Дебиторлық борыштар есебi, аудитi

   Осы келісім-шартта, клиентке құқын өзіне қайтып  беру мәселесі де айтылады, яғни регресс құқы да қарастырылады.    Факторингалық қызметтің құны көрсететін қызметтің түріне, қаржылық жағдайына және т.б. факторларына тәуелді болып келеді. Мысалы; «Қос қанат» ЖШС «Эверест плюс» ЖШС –на 326250 теңгеге тауарды беретіндігі жөнінде келісім шартқа отырған. Енді осы жеткізіп берген тауарына толық төлемін алу үшін «Қос қанат» ЖШС факторинг компаниясымен келісім шартқа отырады.

    Келісім  шарттың жағдайы бойынша факторинг  компания (қаржылық агент)   «Қос  қанат» ЖШС-тік «Эверест плюс»  ЖШС –на тауарды жөнелткеннен үш күннің ішінде «Қос қанат» ЖШС-тің есеп айырысу шотына ақшаны ауларуы тиіс. Шын мәнінде, «Эверест плюс» ЖШС жасалған контрактының 80% құнын бірден аударған, ал қалған контрактының құнынан (20%) марапаттау сомасы ұсталып, содан қалған сомасы аударылған. Келісім шартқа сәйкес марапаттау сомасы, несие мөлшерлемесі сияқты 38% жылдық мөлшерлемесінің деңгеінде ұсталған. Қаражаттың айналымдық мерзімі 18 күнде құраған.

  Факторинг  келісім шарты бойынша  марапаттау  сомасы 1,9% ((38%х18күн)/360 күн)) құраған және сол сомасы төлеуге қабылданған.

  Енді шоттар  корреспонденциясын жасап көрейік.

Жабдықтаушы-кәсіпорында («Қос қанат» ЖШС)

1. Контрактының шарты бойынша

«Қос қанат» ЖШС, «Эверест плюс»

 ЖШС-ке тауарды  жөнелтті:                           сомасы,        Дт                Кт

                                                                            тенге

• жөнелтілген тауардың нақты

өзіндік құнына                                       196875           802             222

         - келісімшарттың құнына                      281250           301             702

        -  ҚҚС (15%)                                              42187           301             633

2. Қаржылық агенттен  жөнелтілген 

тауардың 80% алынды                                     261000         441            687

3. Қаржылық агентке  көрсеткен қызметі

 үшін, марапаттау  сомасы шығысқа

жатқызылды                                                    6199          831           687

4. Қалған 20%  қаржылық агенттен

алынды, бірақ  осы сомадан марапаттау

сомасы шегерілді (326250х20%-6199)             59051         441            687

5. Қарыздары зачет жасалды                           326250         687          301

 

Қарыз кәсіпорын («Эверест плюс» ЖШС)

1. «Қос қанат» ЖШС-тен жөнелтілген

тауар  «Эверест плюс» ЖШС-ке тауар түсті:   

- тауар құнына                                             281250          222          671

- ҚҚС (15%)                                                  42187           331          671

   2. Қаржылық  агенттің талап еткен сомасы,

алынған тауар  үшін төленді                             326250        334         441

  3. Қарыздары  зачет жасалды                         326250         671        334

 

Қаржылық  агентте

1. Факторинг  келісім шарты бойынша  

«Қос қанат» ЖШС-гі қарыз сомасының

80% аударылды                                                     261000          334         441

2.Факторингі бойынша  марапаттау сомасы

есептелінді (326250х1,9%)                                6199            332           724

 3. «Эверест плюс» ЖШС-тен талап

етілген қаржы  сомасы алынды                     326250           441          687

4.Факторинг  келісім шартының жағдайы

бойынша Қаржылық агентке 20% қалған

сомасы аударылды (бірақ бұл жерде 

марапаттау  сомасы шегерілді)                       59051           334           441

5. Қарыздары зачет жасалды                         326250         671          332,334

    Тауарларды  сату мен сатып алу кезіндегі  барлық қатынастар, жеткізу келісімдері,  консигнация жайлы келісімдер  мен сату және сатып алу келісімдері, сондай-ақ келісім шарттарымен және тағы да басқа құжаттар құқықтық рәсімделуі қажет. Кеілісімнің және соған сәйкес есептің басты объектісі «тауар» болып табылады. Сондықтан келісім-шартта тауарлардың сипаттамасы толығымен көрсетіліп, оның бағасы мен келісілген жалпы құны аталып өтуі қажет. Келісім бағалары тұрақты, тұрақсыз және бекітілген /фиксированный/ болып көрсетілуі мүмкін.

