Нарық экономика жағдайында еңбекақыны ұйымдастыру және оның ерекшеліктері

Бұл жоғарыда аталған заңды орындау мақсатында Қазақстан Республикасы үкiметiнiң 1999 жылғы сәуiрдiң 13 жұлдызындағы №411 қаулысымен “Мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнiң мiндеттi әлеуметтiк қамсыздандыру бойынша жәрдем ақыларды тағайындау және төлеу жағдайларының тәртiбi туралы” уақытша Нұсқау бекiтiлген болатын. Ол нұсқау 1999 жылғы 1 қаңтардан 17 сәуiр аралығындағы уақытта мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен әлеуметтiк жәрдем ақыны тағайындау және төлеу барысында қалыптасқан қатынастарды реттейдi. Сондай-ақ ол уақытша нұсқаулықта қарастырылған әлеуметтiк жәрдемақылар, әлеуметтiк қамсыздандыруға жататын жұмысшы қызметкерлерге олардың негiзгi жұмыс орнынан мынандай тәртiп бойынша төленiледi:

• Мемлекеттiк шаруашылық субъектiсiнде Қазақстан Республикасының бюджеттiк шығындарын экономикалық жiктеудiң 113-ерекшелiгi бойынша еңбекке ақы төлеу қорын үнемдеу есебiнен.
• Ал өзге де жұмыс берушi заңды тұлғаларда өз қаражаттары есебiнен.

Мемлекеттiк  шаруашылық субъектiсiнде тиiстi ерекшелiк  бойынша және Қазақстан Республикасының  заңдарына сәйкес есеп беру кезеңiнде есептелген әлеуметтiк салық сомасының тағайындалған мөлшерi осы есеп беру кезеңiнде уақытша жарамсыздығы, жүктiлiгi және балалы болғаны бойынша жұмысшы қызметкерлерге төленiлген сомаға еңбек ақы қорының 1,5 процент мөлшерi шамасында азайтылады.

Өзге де жұмыс берушiлерде  өз қаражаты есебiнен яғни салық  төлеушi заңды тұлғалардың жылдық жиынтық табысы есебiнен еңбекке  уақытша жарамсыздығы, жүктiлiгi мен  балалы болуына байланысты жұмысшы  қызметкерлерiне төлеген сомалары есеп беру кезеңiнде шаруашылық субъектiсiн есептелiнген есеп айырысу қорының 1,5 процент мөлшерiнде әлеуметтiк салық сомасынан азайтылады.

Кесте 1.  2012 жылға арналған жұмыс уақытының балансы

 

 

Ай, тоқсан,	40 сағаттық жұмыс аптасы				36 сағаттық жұмыс аптасы
жарты жыл,	Айдың 1-күнінен соңына дейінгі жұмыс кестесі				Айдың 1-күнінен соңына дейінгі жұмыс кестесі
9 ай, жыл	Бес күндік		Алты күндік		Бес күндік		Алты күндік
	Күндер	Сағаттар	Күндер	Сағаттар	Күндер	Сағаттар	Күндер	Сағаттар
Қаңтар	21	168,00	25	167,00	21	151,25	25	150,00
Ақпан	20	160,00	24	160,00	20	144,00	24	144,00
Наурыз	20	160,00	25	165,00	20	143,75	25	150,00
І тоқсан	61	488,00	74	492,00	61	439,00	74	444,00
Сәуір	21	168,00	25	167,00	21	151,25	25	150,00
Мамыр	21	168,00	25	167,00	21	151,25	25	150,00
Маусым	21	168,00	26	172,00	21	151,00	26	156,00
ІІ тоқсан	63	504,00	76	506,00	63	453,50	76	456,00
Іжарты жылдық	124	992,00	150	998,00	124	892,50	150	900,00
Шілде	22	176,00	26	174,00	22	158,50	26	156,0
Тамыз	22	176,00	26	174,00	22	158,25	26	156,00
Қыркүйек	20	160,00	25	165,00	20	144,00	25	150,00
ІІІ тоқсан	64	512,00	77	513,00	64	460,75	77	462,00
9 ай	188	1504,00	227	1511,00	188	1353,25	227	1362,00
Қазан	22	176,00	26	174,00	22	158,50	26	156,00
Қараша	22	176,00	26	174,00	22	158,25	26	156,00
Желтоқсан	21	168,00	26	172,00	21	151,25	26	156,00
ІV тоқсан	65	520,00	78	520,00	65	468,00	78	468,00
Жыл	253	2024,00	305	2031,00	253	1821,25	305	1830,00
Орташа айлық  баланс	21,08	168,67	25,42	169,25	21,08	151,77	25,42	152,50

