Табыс салығының есебі

 
 

     Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде ол корпоративтік табыс салығына әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мүмкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мүмкін. Ондай айырма тұрақты да, уақытша да болуы мүмкін. Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіндегі құндық өсімі — тұрақты айырманы туғызады.

     Айырманың бұндай типі қабылданған есеп әдістемесіне тәуелді болып келеді. Осындай айырманың болуына қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте 632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.

     Мысалға, қайта бағалаумен байланысты, салық  эффектісі 405000 теңге сомасын құраған. Есептік жыл соңында төленуге жататын корпоративтік табыс салығы 648000 теңге болған, оның 209000 теңгесі — салық эффектісінің уақытша айырмасынан қалыптасқан. Енді біз осы операцияны көрсету үшін келесі шоттар корреспонденциясын жасаймыз.

 

     Басқа жағдайда қайта бағалаумен байланысты салық эффектісінің потенциалдық сомасы қаржылық есеп берудің түсініктеме жазбасында ашып көрсетілуі керек. Қаржылық есеп беруде мына төмендегі ақпараттар ашып көрсетілуге тиіс: әдеттегі қызметінен түскен табысына қатысты төленетін салық төлемдері (салық төлемі бойынша үнемделуі); елеулі қателіктеріне түзетулермен, сондай-ақ есеп саясатының өзгеруімен байланысты төленетін салық төлемдері (салық төлемі боиынша үнемделуі); төтенше жағдайларға жататын салық төлемі (салық төлемі бойынша үнем); қайта бағаланған активтерге жататын салық тиімділіктері; салық  төлемі мен бухгалтерлік кіріс арасындағы қатынасқа ықпал ететін тұрақты айырмашылықтары және осы сияқты басқа да факторлары, егер бұл есепті кезеңде қолданылып жүрген салық мөлшерлемесімен (ставкаларымен) түсіндірілмейтін болса.                         

1.3 Төлем көзінен ұсталатын салықтар:

     Төлем көзінен ұсталатын салықтар 10% мөлшерлемесі бойынша ұсталады, сондай-ақ ол Қазақстанда жұмыс істейтін резидент еместердің де табысынан ұсталады. 10% мөлшерлемесі бойынша төлем кезінен ұсталатын табыстардың қатарына: -дивиденттер;

-  депозиттер бойынша марапаттаулар (жеке тұлғалардың банкке және ұйымдарға салған салымдары бойынша төленетін депозиттері және ҚР ҰБ лицензиясын алып банктің кейбір операцияларын жүзеге асырғаны үшін төленетін депозиттері кірмейді);                                                                                   

-  ұтыс;

- заңды тұлғалардың төлейтін марапаттау сомасы (банк-резидент, зейнетақы жинақтау қоры, төлейтін марапаттау сомасы кірмейді);

- бағалы қағаздарды шығарғаны үшін төленетін марапаттау сомасы.

     Егер  де ұтыстардан, марапаттаудан табыс салығы ұсталса және оларды растайтын құжаттары болса, онда олар корпоративтік табыс салығының зачетына жатқызылады.

     Резидент емес заңды тұлғалардың таза табысынан 15% мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

     Резидент  еместердің Қазақстан Республикасының көзінен алатын табыс түрлерінің қатарына мыналар жатады:

     - өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған табыстары;

     - басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен қызметтерінен алынған табысы;                                                                                        

- мүліктердің құнының өсімінің арқасында алынған табыстары;             

- талап ету құқына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;  

- айыппұл және есімдерден түскен табысы, бұл айыппұлдар мен өсімдері өз

міндеттемесін тиісті орындамаған резиденттерге  де, резидент еместерге де салынады;

- дивиденд  түрінде алынған табыстары және үлестік қатысудан алған табыстары;

- роялти  нысанында алынған табыстары;

- жалға беруден алған табыстары;

- халықаралық тасымаддау процесінде транспорттық қызмет көрсетуден алған табысы;

- резиденттердің төлеген ұтыстары;

- тегін алынған мүліктерден түсетін табысы;

- басқа да қызметтерден түсетін табыстары.

     Қазақстанда қызмет ететін резидент еместердің алатын табысынан мына төмендегі мөлшерлемеде табыс салық ұсталынады:

- дивиденттерден және қатыстық үлестерден алатын табысынан және сыйақысынан — 15% (1);

-  тәуекелділікті сақтандыру келісім-шарты бойынша төленетін сақтандыру пайдасынан — 10% (2);

- қайта сақтандыру шарттары бойынша төленетін сақтандыру төлемінен — 5% (3);

-  халықаралық байланыста тасымалдау қызметін көрсеткен табысынан — 5% (4);

- осы Кодекстің 178 бабы бойынша алынатын табысынан — 20% (1-ші мен 4-ші бабын қоспағанда) салықтар ұсталады (5).

