Нарық экономика жағдайында еңбекақыны ұйымдастыру және оның ерекшеліктері

Жарналарды есептеу  және оларды аудару операцияларының бухгалтерлік есепте дұрыс көрсетілуі.

Бюджеттен тыс төлемдер бойынша аналитикалық және синтетикалық жазулардың ғ10 журнал ордер және бас  кітаптағы жазулармен сәйкестігін.

Сақтандыру жарналарының түрлері бойынша қорытынды есеп формаларының дер кезінде дәлелді және дұрыс жасалғандығын және оларды сәйкес қорларға дер кезінде тапсыру.

Сонымен қатар аудитор  жұмыскерлердің кезекті демалыстары  бойынша есептелген борыштар бойынша  қалдықтарын және шығындар қозғалысын тексеру қажет. Бұл шоттар өндіріс  немесе айналым шығындарына шығындарды және төлемдерді теңдей біркелкі етіп өндіру мақсатында бекітілген тәртіптерді резерв жасалған сомалар қозғалысы туралы ақпараттарды жинақтаушы анықталған.

Бұл шоттарда мынандай сомалар  көрсетілуі мүмкін:

Жұмыскерлердің алдағы демалыс ақысын төлеу (әлеуметтік сақтандыру және қамтамасыз ету) білімді қоса.

Жыл сайынғы сіңірген еңбек жылдарына еңбекақы төлеу.

өнеркәсіп саласындағы  маусымдық дайындық жұмыстары бойынша  өндірістік шығындар.

Құралдарды және жалдағы  заттарды жөндеу.

Айқын ақпарат, берілген мәліметтердегі үйлессіздікті тексеру, анықтау үшін аудит өте қажет. Сол арқылы ол қабылданатын шешімдердің  сапасын арттырады, нарықтық операциялардың тиімділігін күшейтеді, және активтер мен таза пайданы дұрыс бөлуге көмегін тигізеді. Нәтижесінде аудиторлық тексеру сенімді кепілдік функциясын атқарушы құрал ретінде қаралады.

Аудит дегеніміз –  тәуелсіз сараптау, және шаруашылық жүргізуші  субъектінің қаржылық есебін талдау жасау болып табылады, оны өкілетті тұлғалар (аудиторлар) шаруашылық есептің дұрыстығына, қолданып жүрген заңға және бухгалтерлік есеп жүргізумен қаржылық есеп айырысуға, басқа да бақылау жұмыстарына қойылатын талаптарға сәйкес келетіндігіне көз жеткізу үшін жүргізіледі.

Еңбекақы бойынша есеп айырысуды аудиторлық тексеруде аудит іскерлік қызметтің бір тұрі ретінде шаруашылық жүргізуші субъектінің жұмыс істеу ережесіне қатысты фактілер немесе сондай-ақ ережелер мен жұмыстар туралы ақпараттар және тексерумен шұғылданады, оны өкілетті, тұлға жүзеге асырады әрі белгіленген нормативтерге сәйкес жұмыстың, ереженің немесе ақпараттың сапалық жағы туралы тұжырым береді.

Еңбекақы бойынша жұмыскерлермен есеп айырысуды тексергенде аудитор  анықтауға міндетті:

Осы шаруашылық субъектілерінде  еңбекақы төлеудің қандай түрлері және жүйелері қолданылады.

Жұмыскерлерге еңбекақы төлеу және ұжымдық еңбек шарттары туралы ішкі ережелердің бар екендігі.

Жұмысқа қабылданған  күннен бастап жұмыскерлердің тізімдегі  және орташа тізімдегі құрамы.

Еңбекақы төлеу бойынша  жұмыскерлермен есеп айырысу есептерін кім жүргізгені.

Осы учаскінің бухгалтері қандай нормативтік құжаттарды басшылыққа алып пайдаланды, ал кімге бағынады. Және жұмыстың сапасын кім тексергенін.

