ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарындағы әдеби айтыстар

      Қорытындыда ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдары қазақ әдебиетінің негізгі жанрларымен бірге оның сыны да дами түскені, жан-жақты жаңа саяси жағдайға байланысты әдебиеттің алдында тұрған міндеттерді айқындау ісінде белсенділік танытқаны сөз болады. Қазақ әдебиеттану ғылымының дамуында жиырмасыншы жылдардағы әдеби айтыстардың алатын орны ерекше. Сыншылар өз кезеңінде шыққан жаңа шығармаларға әдеби тұрғыдан баға беріп қана қоймай, оны дамытуды сол кездегі мәселелер тұрғысынан талқылап, бағыт сілтеуге талпыныс жасады. Жиырмасыншы жылдардағы әдеби сынның бай тәжірибесі мен нәтижелері, әдеби айтыстардың іші құпия сырға толы. 

    Жиырмасыншы жылдардағы әдеби айтыстардың өзіндік сипатын аша отырып, сынның дамуы мен дағдарысын, сол кезеңде жазылған әдеби сын мақалалар мен зерттеулердің танымдық-тағылымдық бағыттарының әдеби дамуға тигізген ықпалын, идеологиялық қыспақтың әдеби сын мен әдебиетші-сыншылардың шығармашылықтарына тигізген кері әсерін, жиырмасыншы жылдардағы әдеби айтыстың жанрлық ерекшеліктерін аша отырып, әдебиет және оның даму бағыты туралы пікірталастардың мән-маңызын, мағжантану, абайтану туралы айтыстардың барысын, жекелеген сыншылардың жалпы әдеби сынның дамуына тигізген шығармашылық ықпалын айқындай түсудің бүгінгі әдебиеттану үшін маңызы зор.

    Осы зерттеу жұмысымызда біз жиырмасыншы жылдардағы әдеби сындағы айтыстардың қазақ әдебиеті үшін бүгінгі таңда да өз маңызын жоймағанын дәлелдеп, қарастырдық. Ұлттық әдебиеттану ғылымының алдына мұндай мақсаттың қойылуының өзі әдебиетші ғалымдарымыздың ғылыми негізде сын тарихын жүйелеуде, оны түрлі қателерден арылтуда, әртүрлі кезеңдеріне баға беруде, әдеби мұраларды игеру мен зерделеуде, әдебиет майданына белсене араласқан қалам қайраткерлерінің сыншылық қарымын бағалауға келгенде септігін тигізеді деген ойдамыз. 

    ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:

1. Кәкішев Т. Қазақ әдебиеті сынының тарихы. – Алматы: 1996.-482-б.
2. Қирабаев С. Шындық және шығарма. – Алматы: Жалын. 1981.-252-б.
3. Қирабаев С. Әдебиеттің ақтаңдақ беттері. – Алматы: 1995. -282-б.
4. Базарбаев М. Замана тудырған әдебиет. – Алматы: Ғылым. 1997.-503-б.
5. Бердібай Р. Мұхтар шыңы. – Алматы: Ғылым. 1997.-208-б.
6. Ысқақұлы Д. Сынталқы. – Алматы: «Сөздік-словарь». 2005.-416-б.
7. Смағұлов Ж. Қазақ әдебиеттану ғылымының тарихы. – Қарағанды: 2008. – 553-б.
8. Жұмағұлов С. ХХ ғасырдың екінші жартысындағы қазақ әдебиеттану ғылымы. – Қарағанды: 2008. -552-б.

    9 Қамзабекұлы Д. С. Сәдуақасұлы. – Алматы: 1995. 256-б.

    10 Байтұрсынов А. Қалам қайраткерлерінің жайынан. // Еңбекші қазақ. 8.VІ.1922.

    11 Қоңыр. Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі. //Шолпан.1992. №2,3.1923.№ 4,5.

            12 Төреқұлов Н.  Асау тұлпар // Темірқазық. №1.1922.

       13 Мұқанов С. Сынға сын. // Еңбекші қазақ. 31.1.1926.

    14 Мұқанов С. Шығармалар. – Алматы: Жазушы. 1976. 486-б.

    15 Бес арыс. – Алматы: Жалын,  1992. 544-б.

       16 Аймауытов Ж. Мағжанның ақындығы. // Лениншіл жас. №5, 1923.

         17  Әлімбаев М. Мағжаншылдар мен жанжалшылдар. // Жалын. №5. 1990.

    18 Қирабаев. С. Жүсіпбек Аймауытов. – Алматы: Ана тілі, 1993.

    19 Әуезов М. Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі (тарихи-әдеби сын) // Шолпан. № 4-5. 1923.

