ҚАРЫЗ АЛУШЫНЫҢ НЕСИЕ ҚАБІЛЕТТІГІ ЖӘНЕ ОНЫ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ

 

    Ипотекалық  несиелендіру әрқашан жылжымайтын мүлік ипотекасы кепілімен қамтамасыз етілген.

    Ипотеканың  дамуы меншік иесінің кепіл құралынсыз жүзеге асуы мүмкін емес, өйткені жерді  және жылжымайтын мүлікті кепілге  тек меншік иесі ғана салады. Сонымен  бірге, оның жылжымайтын мүлік меншігіндегі тәуелсіз меншік құқығына кіреді. Ипотека  ғимараты өзі орналасқан сол жер телімінің ипотекасымен берге ресімделеді.

    Мүлік (жылжымайтын және жылжыйтын) кепілі өз алдына мынаны белдіреді: егер кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме орындалған жағдайда, онда несие беруші мен  кепіл ұстаушы өзінше бұл мүлікті  өькізуге құқылы. Несие беруші кепіл күшіне байланысты борышқор мен кепіл берушінің кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелерін орындамаған жағдайда, басқа несие берушілердің алдында көбінесе кепілге салынған мүліктің құны бойынша қанағаттандыруға құқы бар. Кепіл шарт күшіне енген кезде, яғни егер борышқор несие берушімен шарт жасасу арқылы өз еркімен мүлікті кепілге берген жағдайда пайда болады.

    Кепіл шарттың тіркелгендігі туралы есептелінеді, егер:

• Оған кепіл тізілімінің ортақ № (коды) берілсе;
• Тиісті ресімделген көшірмелер ортақ кепіл тізілімін ұстаушы кепіл туралы шарттар архивіне тапсырылса.

    Кепіл туралы шарттың субъектілері болып:

• Кепіл (кепіл беруші және кепіл ұстаушы) туралы шарттың заңды және жеке тұлғалары.
• Тіркеуші орган.

    Ипотекамен  қамтамасыз етілген шарт жазбаша және нотариалды түрде растулуы қажет. Ол кепіл берушінің айтарлықтай еркін іс-әрекетін қарастыруы мүмкін:

• Салынған мүлікті иеліктен шығарудан міндеттеме бойынша  қарызды сатып алуға тапсыру мүмкіндігі;
• Мүлікті жалға беруге тапсыру;
• Мүлік ауыртпалығына жаңа қарыздар және т.б.

    Екі түрлі кепіл түрлерін ажыратады:

• Кепіл кепіл берушіде қалуы мүмкін;
• Кепіл құралы кепіл ұстаушының иеленуінің өкіліне тапсырылуы мүмкін.

    Кепілдің  бірінші түрі ең көп тараған.

    Кепіл кезінде кепіл ұстаушыға мүлікті  қалдыруда соңғысының құқығы:

• кепіл  құралының тағайындалуына сәйкес оны пайдалану және иелену;
• Кепіл  құралды иеліктен шығарып оны кепілмен қамтамасыз етілген міндеттеме бойынша қарыз сатып алушыға аударып басқару.

    Сол уақытта кепіл ұстаушы кепіл  құралының толық құнын өз қаражаттары есебінен сақтандыруы міндетті, оған сақтандыру бойынша шараларды қолдану, кепіл ұстаушыға кепіл құралын жалға беру тапсырмасы туралы хабарланады.

    Табиғи  жағдайда шарттың аяқталуы, бұл кепілмен қамтамасыз етілген міндеттемелердің орындалуын білдіреді. Негізгі қарыздың орындалуы тиісті құжаттармен расталуы тиіс: несие берушінің қарызды алғаны туралы қолхаты, кепіл құралды қабылдау-тапсыру акті және т.б.

    Міндеттеме  жарым- жартылай орындалған жағдайда кепіл  құралы міндеттеменің толық көлемде  орындалғанша өз күшін сақтап тұрады.