Бастапқы құжаттарды зерттеп тексерген кезде аудитор  жұмыс уақытының есебінің табелін  және нарядтарын оларға “жалған тұлғалардың  есеп еніп кетпегендігін тексеруге  міндетті. Бұрын төленген бастапқы құжаттары бойынша екінші рет  есептелінбеген бір тұлғалрдың бірнеше есептеу төлеу ведомостарында қайталанбаған жағдайлардың жоқтығын тексеру қажет. Әсіресе шаруашылық субъектісінің құрамының бір тізімінде жоқ және шамалы уақыт жұмыс істеген тұлғаларға жазылған нарядтарға сондай-ақ ақауды қалпына келтіру және төменгі сапада орындалған жұмыстарды қайта жасау бойынша толтырылған нарядтарға назар аудару керек. Онда жұмыскерлердің анықтама мәліметтері есептелген және ұсталған ұсталымдары туралы барлық мәліметтері жинақталып көрсетіледі.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                              ҚОРЫТЫНДЫ

 

Жалпы алғанда, Қазақстан  Республикасы алдындағы міндеттер, алдына қойған мақсат бұл – әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы  қалыптастыру, әлемдік кеңістікте өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті  қамтамасыз ету, халық шаруашылығы құрылымында жоғарғы технологияны пайдалану болып табылады. Міне осыған жетуіміз үшін, халықтың тұрмыс дәрежесін көтеруіміз қажет, түрлі меншік иелеріне жол ашып, нарық орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке қол жеткізуіміз керек. Сондай-ақ жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне жетуіміз қажет.

Нарықтық экономика  жағдайында шаруашылық субъектінің  жұмысын жетілдіру және бақылау  үшін бухгалтерлік есепті және аудитті  белсенді пайдалану қажеттілігі  артып отырғаны белгілі. Демек бухгалтерлік есеп және аудит шаруашылық қызметі сипаттап қана қоймай, оның дамуына септігін тигізеді. Сондай-ақ қазіргі нарықтық экономика кезеңінде  бухгалтерлік есепке жүктелетін міндеттер қай кезеңдегіден болмасын күрделі болып отыр. өйткені қазір де қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде өндіріс жабдықтарына түрлі меншіктер мен қатар кооперативтер орын алуда және олардың дамуына Қазақстан Республикасының меншік туралы заңдары арқылы кең өріс ашылуда. Осыған орай қазіргі нарықтық экономика кезеңіндегі шаруашылық субъектілер арасындағы экономикалық және қаржылық қатынастар саясаты жаңа сипат алып отыр. Кейбір субъектілер өндірген өнімге норма бойынша қажетті еңбек шығындарын көп жұмсап, еңбек өнімділігін қолдан кемітіп жүр. Содан шаруашылықтың табысын азайтып мемлекеттік төленуге тиіс салықтардың мөлшерін азайтып көрсетеді. Мұндай жағдайда еңбектің есебін жетілдіруге кері әсерін тигізуде. Сондықтан еңбек есебін жетілдіру және оған ақы төлеуді жақсартудың біздің ойымызша шаруашылықтың барлық түрлеріне еңбек күнге көшірудің маңызы үлкен. Себебі оның есебін жүргізу аса күрделі емес және шаруашылық үшін тиімді.

Осыдан іс тәжірибе еңбекақы пәнінің жаңа түсінігін іске асыру  мақсатында, еңбек төлемін басқаруда  болған жетіспеушіліктерді жоюда және жұмысшылардың жағдайын жақсартуда және экономиканы нығайтуда оны қолдану мүмкіндіктері ұсынылады:

– Халықаралық негізде  талқылауды және еңбекақы бойынша экономикасы  дамыған елдердің тұжырымдамасында іс тәжірибесі есебі мен, осы сұрақтағы  барлық деңгейдегі басқарушы органның ролі мен бірқалыпты орнын белгілеуді анықтау.

– Еңбекақы бойынша белгіленген  тәртіптегі заңды құжаттарды қабылдау, онда есеп айырысудың қолдану тәртібі  және тұтыну қорының анықталуы, күн  көрістің төменгі мөлшері, тарифтік ставка көрсетілуі қажет.

Жоғарыда айтылған мәселелерді қорыта келе «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ-да еңбек ақы есебін дұрыс жүргізу, кәсіпорынның қаржылық жағдайын тұрақтандырып, сол кәсіпорынның қызметін алға жүргізу үшін олар келесі міндеттерді орындау керек:

1. Шығарылатын өнімдер істелінетін жұмысқа кеткен еңбек пен оған төленетін еңбек ақы мөлшерін дұрыс анықтау.
2. Еңбек өнімділігінің өсімін бақылау.
3. Жұмсалынған еңбектің саны мен сапасын бақылау.
4. Жұмысшы қызметкерлерге еңбек ақы төлеу үшін еңбек ақы қорынан қоғамдық тұтыну қорынан және тағы басқа қорлардан бөлінетін қаржыларды бақылау.
5. Жұмысшы қызметкерлер мен уақытылы дұрыс есеп айырысу.
6. өндіріске жедел басшылық жасау үшін тиісті мәліметтер алу.
7. Еңбек және еңбек жайлы белгілер статистика және бухгалтерлік қорытынды есепті беру.

