімнің құны да, сатылған өнімнің көлемі де салық салудың объектісі болып табылады. Акцизделетін тауарлар меншік иесіне қарамастан есептелінеді. Акциздер тауарлардың меншікті немесе өңдейтін шикізаттан өндірілетіндігіне қарамастан есептелінеді.

     Импортталатын акцизге жататын тауарлар бойынша салық салынатын объекті : Қазақстан Республикасының кеден заңдарына сәйкес белгіленеді.

     Акцизделген тауарды импорттау кезінде олар үшін акциздің тұрақты мөлшерлемесі белгіленеді. Сондықтан оның салық салынатын базасын анықтау үшін импортталған тауардың натуралды (заттай) көрсеткішінің көлемі алынады.

     Ал  адвалорлық әдісте салық базасы үшін импортталған тауардың кедендік құны алынады. Ойын бизнесі бойынша акциз сомасын есептеу үшін ойын столы, ойын автоматының саны, тотализатор кассасы, букмекерлік кеңсенің кассасы алынады.

     Әлеуметтік салық. Әлеуметтік салықты жұмыс беруші кәсіпорын есептейді, ол ақшалай да, заттай да төленуі мүмкін. Әлеуметтік салықтың есебі, 3150 шоттың "Әлеуметтік салық" деп аталатын субшотында жүреді.