ІІ. ҚР  «АСТАНА ҚАЛАСЫ ЖЕР ҒЫЛЫМЫ ӨНДІРІСТІК ӨНЕРКӘСІБІ» АҚ-да ЕҢБЕКАҚЫНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫ ТАЛДАУ

 

2.1 «Астана  қаласы жер ғылымы өндірістік  өнеркәсібі» АҚ туралы жалпы сипаттама

 

      Жұмыстың зерттеу объектісі «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ болып табылады. «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ-ң заңды мекенжайы: Астана қаласы, Әуезов көшесі, 42 үй, тел 34-32-87. Сарыарқа ауданында орналасқан, Астана қаласында 17.02.2003 жылы ӘМ тіркелген, № 11875-1901 «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» еншілес мемлекеттік кәсіпорыны өзінің қызметін  2003 жылдың наурыз айының басында бастады. Зерттелініп  отырған кәсіпорының  банкте есеп шоты бар, дөңгелек мөр өзінің атауымен, өзі шаруашылық қызметін жүзеге асыра алады және оның қорытындысына толық жауапты болады.  Кәсіпорында бухгалтерлік есеп концептуалдық негізге және бухгалтерлік есеп стандарттарына негізделіп, кәсіпорынның есеп саясаты құралады. Заңдық күші бар бухгалтерлік есеп туралы Қазақстан Республикасының президентінің  1995 жылдың 26-шы  желтоқсанында № 2732 шығарған бұйрығына сәйкес, кәсіпорын басшысы Мирашев Қ.М. бухгалтерлік есеп  және қаржы есептілігін  қағидалармен, негіздемелерге сәйкес жүргізу үшін өзінің есеп саясатын құрып, бекіткен.

Есеп саясатына  сәйкес кәсіпорынның қаржылық есептілігін тапсыру мынадан тұрады:

• Бухгалтерлік баланс;
• Табыс және шығыс туралы есебі;
• Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі;
• Меншікті капитал өзгерісі туралы есебі;
• Есеп  саясаты және түсініктірме қағазы (пояснительная записка).

Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің ресурстарын, міндеттемелерін және ақша қаражаттарының болашақтағы ағындарын бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді. Есеп беру мәліметтерін кәсіпорынның тиімділігін бағалау үшін, сондай-ақ шаруашылық қызметін талдау үшін сыртқы пайдаланушылар пайдаланады. Осымен қоса, есеп беру кәсіпорынның шаруашылық қызметін жедел басқару үшін қажет және ол болашақ кезендерді жоспарлау мен болжау үшін басты (бастапқы) база болып табылады.

Кәсіпорынның капиталына   қандай  активтер салынған және олардан  қандай табыс келетінін, кәсіпорын  қандай мүлікпен орналастырылатынын, қаржылық жағдайына дәрежелі түрде  байланысты болады.

Кәсіпорынның активтерінің анализінің процесінде бірінші кезекте активтердің динамикасының құрамындағы өзгертулерді зерттеу  және оларға баға беру керек.

 Кәсіпорынның қызметі мен мақсаттары:

1.    Кәсіпорын қызметінің мәні - мемлекеттік жер кадастрын, жер мониторингі және жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу, жетілдіру болып табылады және кәсіпкерлік қызмет жүйесі.