    20 Шәріпов А. С.Қожанұлы- әдебиетші. – Алматы: Ер-Дәулет. 1994. 348-б.

    21 Тоғжанов Ғ. Көркем әдебиет туралы марксшілдер не дейді? Жүсіпбек не дейді?. // Еңбекші қазақ. 22.Х. 19.XII. 1925.

    22 Тоғжанов Ғ. Мағжан туралы // Жаңа дәуір. 1928, №9, 34-б.

    23 Пошан. Әдебиет мәселесі. // Ақ жол. 25.Ү.1925. 

    24 Мұстамбаев Ы. Жұмабаев және «Тоқсанның тобы». // Советская степь. 24.Ү. 1929.

    25 Досмұхамедұлы Х. Аламан. - Алматы: Жазушы. 1991. 176-б.

    26 Омаров Б. М.Мөңкеұлының әдеби мұрасы. Филол.ғыл. кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін жазылған диссертацияның авторефераты. - Алматы. 1993. 25-б.

    27 Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш. - Алматы: Атамұра, 2003. 208-б.

    28 «Екеу» Журнал туралы. // Абай.// № 1.1918.

    29 Кенжебаев Б.ХХ басындағы ғасырдағы қазақ әдебиеті. – Алматы: Мектеп, 1989.256-б.

    30 Мұқанов С. Қара тақтаға жазылып жүрмеңдер, шешендер. // Еңбекші қазақ. 1. ІІІ. 1923.

    31 Жұртбай Т. Алаш ақиықтары. – Астана: Отырар. 2004. 8-б.

    32 Мұстамбаев Ы. Көркем әдебиет туралы.//Қызыл Қазақстан. №45 1927.

    33 Мұқанов  С. Әркім  «өзінше»  ойлайды. // Жаңа  әдебиет. №3. 1928.

    34 Мұстамбаев Ы.  Біздің таластарымыз. // Жаңа әдебиет. № 5-6. 1928. 

    ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША  ЖАРИЯЛАНҒАН МАҚАЛАЛАР  ТІЗІМІ 

    1 Мағжан Жұмабаевтың ұлтшылдығы мен түрікшілдігі. «Еуразия-шылдық идеясы контексіндегі Қазақстан түркітануы: мәселелері мен болашағы». Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Астана: 2008. 12-13 желтоқсан. 526-533-б.

          2 Н.Төреқұловтың  жиырмасыншы жылдардағы әдеби сыны. Көкейкесті әдебиеттану. 8 кітап. Қазақ әдебиеттануы мен сыны: тарих, таным, көркемдік. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Астана: 2008. 131-143-б.

    3 1920-шы жылдардағы С.Мұқановтың сыни мақалалары. ҚР ҰҒА Хабарлары. Тіл, әдебиет сериясы. 6 (172). Қараша - желтоқсан. 2008. 70-84-б.

    4 С.Сәдуақасовтың сыншылық қарымы. Абай атындағы ҚҰПУ. Құдайбердіұлының 150 жылдығына арналған конференция материалдары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы: 2008. 440-444-б.

    5 1920-шы жылдардағы сыншыл ойлардың өрісі. Жоғары педагогикалық білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістер. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы: 2009. 289-293-б.

    6 Қошке Кемеңгеровтің әдеби сынға қосқан үлесі. Жоғары педагогикалық білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістер. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. - Алматы: 2009. 293-297-б.

    7 Жиырмасыншы жылдардағы әдеби мұра мәселелері. Ләзиза Серғазинаның туғанына 100 жыл толуына арналған «Аймақтық баспасөз: бүгін және ертең» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. –Павлодар: 2008. 76-83-б.

    8 Жиырмасыншы жылдардағы Абай туралы айтыстар. С.Торайғыров атындағы ПМУ Хабаршысы. Филологиялық серия. №3. – Павлодар: 2008. 172-184-б.

    9 Жиырмасыншы жылдардағы М.Жұмабаев шығармаларына берілген баға мен сын. С.Торайғыров атындағы ПМУ Хабаршысы. Филологиялық серия. №4. – Павлодар: 2008. 101-115-б.

    10 1920 жылдардағы Ы.Мұстамбаевтың сыншылық көзқарасы. Әл -Фараби атындағы ҚазМУ Хабаршысы. Филология сериясы. №6. – Алматы: 2009. 123-128-б. 

