«Альянс» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің тарихы, маңызды құрылымы

Техникалық құралдарға желіде әртүрлі  АЖО байланыстыру үшін коммуникация құралдары, сонымен қатар телефондық құралдарды жатқызуға болады. 

Ақпараттық қамтамасыздандыру  – бұл локальды деректер базасында сақталған, ақпараттар массиві. Онымен басқару, ақпаратты жазуды, іздеуді, оқуды, түзетуді және ақпараттық есептерді шешуді орындайтын, деректер базасымен басқару жүйесі көмегімен жүзеге асырылады. АЖО-да бірнеше деректер базасы болуы мүмкін. 

Ұымдастырушылық қамтамасыздандыру  функционалдауды ұйымдастырудын, АЖО  жетілдірудін және дамытудын, сонымен  қатар кадрлерді дайындаудын  және квалификацияларын көтерудін  құралдарын және әлдістерін кірістіреді.    

Топтық және ұжымдық АЖО үшін ұымдастырушылық қамтамасыздандырудың ішкі жүйелеріне АЖО әкімшілдеу функциялары кірістіріледі: жобалау, жоспарлау, тіркеу, бақылау, анализдеу, қадағалау, инфражүйелі ұйымдастырушы байланыстар және т.б.

Ұйымдастырушылық қамтамасыздандыру АЖО қолданушыларының міндеттерін және құқықтарын анықтауды және құжатты дайындауды алдын ала ескереді.

Бағдарламалық қамтамасыздандыру  жүйелік және қолданбалы бағдарламалық  қамтамасыздандырудан тұрады.  Жүйелік  қамтамасыздандырудын негізі операциялық  жүйе және бағдарламалау жүйелері болып табылады, мысалы, БЕЙСИК алгоритмдік тілі. Жүйелік бағдарламалар ақпаратты өндеудің орынды технологиясын қамтамасыз етеді. Қажеттікке байланысты АЖО қамтамасыздандырылатын, сервистік деп аталатын бағдарламалар операциялық жүйелердің мүмкіндіктерін кеңейтеді. АЖО желісінде және АЖО-ның әртүрлі каналдар бойынша ақпараттық байланыстарды қамтамасыз ету үшін де бағдарламалық құралдар қолданылады, оларды жүйелік бағдарламаларға жатқызуға болады.   

Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыру  қолданушылар бағдарламаларын және әртүрлі тағайындалған қолданбалы бағдарламалар пакетін құрайды. Қолданушылардың стандартты бағдарламалары өздерін алгоритмдік тілдегі анықталған есептердің бағдарламалық шешімдері ретінде ұсынады. 

Қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП) модульдік принциптер бойынша орындалған және есептердің анықталған класын шешуге бағытталған. ҚБП мәселелік бағдарламалық қамтамасыздандырудың негізгі түрі болып табылады. Олар алгоритмдерді құруға, берілген класты есептерді шешу шарттарын өзгертуге, шешу қадамдарын бақылауға, алгоритмдерге түзетулерді енгізуге және т.с.с. мүмкіндік береді.  АЖО-да жұмыс істегенде ҚБП диалогтік терезеде іске асады. 

ҚБП мысалдары: есептеу операцияларын  орындайтын әртүрлі құжаттары құруға арналған ҚБП, жоспарларды оптимизациялау есептері үшін ҚБП, баланстік есептердің ҚБП. Ерекше орын автоматтандырылған ақпараттық жүйелерді әзірлеу үшін арналған ҚБП-не беріледі, олар әртүрлі тағайындауды бола алады: анықтамалық, кестелерді өндеу үшін, ақпараттар массивін енгізу үшін, деректер базасын әзірлеу және сүйемелдеу, құжаттық. Графикалық ақпаратпен жұмыс істеу үшін арналған пакеттер объектілерге тән процестерді және қалыптарды  көрнекті және тұтас түрде ұсынуға, болжау анализдерінің нәтижелерін  көрсетуге мүмкіндік береді.   

 

 

ІІ.3. Ақпараттық жүйелердің заманға сай әдістемелер мен технологиялар негізінде құрылуы

 

 

Ақпараттық жүйелерді өңдеу  әдетте нақты құрылымы бар белгілі  бір ұйымға жүргізіледі. Кез-келген ұйым – күрделі құрылымға ие өзара  байланысқан элементтердің (бөлімдердің) тұтастылығы. Бөлімдердің арасындағы байланыс та айтарлықтай күрделі, оларды мынадай түрлерге бөлуге болады:

• Функционалдық байланыс (әрбір бөлім белгілі бір жұмыс түрімен айналысады);
• Ақпараттық байланыс (әрбір бөлім ақпарат айырбасты құжаттамамен, факспен, жазбаша түрде және ауызша түрде жүзеге асырады);
• Сыртқы байланыстар (бөлімдер сыртқы жүйелермен әсерлеседі), сонымен қатар бұл байланыстар ақпараттық немесе функционалдық болуы мүмкін.