2.    Кәсіпорын қызметінің мақсаты - жер ресурстарын үтымды пайдалануы мен қорғауын үйымдастырудың, қүқықтық және басқа кадастрлардың, сонымен қатар жер нарығын қүру және дамытудың толық қамтамасыз етілуі үшін жылжымайтын жер мүлігі бойынша мемлекеттік ақпараттық ресурстарын қалыптастыру.

3.     Алға қойған мақсаттарын жүзеге асыру үшін Кәсіпорын мынадай қызметтерді орындайды:

1)   Мемлекеттік  жер кадастрын жүргізу жұмыстары:

-  қолдағы бар жоспарлау  картографиялық, жобалау, жерге орналастыру,  іздестіру мен жер-тіркеу мағлүматтардан  және қүжаттардан жер телімдерінің үқсастылық сипаты жөнінде мәліметерді жинақтау, оларды өзекті қалыпта сақтау және қағаз жүзінде жүргізу;

-    жер телімдерінің  шекарасын белгілеу мен өзгерту,  оларда кадастрлық қүжаттармен  электронды мәліметтер жиынтығын  қалыптастыру;

-    жер телімдеріне және жер пайдалану құқығына құқықты растайтын құжаттарды дайындау жұмыстарын жүргізу;

-    жер телімдерінің  саны мен сапасын есепке алу,  жердің барлық санаттарын мемлекеттік кадастрлық бағалауын және топырақ бонитировкасы жұмыстарын жүргізу;

-    мемлекеттік  меншіктегі жердің жеке меншікке  немесе пайдалануға берілгендегі  жер телімдерінің бағалау құнының есептеулерін дайындау;

-    жер кадастр  кітабын жүргізу жұмыстары, жер телімдеріне иелік етушілер мен жер пайдаланушылар жерлерінің бірыңғай мемлекеттік реестрін құрастыру;

-    мемлекеттік  тіркеу мақсатында жер телімдерін  есепке алу;

-    мемлекеттік  жер кадастрының автоматтандырылған  ақпараттық жүйесін қүру бойынша  техникалық тапсырыстарды, техножұмыстық жобаларды жасау;

-    жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құру және өзекті қалыпта ГИС - технологиялар негізінде жұмыстарды жүргізу;

кадастрлық электрондық  карталарды  әзірлеу және  оларды  өзекті қалыпта ұстау;

2) мемлекеттік жер кадастрын жүргізу мақсатында жерді инвентаризациялау, жер мониторингі және жерді аймақтарға бөлу жүмыстарын атқару,     сонымен     қатар     топографо-геодезиялық     жерге     орналастыру,

картографиялық, топырақтық, геоботаникалық, ландшафтық, агрохимиялық, өзге де зерттеу және іздестіру жұмыстарын орындау.

 

 

 

2.2 «Астана  қаласы жер ғылымы өндірістік  өнеркәсібі» АҚ – да еңбекақыны ұымдастыруды талдау

 

Кәсіпорынның  активтерінің горизонталдық анализі есеп жылында  абсолюттық сомасы  343033463 тенгеге  немесе   360,6 %  көрсетеді, яғни бірінші көзқарас бойынша мындай қорытындыға келуге болады, кәсіпорын өзінің экономикалық әлеуеттігін (потенциал) жоғарлатады. Инфляция жағдайларында баланстың активтерінің барлық баптарының  түрлерінің дұрыс көрсетуін және нақты өсу темпіне қорытынды жасау өте қиын. Бірақ құрылымдық қиылыста айналымдық активтер 253554082.тг өседі, ал айналымдық материалдар ұлғаюы бойынша 4603196.тг артты, яғни өнімнің сатып алынуы.

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 2.  Міндеттемелердің горизонталдық және вертикалдық анализі

 

Кәсіпорын міндеттемелері	Сома, мың.тенге				Құрылым, %
	2011ж	2012ж	Өзгерісі		2012	2011
			Абс.	Қат.,%
Салық бойынша міндеттеме	703269	300033	403236	234,3	0,20	0,312
Басқа да және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер		96859	-		-	0,078
Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер	435114475	122598472	312516003	354,9	99,8	99,56
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер		136587	-			0,11
Барлығы:	435817744	123131951	312685793	353,9	100	100

Кестеден көріп отырғанымыздай кәсіпорынның кредиторлық берешегі 2012 жылы 353,9 % - ға өсіп отыр. Себебебі актив айналымдылығының жоғарылауына байланысты өсіп отыр.