    Тұрақты  баға келісім-шартта көрсетіліп, тауарларды төлеу кезінде қадағаланады  және өзгерістерге ұшырамайды. Ақшанаң құнсыздану жағдайында әсіресе келісім шартқа қол қою мен тауарларды жеткізу арасындағы уақыт айырмашылығына байланысты сатушы теңгені арадағы есеп айырысуға тұрақты пайдаланған жағдайда теңге құнының өзгеруіне байланысты тиімсіз жағдайға тап болуы мүмкін. Сондықтан келісуші жақтар бағаны тұрақты валюта түрінде белгілеуге тырысады. Бұл жағдайда тауардың жалпы валюталық сомасы анықталады және теңгедегі валюталық эквивалентті қайта санау тәртібі мен бағамы белгіленеді. Әр түрлі банктердегі бағамдар әр түрлі болғандықтан, бағам тауардың жеткізілген күніне, болмаса белгілі бір банктегі оның төлемі жүргізілген күніне таңдап алынуы мүмкін. Осындай кезде сатушы үшін тауардың белгілі бір сомасының немесе 100% /пайызы/ сомасының төленгендігі тиімді болады.

     Тұрақсыз  баға келісім шартқа отыру  барысындағы тұрақты бағаны анықтау  қиын болған жағдайда белгіленеді. Мысалы, бағаға әсер ететін факторлар жиі өзгерген уақытта. Бұл жағдайда бастапқы бағасы белгіленіп, оны есептеудің әдістері мен жағдайлары қарастырылады. Келісім-шартта қосылған құн салығы көрсетілмейді, алайда шот-фактурада салықтың бұл түрінің болуы міндетті. Келісім шарттың басты элементі ретінде қаржылық жағдай саналады. Қаржылық жағдайларда жабдықтаушы сатып алушыға тиеліп жіберілген тауарлары үшін вексель алуы мүмкін. Алынған вексель анықталған мерзім ішінде белгіленген соманы төлеу бойынша жазбаша міндеттемені білдіреді.

    Вексель дегеніміз оның иесінің белгіленген мерзім,  яғни уақыт біткен соң борышкердің ақша төлеуін талап ететін құқығын куәландыратын жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу және сату объектісі, сондай-ақ капиталды қысқа мерзімді инвестициялау құралы бола отырып, вексель құнды қағаздардың ерекше бір түрі ретінде қызмет етеді.  

Вексель белгіленген  қатал нысанында жазылған жазбаша борышқорлық міндеттеме болып саналады. Вексель өзінің еисіне міндеттеменің мерзімі өткеннен кейін немесе мерзімінен бұрын вексельде көрсетілген соманы төлеуді талап  етуге даусыз құқық береді. Векселді толтырушы яғни ол вексель бойынша төлем жүргізуге міндет алған заңды немесе жеке тұлға вексель беруші деп аталады. Ал вексель бойынша төлем алушы тұлға ремитент болып табылады.

ВЕКСЕЛЬ

     100000 (жүз мың) тенге                                            25.03.2005 жыл

     Төленуге тиісті сома мөлшері                                                                        Вексельдің берілген уақыты

 

ВИТА фирмасы

Вексель бойынша  ақша алушы ұйымның аты

 

13.12.2005 жыл

Төлену мерзімі

 

Қос қанат  ЖШС

Вексель беруші ұйымның аты

 

Әділхан                                                                                                М.О.

Тиісті адамдардың қолдары және ұйымның мөр таңбасы

 

 

   Егер  вексель бойынша есеп айырысу  бір жыл мерзім аралығында  жүргізілетін болса, ремитент  алынған вексельді баланстың актив бөлімінің өтімділігі жоғары активтер бабында көрсетуі керек. Соған сәйкес вексель беруші осы соманы өз балансының қысқа мерзімді міндеттемелер бөліміндегі берілген вексельдер бабында көрсетеді. Вексельдің өтелу мерзімі болып вексель бойынша төлем жүргізілетін уақыт алынады, яғни вексель қызметінің аяқталатын уақыты есептелінеді. Вексельді пайдаланылуы барысындағы міндеттері:

• дебиторлық  қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа ұзарту;
• шот-фактураға немесе басқа да құжаттарға дебиторлық қарыздарды нақты дәлелдеу;
• пайыз түрінде төлем алу үшін негізі;
• айналымға жіберілу мүмкіндігі.       

      Дебиторлық қарызды жабу ретінде вексель ұстаушының алған векселі бухгалтерлік есепте 302шотында және 301 шоттың кредитінде көрсетіледі.

       Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй және аударылмалы деп аталатын екі түрге бөленеді.

   Жәй вексель дегеніміз төлем мерзімі келген кезде вексель ұстаушыға белгіленген сомада ақша төлеуді вексельді беруші өзіне ешқандай шарт қоймай-ақ міндеттейтін құжат болып табылады.   Жәй вексель борышкердің жазбаша міндеттемесі болып саналады. Вексельде оның берілген уақыты, борышкерлік міндеттемесінің сомасы, төленетін мерзімі мен жері, төлем төлеуге тиісті кредитордың аты көрсетіліп, борышкердің, яғни вексель берушінің қолы қойылуы керек.