Ақпараттық жүйелерді құрудың кезеңдері. Ақпараттық жүйелердің даму кезеңдеріне мыналар жатады: концепцияларды формалау, ақпараттық жүйелердегі техникалық тапсырмаларды (ұсыныстарды) өңдеу, ақпараттық жүйелерді жобалау, ақпараттық жүйелерді дайындау, жүйенің жүзеге асырылуы. Кейде екінші және үшінші кезеңі жүйелік жорбалау кезеңі, ал соңғы екі кезеңі ақпараттық жүйенің жүзеге асырылуы деп атайды.

Ақпараттық жүйелерді құру жұмысының  басты мазмұны:

• ақпараттық жүйенің формалау концепциясы кезеңі:
• идеяларды формалау және мақсаттың қойылымы;
• жобаны орындаушылар командасын жасақтау;
• тапсырыс берушінің немесе басқа да түрлердің талаптарын талдау;
• басты талаптарды анықтау және талап етілетін ресурстар (материалдық, қаржылық, адамдық, т.б.) кешенін шектеу;
• салыстырмалы бағалау жүргізу. 
• техникалық ұсынысты (тапсырманы) өңдеу кезеңі:
• жобаның базалық құрылымы мен негізгі мазмұнын өңдеу;
• техникалық тапсырманы өңдеу және бекіту;
• жобаның базалық құрылым моделін жоспарлау;
• жобаның бюджеті мен ірілендірілген жұмыс кестесін құру;
• келісім шартты бекіту жайлы тапсырыс берушімен келіссөздер жүргізу және құжаттарды рәсімдеу;
• жұмыс жүрісін бақылау.
• ақпараттық жүйелерді жобалау кезеңі:
• ішкі жүйелер және олардың байланысы құрылымын анықтау;
• ресурстарды пайдалану;
• базалық жоба жұмысының орындалуы;
• жеке техникалық тапсырмаларды өңдеу;
• концептуалдық жобалаудың орындалуы;
• жобалық өңдеуді көрсету, талдау және бекіту.
• ақпараттық жүйелерді өңдеу кезеңі:
• жоба бойынша жүмысты оперативті бақылау және координациялау;
• ішкі жүйелерді дайындау;
• ішкі жүйе интеграциясын  біріккен жүйеге енгізу және сынақтан өткізу;
• программалық қамсыздандыруды жетілдіру;
• жүйеге енуді даярлау;
• жобаның негізгі көрсеткіштерін қадағалау және реттеу;
• жүйенің жүзеге асырылу кезеңі:
• құрылатын жүйенің жүзеге асырылуына кадрларды дайындау;
• жұмыстық құжаттаманы дайындау және жүйені тапсырыс берушіге өткізу;
• қолдау және сервистік қызмет көрсету;
• жоба нәтижесін бағалау және қорытынды құжаттарды дайындау.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 «ҚҰРЫЛЫС ЖОБАЛАРЫНЫҢ  ДИЗАЙНДАРЫН ҰСЫНУ» ЖҰМЫСТАРЫН  АВТОМАТТАНДЫРУ

 

1. Қазіргі заманға сай программалау тілдері. Delphi программалау ортасы

 

 

Үздіксіз өсіп тұрған ақпарат көлемін  қоғамдастырудың қолайлы әдістерін  іздеу бойынша бесенді қызметі 60 жылдардың басында «деректер  базасымен басқару жүйесі» (ДББЖ) деп аталатын арнайы бағдарламалық  кешендерді әзірлеуге әкелді. Бұған деректер базасын ұйымдастыру үшін файлдық жүйелерді қолданудың бірінші тәжірибесі - қадам болды.  Файлдық жүйелер көптеген санды ақпаратты өндеудің әртүрлі мәселелерін шешті және деректер базасының даму теориясының негізгі бағыттарын салды. Файлдармен басқару жүйесі мүмкіндіктерімен шешіле алынбаған бірнеше қажетіліктердің тізімі осындай болған: 

• логикалық келісілген файлдар жиынтығын қолдау;
• деректерді манипуляциялау тілін қамтамасыздандыру;
• ақпаратты неше түрлі оқылықтардан кейін қалпына келтіру;
• бірнеше қолданушылардың нақты параллель жұмыс істеуі.