 

  Кесте 3.  Қаржылық тұрақтылық  коэффициенті

 

№ п/п	Коэффициент	2012
1	Жедел өтімділік коэффициенті	0,77
2	Дебиторлық борыштың айналымдылық кезеңі	1,66
3	Құндылықтардың айналымдылық коэффициенті	41,2
4	Жұмыс капиталының айналымдылық кезеңі	-0,5
5	Жалпы маржалық пайыз	0,06

 

Кестеде көріп  отырғанымыздай өтімділік коэффициенті 0,77 – ні құрайды, яғни кәсіпорынның төлем қабілеттілігі жоғары екнін  көріп тұрмыз, құндылықтардың айналымдылығы  жоғары 41,2 – ні құрайды.

Жалпы «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ өзінің бірнеше өндірістік базалары бар. Олар: 40-станциясында орналасқан Бетон ЖШС-і және ПеноБетон ЖШС-і. Бұл өндірістік базалар бетон және пенобетондарды  шығарады. Өндірісті  ұйымдастыру үшін  база барлық керекті  материалдарды қабылдауды, соның ішінде  т/ж тупикті  қосқанда  жүзеге асыра алады. Кіріс және шығыс қаржылық есеп беру аудару әдісінде айқындалады. Кәсіпорынның есеп саясатына сәйкес тауарлық-материалдық  қорларды бағалау үшін  01.03.2004 ж. орташа өзіндік  құнын есептеу әдісі қолданылады. «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» еншілес мемлекеттік кәсіпорыны бойынша қаржылық есеп беру  есеп саясатына сәйкес әр есепті жылдың 20 наурызынан кешіктірмей, міндетті түрде төленеді. Кәсіпорын негізгі  шаруашылық қызметі  болып,  қалада орналасқан  құрылыс  алаңында  құрылыс жұмыстарын  орындау,  сонымен  қатар құрылыс материалдарын сату немесе өткізу жұмытарымен айналасады.

«Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ-да шаруашылық қызметтерді  орындауға  байланысты келесідей  топтарға бөлінеді:

-жетекші жұмыскерлер;

-мамандар;

-қызметкерлерге  жататын  басқа жұмыскерлер.

«Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ жұмыскерлердің  қажеттілігі, олардың саны, мамандырылған және білікті  деңгейіне  сәйкес  штаттық  кестені  өздері  құрайды. Штаттық кестені «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» еншілес мемлекеттік кәсіпорынының Президенті бекітеді. «Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ жеке құрама  есебін жүргізу кадрлармен  жұмыс бойынша менеджермен атқарылады. Жұмыс уақытын қолдану есебі жұмысқа  келу  және  келмеуді  өңкей тіркеу әдісі  табелінде  жүзеге  асырылады.

«Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» АҚ – да жұмыскерлер  еңбекақысын төлеу жеке құнына жұмыс және қызметті қоспайтын  шығындарды құру бөлігінде бухгалтерлік есеп шотының №7 “Тауарлық-материалдық қорлар есебіне” әдістемелік ұсынысына сәйкес жасалынады және жалпы және  әкімшілік шығындарға  жатады.

«Астана қаласы жер ғылымы өндірістік өнеркәсібі» еншілес  мемлекеттік кәсіпорыны өз бетінше жалақының  жалпы қорын бөледі, жұмыскерлердің жалпы санын, олардың  мамандандырылған және білікті құрамын анықтайды. ЖШС іс-әрекет ететін заңдылық және шаруашылық қызмет  нәтижесіне сәйкес  төлем формасы, жүйесі және еңбекті реттеу, жұмыскерлерге қосымша төлеуді бекітеді.