    Енді  «ЦентрКредит Банкі»  АҚ-ның өтініш білдірген  клиенттің  мысалынан  несиелендіру процесін қарастырайық.

    Иванова О.С. азаматшасы сомасы 1 668 000 теңге көлемінде 1 жылға, мекен –жайы: Алматы қаласы, Розыбакиев көшесі, 296 үй, 13 пәтердегі бір бөлмелі пәтерді сатып алу үшін, оған ипотекалық несие беру туралы өтінішпен банкке келеді. Оксана «ХХХ» ЖШС заңгер болып жұмыс істейді.

    Бағалау компаниясының мәліметтері бойынша  берілген пәтердің нарықтық құны 8 183 625 теңгені, ал кепіл құны 6 219 555 теңгені құрайды. Көріп отырғанымыздай кепіл негізгі қарыздық сомасы мен 4 айлық сыйақыны өтеп жатыр.

    Қарыз алушының жалақысы 65 000 теңге. Несие бойынша ең жоғарғы төлем 25 350 теңге. Қарыз алушы төлем қабілетті болып отыр.

    Бұл сұрақты несие комитетінде қарастырылғаннан кейін Иванова О.С. азаматшасының өтінішін қабылдау туралы ортақ шешімге келді. 

3. Қарыз алушы заңды тұлғаның несиелік қабілетін  талдау

 

    «ЦентрКредит  Банкі» АҚ-на қарыз алушы «ХХХ»  ЖШС 100 000 АҚШ долларын 24 ай мерзімге дейін несиелендіру лимитін, сомасы 75 000 АҚШ долларын 24 ай мерзімге дейін кепілдік бойынша лимитті, сомасы 220 000 АҚШ долларын 37 ай мерзімге дейін несие желісін беру туралы өтініш білдірді.

    Берілген  қарыз алушыға 1997 жылдан бері банкте қызмет көрсетіліп келеді. Құжат бойынша серіктестіктің құрылтайшысы болып  Тамендаров Фархад Фаридұлы болып табылады. Бірақ нақты бизнеске ЖШС-тің бас бухгалтері Садықов Нұрмағанбет Маматьярұлы да қатысып отыр.

    Берілген  банкте клиенттің берікті несиелік тарихы бар. Қазіргі таңда онда қолданып жүрген міндеттемелер бар:  

    10-кесте.  Қазіргі міндеттемелер 

 

    Қазіргі қаржыландыру бойынша кепіл ретінде  қамсыздандыруларға кіретіндер: автокөлік  құралдарының кепілі (екі КамАЗ), кепіл  құны 8 964 АҚШ долларын құрайды; жер телімі бар тұрғын үй кепілі, мекен-жайы: Игишева к-сі, 61үй, кепіл құны 93 362 АҚШ долларын құрайды; шеберхана кепілі, мекен-жайы: Әуезов к-сі, 175 үй, кепіл құны 88 013 АҚШ долларын құрайды.

    Кепілдікті  ұсыну лимитін белгілеу туралы келісімде  алдын ала ескерту «кепілдік бойынша лимит пайдаланбаған жағдайда, банк принципалға несиелерді немесе аккредитивті шын келісім ретінде ұсынуға құқықты». Осыған байланысты келесі несиелер берілді:

• Айналым капиталын толықтыру үшін сомасы 8 500 000 теңге 13.04.2006 жылдан 02.09.2006 жылға дейін берілді.
• Айналым капиталын толықтыру үшін 30 000 АҚШ долларын 28.04.2006 жылдан 02.10.2006 жылға дейін берілді.

    Қазіргі таңда несиелендіру лимиті бойынша  барлық 7 000 000 сомасы таңдап алынды. Несиелендіру лимитін қызмет ету кезеңі кезінде 751 462,93 сомасы көлемінде сыйақы төленді. Сыйақы кешіктіру шоттары арқылы өтеуге рұқсат етілді:1-2 күнде екі рет.