Егер қолданбалы ақпараттық жүйе қандай да бір деректермен басқару жүйесіне тірелетін болса, онда бұл деректермен  басқару жүйесін деректер базасымен  басқару жүйесі (ДББЖ) деп есептеуге  болады. ДББЖ негізгі ерекшелігі- ол енгізу үшін процедуралардың бар болуы және ол тек деректерді ғана емес, сонымен қатар олардың құрылымдарының сипатталуын сақтай алады. ДББЖ басқаруында орналасқан және онда сақталып жатқан деректердің сипатталуымен жабдықталған файлдар деректер банкісі, ал содан соң «Деректер базасы» (ДБ) деп аталатын болды.

ДББЖ архитектурасы

ДББЖ кез-келген қолданушыға деректерге баруға рұқсат беруі керек, тіпті  келесі айтылғандар туралы ұғымы  жоқ болса да: 

• жадыдағы деректердің физикалық орналасуы және олардың сипаттамасы туралы;
• сұралатын деректерді іздеу механизімін;
• бір мезгілде бірнеше қолданушымен бірдей деректі сұрау кезінде пайда болатын мәселелер туралы;
• деректерді қандай-да бір жаңартулардан немесе рұқсатсыз кіруден қорғауды қамтамасыз ету әдістері туралы;
• деректер базасын өзекті күй-жағдайда сүйемелдеу және ДББЖ басқа функциялар жиыны туралы.

Осы функцияларының ішінен негізгісін орындағанда  ДББЖ деректерді сипаттаудың  әртүрлігін қолдануы тиіс. Бұл сипаттауларды  жобалау көбінесе адамға (адам тобына) жүктелетінін ескерейік- деректер базасының әкіміне (ДБӘ).

Деректер базасының мазмұны  туралы жеке ойларды, яғни қолданушыларды сұрау нәтижесінде алынған, және келешекті қосымашаларда керек  болып қаталар өзіндік ойларды  біріктіре отырып, ДБӘ алдымен әзірленетін деректер базасының жалпыланған формальды емес сипаттамасын әзірлейді. Бұл деректер базасын әзірлеуде жұмыс істеп жатқан, барлық адамдарға түсінікті, кәдімгі тілді, математикалық формулаларды, кестелерді және т.б. құралдарды қолданып орындалған сипаттама деректердің инфологиялық моделі деп аталады.

Мұндай адамға-бағытталған модель, толық деректерді сақтау ортаның  физикалық параметрлеріне тәуелді  емес. Ақыр аяғында, мұндай орта ретінде  ЭЕМ емес адам жадысы бола алады. Сондықтан  инфорлогиялық модель, нақты дүниедегі қандай-да бір өзгерістер, осы модель пәндік аймақты сипаттау барысында, ондағы қандай-да бір анықтаманың өзгеруін қажет етпегенше өзгермеуі тиіс.

Қалған модельдер компьютерлі-бағытталған болып табылады. Олардың көмегімен ДББЖ бағдарламаларға және қолданушыларға, ондағы сақталып тұрған деректерге баруға рұқсатты, осы деректердің физикалық орналасуы туралы ойламай, тек олардың аттары арқылы береді. Қажетті  деректер ДББЖ-мен сыртқы сақтау құралдарында деректердің физикалық моделі бойынша ізделінеді.

Көрсетілген баруға рұқсат нақты ДББЖ көмегімен орындалатын болғандықтан, модельдерді сипаттау осы ДББЖ-гі деректерді сипаттау тілінде болуы  қажет.  Мұндай деректердің инфологиялық моделі бойынша ДБӘ әзірленетін  сипаттау деректердің даталогиялық моделі деп аталады. 

Үш деңгейлі архитектура (инфологиялық, даталогиялық және физикалық) деректерді оларды қолданатын бағдарламаларға  тәуелсіз емес етіп сақтауды қамтамасыз етеді. ДБӘ қажетті болған жағдайда сақталып тұрған деректерді басқа ақпараттар жинақтаушына жазып алуына және (немесе) тек деректердің физикалық моделін өзгертіп, олардың физикалық құрылымын қайта жаңадан ұйымдастыруына болады. ДБӘ даталогиялық модельді қажет болса толықтырып, жүйеге кез-келген санды қолданушыны қоса алады. Көрсетілген физикалық және даталогиялық модельдердегі өзгерістер және де сонымен бірге жаңа қолданушылардың пайда болуы, жүйенің бұрынғы қолданушыларымен сезілмейді. Демек, деректердің тәуелсіз болуы деректер базасының дамуын, ондағы бар қосымшаларды бұзбай, қамтамасыз етеді.      