     РЕЗЮМЕ

автореферата диссертации Сагатовой Шолпан Бейсеновны «Литературная полемика 20-х годов ХХ столетия»,  представленной на соискание ученой степени кандидата филологических наук по специальности

10.01.02 – казахская литература 

     Общая характеристика исследования.  В формировании казахской литературоведческой науки особое место занимает литературная полемика 20-х годов прошлого столетия. Критики того времени не ограничивались литературной оценкой новых произведений, но и подвергали всестороннему обсуждению направления и перспективы дальнейшего развития литературы с позиций требований эпохи. В этой связи, данная работа нацелена на сравнительное исследование и обоснование влияния литературной полемики и критической мысли 20-х годов на развитие казахской литературы в целом.

      Актуальность  исследования. На сегодняшний день труды алашских лидеров, принимавших активное участие в становлении науки казахского литературоведения, её истории и критики, стали широко известны по публикациям в СМИ, научным исследованиям ученых и др. Их благородный труд в сфере литературы, в том числе литературная полемика превратились в литературное достояние нации. Исследование литературной полемики 20-х годов позволяет нам окунуться в атмосферу тех лет и всесторонне изучить сложившееся положение дел в литературной среде, дать оценку его последующему влиянию на развитие казахского литературоведения и истории литературы. При изучении литературы 20-х годов четко проявляется противоречие во взглядах представителей разных политических организаций и течений. Литературные критики, считавшие, что в литературе должна преобладать пролетарская тематика, опирались на советскую власть. В свою очередь, А. Байтурсунов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Ауэзов, С.Садвакасов, К. Кеменгеров и другие были категорически против вмешательства политики в литературу и выражали свое мнение на страницах печати статьями - размышлениями, сопровождающимися аргументированными доводами. Но, несмотря на активную деятельность последних, в литературной полемике той эпохи не утихали споры о классовости литературы.

    В 20-х годах поэты и писатели часто выступали на страницах  периодической печати с публикациями, посвященными вопросам литературы, искусства  и культуры, активно принимали  участие в литературных дискуссиях на самые разные темы. Можно с  уверенностью подчеркнуть, что в указанный период мало кто из поэтов и писателей не участвовал в литературной критике. Исходя из вышесказанного, главной из целей данного исследования является анализ и осмысление мнений писателей и поэтов, участников данных дискуссий, определение степени их влияния на формирование и последующее развитие науки литературоведения.

    Степень изученности вопроса. В исследовании, написанном на основе нового мировоззрения, всестороннему изучению были подвергнуты актуальные проблемы казахской литературной критики, методологические грани, направления развития.

    Объект  и хронологический  период исследования. Объектом диссертационной работы выступает полемика в казахской литературной критике 20-х годов, её последующее всестороннее исследование.

    Научно-практическую основу исследования составляют различные точки зрения и выводы представителей передовой отечественной науки и учёных стран СНГ по вопросам литературно-художественной критики и литературоведения. В диссертационной работе предпринята попытка определения степени значимости литературной полемики 20-х годов, ранее глубоко не исследованной.

    Теоретические и методологические основы исследования. При проведении исследования прежде всего были использованы такие сформировавшиеся в современной литературоведческой науке методы и приемы, как анализ, синтез и систематизация с позиций историко-сравнительного обоснования. Были изучены аспекты теоретического анализа художественного произведения в литературной критике 20-х годов, её влияние на литературный процесс, её отдельные упущения и недостатки.

    В ходе исследования к руководству  были приняты история отечественной  и зарубежной филологической науки, мнения и выводы, опытно-исследовательские  труды ученых, основанные на современных  тенденциях в литературоведении.

    Цели  и задачи исследования. Главная цель исследования литературной критики 20-х годов как отрасли науки литературоведения – раскрытие их значения, ценности и содержания в истории развития отечественной литературы в целом.

    Была  сделана попытка раскрытия методологической природной сущности ошибочных теорий, основанных на идеологических установках и приоритетах того времени. Основная цель исследования – аналитическое изучение литературной полемики 20-х годов и степень её влияния на казахское литературоведение, её вклад в историю казахской литературы.

    Для достижения указанных целей перед  нами была поставлена следующая задача: анализ истории развития и кризиса  литературной полемики 20-х годов  через раскрытие её образного  свойства; степени влияния написанных в тот период в жанре литературной критики статей и исследований на общее развитие литературы; раскрытие негативного влияния идеологического прессинга на литературную критику и творчество литературных критиков; сопоставление достижений критической мысли в сфере изучения и оценки национального литературного наследия; анализ методологических и теоретических вопросов в соответствии с особенностями изучаемого периода через раскрытие жанрового образа литературной полемики 20-х годов; определение значимости полемики о литературе и путях её развития; осознание влияния личности отдельных критиков на развитие литературной критики в целом через осознание значения развития магжановедения двадцатых годов, полемики о важности литературного наследия и самой фигуры Абая.