Сонымен қатар еңбек  пен еңбек ақы есебін ұйымдастыру  одан әрі жетілдіру үшін мынадай  жағдайлар қажет:

1. Еңбектің өнімділігі мен орындалатын жұмыстың көлемін ұлғайтуға ынталандыратын еңбек ақы тиімді түрлерін кеңінен қолдану.
2. Еңбек пен өндірісті басқарудағы ғылыми жолмен басқарудың типтелген прогрестің құрылымын қолдау.
3. Еңбек ақы төлеудің сыйлық беру жүйесімен басқа да түрлерін жұмыстағы жетістіктермен тығыз байланыстыра отырып дұрыс қадағалау.
4. Еңбекақы еңбек ақы есептеуде осы күнгі талаптарға сай есептеу мен ұйымдастыру ехникаларын қолдану: алғашқы есеп жүйесін жетілдіру мен жеңілдету.

Курстық жұмысты қорытындылай келіп, «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ-да еңбек есебін үздіксіз жетілдіріп отыру және осы арқылы, шаруашылық субъектінің экономикасын күшейту, осы арқылы, халық әл-ауқатын арттыру. Сөйтіп осы күнгі экономикалық тығырықтан шығу. Ол үшін еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастырып, есеп жұмыстарының ең алдындағы озық тәжірибелерін пайдалану болып табылды.

Жалпы алғанда, Қазақстан  Республикасы алдындағы міндеттер, алдына қойған мақсат бұл – әлеуметтік бағыттағы жоғары тиімді экономиканы қалыптастыру, әлемдік кеңістікте өз орнын табу, экономикалық тәуелсіздікті қамтамасыз ету, халық шаруашылығы құрылымында жоғарғы технологияны пайдалану болып табылады. Міне осыған жетуіміз үшін, халықтың тұрмыс дәрежесін көтеруіміз қажет, түрлі меншік иелеріне жол ашып, нарық орталықтарында тиімді заңға негізделген іскерлікке қол жеткізуіміз керек. Сондай-ақ жоғары дәрежелі еңбек өнімділігіне жетуіміз қажет.

Курстық жұмысты қорытындылай келіп, «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ-да еңбек есебін үздіксіз жетілдіріп отыру және осы арқылы, шаруашылық субъектінің экономикасын күшейту, осы арқылы, халық әл-ауқатын арттыру. Сөйтіп осы күнгі экономикалық тығырықтан шығу. Ол үшін еңбекті ғылыми тұрғыдан ұйымдастырып, есеп жұмыстарының ең алдындағы озық тәжірибелерін пайдалану болып табылды.

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. Қазақстан Республикасы Президентінің 2002 жылғы 24 сәуірдегі “Салық және бюджетке төлейтін міндетті төлемдер туралы” заң күші бар жарлығы.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 1 қаңтардағы “Бухгалтерлік есеп туралы” заң күші бар жарлығы.
3. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 2011–2012 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы” туралы жарлығы.

   4. Айымханова Н. Қазақстан Республикасының еңбек құқығы: Оқу құралы - Алматы: Жеті жарғы, 2006. С. 5-7.

  5. Кеулімжаев К.К «Бухгалтерлік есеп принциптері», Алматы – 2006

  6. Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы- 2003;

  7. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп, Алматы – 2005;

  8. Жарылқасынова М.Ж. Құрылыстағы еңбекке ақы төлеу шығындарының есебі// Қаз ҰУ Хабаршысы, № 1, 2012-37-41 бб.

  9. Дурановская Г.П. Заработная плата: порядок начисления. //Библиотека бухгалтера и предпринимателя, 2009, №4 (117), 35 с.

10. Коленова Р. Кәсіпорында  еңбекақыны ұйымдастыру//Бухгалтер  бюллетені.- 2011.- №7.- 24 б.