Деректердің " Маңыз - байланыс" инфологиялық моделі

Инфологиялық молельдеудің мақсаты- әзірленетін деректер базасында  болжам бойынша сақталатын ақпаратты  жинаудың және ұсынудың адамға ең  табихи әдісін қамтамасыз ету. Сондықтан деректердің инфлологиялық моделін әрқашан табиғи тілге ұқсас етіп салуға тырысады (соңғысы, текстердің компьютерлік өндеуі қиындыққа түсуіне және кез-келген табиғи тілдің мірмәнді болмауына  байланысты, таза түрінде қолданылмайды). Инфологиялық модельдің  негізгі конструкциялық элементтері – маңыз, олар арасындағы байланыс және олардың қасиеттері (атрибуттары) болып табылады.

Маңыз – кез-келген айырылатын объект (басқалардан айырмашылығы бар объект), ол туралы ақпаратты деректер базасында сақтау қажет. Маңыз ретінде адамдарды, орындарды, ұшақтарды, рейстерді, дәмді, түсті және т.б. алуға болады. Мынадай ұғымдарды айыра білу керек: маңыз типі және маңыз экземпляры. Маңыз типі ұғымына біртектес адамдар, заттар, жағдайлар немесе бүтін ретінде шығатын ойлар жатады. Маңыз экземпляры жиындағы нақты затқа қатысты болады. Мысалы, маңыз типі ҚАЛА, ал экземпляр- АСТАНА  бола алады.   

Атрибут – маңыздың атты мінездемесі. Оның атты маңыздың нақтылы типі үшін уникалды болуы керек, бірақ маңыздың әртүрлі типі үшін бірдей бола алмайды (мысалы, ТҮС көптеген маңыз үшін анықталады: ИТ, АВТОКӨЛІК, ТҮТІН және т.б.).  Атрибуттар маңыз туралы қандай ақпарат жиналу керектігін анықтау үшін қолданылады. 

Маңыз типі және атрибуттар арасында абсолютті айырмашылық жоқ. Атрибут  тек маңыз типі байланысында өзіндік бола алады. Басқа контексте атрибут өз бетіндік маңыз ретінде шығуы мүмкін. Мысалы, автокөлік зауыт үшін түс – бұл шығарылатын өнімнің атрибуты, ал  лак шығару фабрикасы үшін түс – бұл маңыз типі.  

Кілт – атрибуттардың минималды жиыны, олардың мәндері бойынша қажетті маңыз экземплярын бірмәнді табуға болады. Минималды дегеніміз- ол кез-келген атрибуттар жиынынан біреуін алып тастағанда маңызды басқалар арқылы идентификациялауға болмайды дегенді білдіреді.  

Байланыс- екі немесе көп маңыздылар ассоциациясы. Егер деректер базасының тағайындалуы тек бір-бірімен байланысы жоқ, жеке деректерді сақтау болатын болса, онда оның құрылымы қарапайым болушы еді. Бірақта, деректер базасын ұйымдастырудың негізгі талаптарының бірі- ол бір маңызды басқалардың мәні арқылы табу мүмкіншілігін қамтамасыздандыру, ол үшін олар арасында анықталған байланыстар орнату қажет. Ал нақты деректер базасында жүз, тіпті кейде мыңдаған маңыздылар сақталатындықтан, теория бойынша олар арасында миллионнан артық байланыс ортаылуы мүмкін. Осындай көптеген байланыстардың болуы инфологиялық модельдің күрделігін анықтайды. 

 

Деректердің реляциондық құрылымы

60 жылдардың соңында деректердің  әртүрлі кестелік даталогиялық  модельдерін қолдану мүмкіндігі  талқыланған жұмыстар пайда болды,  яғни  деректерді ұсынудың кәдімгі  және табиғи әдісін қолдану  мүмкіндігі. Олардың ішінде ең  маңыздысы IBM фирмасының қызметкері Э.Коддтың мақаласы болды ((Codd E.F., A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks. CACM 13: 6, June 1970), мұнда «деректердің реляционды моделі» термині алғаш рет қолданылған болуы мүмкін.

Э.Кодд мамандығы математик болғандықтан деректерді өндеу үшін жиындар теориясы аппаратын (біріктіру, қиылысуды, айыруды, декарттық көбейтуді) қолдануды ұсынды. Ол деректерді ұсынудың кез-келген түрі ерекше түрлі екі өлшемді кестелер жиынтығына әкелінетінін көрсетті, бұл қатынас математикада қатынас – relation деп белгілі.