    Айналым  үдерісі кезінде вексель бір  адамнан екінші адамға арнайы  тіркеліп жазылғаннан кейін ғана  беріледі. Табыстау жазбасы вексельдің  теріс жағында немесе қосымша  парағында жазылады.

  Аударылмалы вексель - /тратта/ кредитордың /транссангтың/ қарызкерге /трассатқа/ белгілі бір соманы үшінші заңды тұлғаға немесес  жеке тұлғаға /ремитентке/ төлеу жайлы жазбаша өкімі болып саналынады. Яғни оның жәй вексельден ерекшілігі, аударылмалы вексельде вексель ұстаушының төлеушіге вексельде көрсетілген ақша сомасын үшінші бір адамға эмитентке төлеу туралы жазбаша бұйрығын бере алады.

    Вексельдерді  сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық деп екіге бөлуге болады.

     Пайыздық вексельдердің атаулы құыныда төленетін пайыз сомасы өз алдына бөлек көрсетіледі.

     Пайызсыздық вексельдерде пайыздық сома өз алдына бөлек көрсетілмейді, бірақ ол вексельдің жалпы сомасында қарастырылады.

302 шотта пайыздық  та, пайыздық емес те есептелінеді.   Пайыздық  вексель бойынша 302 шотында  , 1 «Вексель бойынша алынатын пайызы» деп аталатын субшоты ашылады.

    Пайыздық  емес вексель  бойынша қосымша  шот ашылуы мүмкін.

2«Вексельдің   алынған сомасынан марапаттау  сомасынан шегерілген (дисконт)», 3 «Вексель бойынша   марапаттау сомасы (дисконт)».

  Алынған  вексель бойынша   марапаттау сомасы толық көлемінде, олардың алған кезінде келесі қалыпта көрініс табады:

1 кесте

Алынған вексельдер бойынша  марапаттау сомасының көрінісі

Пайыздық вексель	Пайызсыз вексель
Алғашқыда, марапаттау сомасы, толық көлемде болашақ кезеңнің табысы ретінде есептелінеді
332 шоттың дебеті мен  611 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі	302 шоттың 3 субшотының  дебетінде мен 611 шоттың кредиті  көрсетілінеді
Содан соң, есепті кезең  барысында үоесіне сай есептелген пайыз сомасы табысқа жатқызылады
611 шоттың дебеті мен  724 шоттың кредитінде көрініс  табады.	611 шоттың дебеті мен  724 шоттың кредитінде көрініс  табады.

Ақпарат көзі: В.К.Радостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Радостовец, Кәсіпорынның бухгалтерлік есебі, 253 бет.

   Вексельдер  өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық болып үш түрге бөлінеді.

   Коммерциялық вексельдер өнім өндіруші кәсіпорындар мен ұйымдарға ол өнімді тұтынушы, яғни сатып алуш кәсіпорындар мен ұйымдардың төлем жасау мерзімінің кешіктірілу себебіне байланысты беретін коммерциялық несиесі ретінде рәсіделеді.

   Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісім шарттарға жатпайтын әр түрлі банктер арасындағы борышкерлік қатынастар рәсімделеді.

   Қазыналық вексельдер мемлекеттік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар Мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты шығарылады.   Қазыналық вексельдер негізінен дисконтымен бірге номиналынан шегерім жасауды қоса алғандағы бағасы бойынша банктерге және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдарға сатылады. Олар банк арқылы ақша рыногында пайдаланылады.

 Вексельдер  эмитенттер бойынша:      қазынашылық және жекеше.

Төлем түрі бойынша: жәй және аударылмалы.

Төлем кепілдігінің барлығына қарай: қамтамасыз етілген және  қамтамасыз етілмеген.     

Төлем тәртібі  бойынша: мерзімдік вексель және ұсынушылық вексель болып бөлінеді.  Вексельдерді толтыру және рәсімдеу белгіленген ережені сақтауды керек етеді. Құжатта міндетті түрде вексельдік таңба яғни вексель деген жазу жазылып, оның ұсынылған күні мен орны, вексельдің сомасы, пайызы, төлеу мерзімі көрсетілуі қажет. Вексель берілген уақытынан бастап төлеу мерзіміне дейін жабдықтаушының иелігінде болуы, тауарға төлем төлеу үшін басқа заңды тұлғаға немесе жеке тұлғаға берілуі немесе банк мекемесінен несие алу үшін пайдаланылуы мүмкін. Вексельдің маңызды деректемесі болып төлем мерзімі саналынады. Ұйымдардың бухгалтерия қызметкерлері вексель бойынша төһлем мерзімдерінің сақталуын қадағалап оны бақылап отыруы қажет. Аексельмен есеп айырысу есебі арнайы ” Алынған вексельдер” шотында жүргізіледі. Бұл шотта сатушылардың сатып алушылар және тапсырыс берушілермен арадағы олардан алынған вексельдер бойынша есеп айырысу операциялары жайлы ақпараттар жинақталады.