    Жалпы несиелік қарыз 19 610 000 теңге құрады. Қарыз қаражаттары 30.04.2006 жылына келесі түрде үйлестірілді: құрылыс құралдарына – 10 000 мың теңге, бөлшек құралдарына – 2 480 мың теңге, дебиторлық қарыз – 3 521,02 мың теңге, қоймадағы тауарларды өткізу (йод, қызылмия экстракты) сомасы – 4 949,7 мың теңге.

    Қарыз алушының қаржылық жағдайы жөнінде  тұрақты деп айта аламыз. Баланстың  мәліметтері активтер есебінен түзетілген, бизнеске қатысады және табыс әкеледі, бірақ жеке тұлғаларға жазылады.

    Клиент  өтініш білдіреді:

• Кепілдік бойынша лимит ашу. Берілген лимит қарыз алушыға күйдіргіш соданы және хлорлық аммонийді жеткізу бойынша Қытаймен ынтымақтастыға үшін қажет. Шартта банктік кепілдікті 90 күнге дейін төлемнің мерзімін ұзартуы қарасытырылған.
• Айналым қаражаттарын толықтыру үшін несиелендіру лимитін ашу, тапшылық келесі жағдайларда туындалады:
• күйдіргіш сода мен хлорлық аммонийді сатып алу кезінде;
• техникалық йодты сатып алу кезінде;
• қызылмия кстрактін сатып алу кезінде;
• агролюкспен жасалған шарт бойынша генераторларға техникалық қызмет көрсету.
• Несие желісін ашу. Қарыз алушы ақпан айында балалар спорттық мектеп-интернатын және екі тұрғын үй кешенін салу үшін жер телімін сатып алды. Құрылыс үш кезеңде жүреді:
• балалар спорттық мектеп-интернаты мен екі тұрғын үй кешенінің қорабын салу;
• бірінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу;
• екінші тұрғын үй кешенін өңдеуге және пайдалануға өткізу.

    Берілген  несиелер бйынша қамсыздандыру ретінде  келесілер кіреді:

• жер телімі бар тұрғын үй, Алматы қ-сы, Игишев к-сі, 61 үй;
• үнемі жер пайдалану құқығы бар шеберхана. Әуезов к-сі, 175 үй;
• жерасты тұрғын үй. Әуезов к-сі, 175 үй.

    Несиелік  комитеттің шешімімен «ХХХ» ЖШС-нің үш түрлі қызметті несиелендәру туралы өтініші қабылданды. 

    «ХХХ» ЖШС жобасы бойынша  сараптау қорытындысы

    Жобаның негізгі көрсеткіштері: 

 

    11-кесте

    Мына  қорытындыны дайындау кезінде алынған  ақпарат көздері: қарыз алушының құылтайшылық, қаржылық, кепілдікті құжаттар негізінде ұсынылған.

    Бөлім 1. Қарыз алушының компаниясы туралы ақпарат.

    1. Құрылу тарихы

• Орналасқан жері және тіркеу күні: 03.12.1991 жылы алғашқы тіркелінді, 12.12.2000 жылы ЖШС-те құрылтайшылардың құрамының ауысқанына байланысты № 6843-1910 заңды тұлғаларды мемлекеттік қайта тіркеу туралы куәләгәне сәйкес қайта тіркеу жүргізілді.
• Заңды мекен-жай ы: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Игишева көшесі, 61 үй.
• Қарыз алушының ұйымдық-құқықтық мәртебесі: Жауапкершілігі шектеулі серіктестік.
• Жарғылық қордың (жарияланған, төленген) мөлшері: 5 400 000 (бес миллион төрт жүз мың) теңге толық көлемде құрылды.
• Негізгі құрылтайшылар және олардың жарғылық капиталындағы үлесі:

 

    12-кесте