     Мыналар кірмейді:

- Қазақстан Республикасының аймағында сыртқы сауда операциялары бойынша тауарларды жеткізумен байланысты төлемдер;

-  банк-резиденттердің корреспонденттік шоттарын жүргізу және ашумен байланысты көрсеткен қызметінен алынатын табыстар;

-  бағалы қағаздарды сату кезінде олардың құнының есімінен алынатын табыстар;

- мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыстар;

-  шикі мұнай өнімдерінің сапасы бойынша төленетін төлемдер (Қазақстан Республикасының тыс жерлерінде);

-  сатып алушы-резиденттердің төлеген бағалы қағаздардағы қарыздар бойынша есептелген марапаттау сомасы.

     Мысал. Қазақстан Республикасының резиденттік  емес шетелдік компаниясы 10000 доллар сомасына кәсіпорынды баскарудың қыр-сыры туралы кеңес берген. Келісім-шарт талабы бойынша қажет соманы толық көлемде резидент емес компания төлейді, ал Қазақстан Республикасының аймағында пайда болатын салық бойынша барлық міндеттемелерін Қазақстан Республикасының резиденті болып саналатын "Тасты" ЖШС орындайды. Бұдан басқа, "Тасты" ЖШС-гі резидент емес компанияға тауарлары үшін дер кезінде төлемеген айыппұл санкциясын төлеген, оның мөлшері 5000 доллар құраған. Айыппұл санкциясынан, яғни резидент емес компаниядан салық ұсталынған. Айыппұл санкциясынан салық шегеріліп, қалған сомасы резидент емес компанияға аударылды.

     Резидент  емес заңды тұлғалардың табысына салынатын салықтың тәртібі Қазақстан Республикасындағы тұрақты ұйымдардың қызметі арқылы жүзеге асады. Резидент емес заңды тұлғалардың табысына тұрақты ұйымдардың қызметімен байланысты барлық табыс түрі жатады.

     Шегерімге табысты алумен байланысты тікелей шығыстардың барлығы жатады. Резидент емес заңды тұлғалар өз шегерімдерін тұрақты ұйымның шегеріміне жатқызуға құқығы жоқ, атап айтқанда:

- бұл резидент емес занды тұлғаның меншігін қолдану құқын ұсынғаны немесе қолданғаны үшін роялти, гонорар, алымдар және басқа төлемдерді жасауға;

- көрсеткен қызметі үшін комиссиондық табыстарды алуға;

- осы  резидент емес заңды тұлғаның ұсынған қарыздары (заемдары) бойынша марапаттауды алуға;

- құжаттармен дәлелденбеген шығыстарды жасауға;

- және басқа да.

     Резидент  емес заңды тұлғалар салықты таза табыстан төлейді.

     Халықаралық келісім-шарт бойынша  арнайы ережелері. Халықаралық келісім-шарттың ережелері салынатын салықтың екі жақты болмауын және бір жақтың салық салудан қашуын болдырмау үшін жасалынады.

     Жеке  тұлғалардан алынатын табыс салығы. Жеке тұлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу есебі 3120 пассивтік шотында жүреді.

     Төлем квзінен алатын табысына салынатын салықтар. Төлем көзінде салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

     - еңбеккерлердің табысы. Төлем көзінде салық салынатын, еңбеккерлердің табысына жұмыс берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп тұрған салық заңында қарастырылған, салық шегерімін азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материалдык игілік т.б. табыстары кіреді.

     Еңбеккерлердің табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

     Табыс салығын ұстаған кезде 3350 шоты дебеттеліп, 3120 шоты кредиттеледі;                                                                                      

     - бір жолғы төлемдерден түскен табыс. Бұндай төлем түрлері алдын-ала жасалған келісім-шарт бойынша анықталады.                                                      

     - жинақтау зейнеткерлік қорларынан төленетін зейнеткерлік төлемдері, бұл өз кезегінде айлық есептік көрсеткіштерді (АЕК) азайтады;                        

     - жеке тұлғаға төленетін ұтыстар, марапаттаулар, дивиденттер, табыстың бұл түріне 10% деңгейінде салық салынады;

     - стипендия, бұларға да салық салынады, сондай-ақ стипендия мәдениет, ғылым, т.б. кайраткерлерге арналады;                                                    

     - сақтандыру қоры бойынша табысы.

     Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салық салынбайтын табысқа салық төлеушінің келесі табыс түрлері жатады: мүліктік табысы, жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы, адвокаттардың табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.                                                           

     Резидент  емес заңды тұлғалардың табысына салық салудың ерекшеліктері. Жеке шетел тұлғаларының табыстарына салық салу кезінде резиденттердегі қағидалар пайдаланылады, осыған сәйкес салық төлеушілер резиденттіқ және резиденттік емес болып бөлінеді.

     Салық салу мақсатында жеке түлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады: