Жеке кәсіпкердің табысына салық салу

МАЗМҰНЫ

 

 

Кіріспе............................................................................................................3

 

1. Жеке кәсіпкердің табысына салық салудың теориялық аспектілері

1. Табысқа салық салудың алғышарттары.......................................5
2. Орта және жеке кәсіпкерліктің экономикалық мәні және қажеттілігі........................................................................................................9
3. Кәсіпкерліктің табысына салық салу салудың шетелдік тәжірибесі...............................................................................................................15

 

2.   Жеке кәсіпкердің табысына  салынатын салықты талдау

2.1 Арнайы салық режимі бойынша жеке кәсіпкерліктің табысына салық салу механизмі.......................................................................................19

2. Кәсіпкерлік қызметпен айналысатын субъектілердің салықтық түсімдері және олардың бюджет кірістерін   қалыптастырудағы ролі............25
3. Қызылорда облысы бойынша жеке кәсіпкерлердің табысынан салықтық түсімдер жағдайын талдау.................................................................28

 

3. Жеке кәсіпкердің табысына салық салудың дамыту жолдары

3.1 ҚР орта және шағын кәсіпкерлік субъектілерін дамыту тенденциялары.......................................................................................................31

3.2 Жеке кәсіпкердің  табысына салық салуды жетілдіру бағыттары.. 35

 

Қорытынды................................................................................................40

Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................................42

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Салық салу бойынша жүз  пайыздық тиімділікке жету дамыған  нарықтық экономика жағдайында мүмкін еместігін әлемдік тәжірбие көрсетіп отыр. Кез-келген мемлекет өзінің экономикалық саясатын жүзеге асырған кезде салықтық реттеу құралдарының кең спектрін қолданады. Салықты шаруашылық қызметті реттеуші құрал ретінде қолдану мүмкіндігі салықтың өзінің табиғатынан, ішкі мәні мен қызметінен шығады. Бұл мүмкіндікті қолдану салық механизмі арқылы жүзеге асады. Қаражаттарға деген қажеттілікті сезе отырып мемлекет салықтық құрал арқылы қаржылық қаражаттардың максималды мүмкін болатын көлемін алуға ұмтылады.

Мемлекет бұл жағдайда төлеушіге қатысты ашық әділетсіздікке баруға даяр: дұрыс әрекет етуге қажетті ресурстардың бір бөлігін алып қалуға, салық ауыртпалығын табыспен мүлік иесінен өнімді немесе қызметті сатып алушыға жүктеуге, қосарланған салық салуға, тағы басқаға баруы мүмкін. Осындай фискалды саясат кәсіпорынының қаржылық әрекет етуін бұзып, ал өзінің күн көруін жоққа шығара алады, салықтан жалтару көпшілік сипатқа ие етіп, экономикадағы қаржылық қылмыстарды көбейтеді. Салықтық ауыртпалықты қаталдату әрдайым, салықтық түсімдерді көбейтеді. Бұл Лаффер теориясымен дәлелденген салықтың екінші жағы мемлекеттің экономикаға реттеуші әсерін сипаттайды. Бұл жағдайда салық өзінің әсер ету бағытына қарай мемлекетпен тумалас болады, яғни ол қызметтердің қоғамға қажетті арналарға бағыттайды. Осыған сәйкес салықтық механизм бұл жағдайда мемлекеттік табыстардың кепілді түрде түсуін талап ететін жағдайларға қарағанда мүлдем басқаша қағидалармен құрылады. Бұл жерде басты назар төлеушіні белгілі бір әрекетке ынталандыруға ауысады. Сонда мемлекет өзіне қажетті тиімді нәтижеге жету үшін салықтық қаражаттарын уақытша жоғалтуға барады. Жоғарыда айтылып кеткендерді ескере отырып, шағын және орта бизнес субъектілерінің әрекет етуін реттеу үшін салық құралдарының қолданылуы Республикамызда қоғамның барлық экономикалық қызығушылықтарына сай келеді.

Экономикасы жаңа дамып  отырған елдер үшiн орта және шағын  бизнестi жандандыру шешушi рөл атқарады. Кәсiпкерлiк қызмет бұл елдер үшiн  дағдарыстан алып шығатын бiрден-бiр  сара жол болып отыр. Оның аясында  жалпы iшкi өнiмнiң үлес салмағын артып, экономикалық тұрғыдан жұмысқа жарамды тұрғындар жұмыспен қамтамасыз етiледi. Бұл индустриалды, дамыған экономикасы бар және өтпелi кезеңдi басынан кешiрiп отырған елдер экономикасы үшiн тым жағымды көрiнiс. Курстық жұмыстың мақсаты  жеке кәсіпкерлерге салынатын салықты талдап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну болып табылады.

Мақсаттан мынадай міндеттер  туындады:

- жеке кәсіпкердің  табысына салық салудың теориялық  аспектілерін қарастыру:

-  жеке кәсіпкердің  табысына салынатын салықты талдау;

- жеке кәсіпкердің табысына салық салудың дамыту жолдарын қарастыру.

Қазақстан Республикасында  салық салу ерекшеліктері кәсіпкерлікті қолдау мен экономиканы мемлекеттік реттеудің негізгі құралы болып отыр. Соның өзінде экономиканы мемлекеттік реттеу және кәсіпкерлікті қолдау өзара байланысты элементтерді құрайтын жүйе болып қалыптасады. Бұл жүйеде басты орынды кәсіпкерлікке салық салу механизімі алып отыр.

Осыған байланысты салық  салумен байланысты проблемалар  өзекті және кәсіпкерлікті дамыту жолында  біраз қиыншылық көрсетеді.

Ескі салық кодексі  бойынша қызмет еткен салымдар мен  алымдар көп жағдайда нарықтың жаңа шарттарына сай болмағаны бәрімізге  белгілі.

Айта кету керек шағын  және орта кәсіпорындардың дамуы  импорт ауыстырушы тауар өндіру, жаңа жұмыс орындарын дайындау, бюждетке ақша массасының ағылып келіп түсуін қамтамасыз ету.

Осының барлығы нарықтық экономика дамуының басты мәселесі болып келеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

          1 Жеке кәсіпкердің табысына салық салудың теориялық аспектілері

 

1.  Табысқа салық салудың пайда болу алғышарттары

 

Салықтар кез-келген өркениетті мемлекеттердің негізгі кіріс көзі. Қазақстан Республикасы аумағында  қолданылып жүрген заңды тұлғалардан  алынатын барлық салықтар мен алымдардың ішінде  табыс салығының алатын орны ерекше. Әлемнің қандай мемлекеті болмасын, барлығында табысқа не пайдаға салық салынады. Бұл экономикалық категориялардың мазмұны, әсіресе олар салық салу объектісі ретінде қызмет атқарса, олар тұрақсыз болады. Жалпы алғанда, пайда дегеніміз шығыстарды шегергеннен кейінгі табыс, ал табыс-шаруашылық субъектілерінің өз тауарын,қызметін, жұмысын сатқаннан түскен түсім. «Табыс» категориясы қашанда «пайда» ұғымынан кең екендігі белгілі.

Қазақстанда қабылданған  салықтық есеп ережесіне сәйкес, табыс  – бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі немесе міндеттемелердің азаюы. Табыс алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады. Өткізу құны салық төлеуші мен сатып алушы немесе активтерді қолданушы арасындағы келісіммен анықталады.[1]

Қазақстан Республикасының табысқа салық салудың қысқа ғана тарихы бар.

Қазақ ССР-нің 1991 жылғы  ақпанның 14-дегі «Кәсіпорындардан, бірлестіктерден  және ұйымдардан алынатын салықтар туралы  заңына сәйкес салық салу объектісі  ретінде пайда алынады. Осы заңды  ауыстырған Қазақстан Республикасы Президентінің 1994 жылғы ақпанның 12-дегі «Пайда мен табысқа салық салу туралы» Заң күші бар Жарлығында салық салу объектісі ретінде табыс та, пайда да алынады. Ал 1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған Қазақстан Республикасы Президентінің «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заң күші бар Жарлығы мен қазіргі Салық кодексінде де табыс салығы нысанына тоқтады және салық салудың ерекше категориясы салық салынатын табысты енгізеді.

Сонымен қатар Қазақстан  Республикасы Президентінің Жарлығында заңды және жеке тұлғаларды қамтитын табыс салығының біртұтас конструкциясы енгізілді. Бірақ бұл субъектілер арсында  олардың табыс түрлері мен оны алу әдістерінде айтарлықтай (едәуір) айырмашылық болуы бұл біріктірудің тиімсіздігін көрсетті және заңды және жеке тұлғаларға салық салудың екі режимі сақталды. Бұған қоса Қаржы Министрлігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығын есептеу мен төлеудің тәртібі туралы бөлек 2 нұсқаулық дайындады. Жаңа Салық Кодексінде осы кемшіліктер ескеріп Салық Кодексінің табыс салығына байланысты ең негізгі ерекшелігі заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығының бір тұтастығы бұзылып, жеке-жеке салық болып бөлінген және дүниежүзілік халықаралық стандартқа сәйкес заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы  корпорациялық табыс салығы деген жаңа терминмен алынатын болды. Қабылданған концепцияға сәйкес корпорациялық табыс салығының салық салу негізінде заңды тұлғалардан алынатын табыс салығының салық салу принциптері алынған. Салық заңдылықтарының нормаларын біркелкі түсіндіруді қамтамасыз ету, салық төлеушінің қолдануын жеңілдету, салық тәртібін сақтау деңгейін жоғарлату мақсатында Салық Кодексінде нормативтік-құқықтық актілерінің бірнеше ережелері біріктірілген, яғни Салық Кодексінде бұрынғы салық заңдылығындай, салықтың төлеушілері, салық салу объектісі, Жылдық жиынтық табысты  қалыптастыру әдістемесі, оны кейін түзету  мүмкіндіктері, шығындарды шегеріске жатқызу, сол сияқты табысты анықтау, залады көшіру құқығы және бюджетке төлеуге жататын салықты есептеу  жолдары анықталған.

Табыс салғының бұрынғы  есептеу әдісін сақтай отырып, жылдық жиынтық табыс пен салықтық шегерістердің  құрамын қайта қарау жолымен  корпорациялық табыс салығы бойынша  салық ауыртпалығын төмендету ұсынылған.

Корпорациялық табыс салығының құрылу негізі. Корпорациялық табыс салығы корпорациялардың табысына салынатын тікелей салық. Сондай-ақ бюджеттің реттеуші кірісі болып табылады.

Бюджеттің кірісін реттелетін және бекітілетін салықтар құрайды.

Реттелетін салықтар –қалыпты мөлшер бойынша бюджеттің әр деңгейі арасындағы бөлінетін салықтар.

Бекітілетін салықтар –тек бір бюджетке түсетін салықтар.

Заңды тұлға дегеніміз  ҚР-ның не шет мемлекеттің заңдарына  сәйкес құрылған дербес мүлкі бар, сол  мүлікпен құқықтар мен міндеттерге  мүліктік және мүліктік емес қатынастарды жүзеге асыратын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.

Корпорациялық табыс  салығын төлеушілерге ҚР ҰБ мен мемлекеттік  мекемелерді қоспағанда, ҚР резидент заңды тұлғалары, сондай-ақ ҚР-да қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе ҚР-дағы көздерден табыс алатын резидент емес заңды тұлғалар жатады.

Резидент заңды тұлға  –ҚР-ң заңдарына  сәйкес құрылған немесе оның нақты басқару органдары  Қазақстанда болатын заңды тұлға.

Резидент емес заңды  тұлға –ҚР аумағында кәсіпкерлік қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын, сондай-ақ тұрақты мекеме құрмай ҚР-нан табыстар алатын шетел заңды тұлғалары.

Табыс салығының салық  салу объектілері болып:

1. салық салынатын табыс;
2. төлем көзінен салық салынатын табыс;
3. ҚР-да  қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғаның таза табыс корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер болып табылады.

Салық салынатын табыс  жылдық жиынтық табыс пен көзделген  шегерімдер арасындағы айырма ретінде  анықталады.

 

 

Салық салынатын табыс=жылдық жиынтық  табыс-шегерістер

                                                                                                                                 

 

 

 

 

 

 

 

                                    

30%    20%   15%   10%   5%

                                                                                                                                                                

                                     

 

                           

 

 

 

Сурет 1 – Корпорациялық табыс салығын есептеу мен төлеу механизмі

 

Жылдық жиынтық табыс –заңды тұлғалардың бір жыл ішінде түрлі  көздерден алған табысы.

Резидент заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы салық жылы ішінде салық төлеушінің ҚР-да және одан тыс  жерлерден алынуға тиіс (алынған) табыстарынан тұрады.

Резидент емес заңды тұлғаның жылдық жиынтық табысы қазақстандық көздерден  алынған табыстарынан тұрады.

ЖЖТ-та салық төлеуші табыстарының барлық түрлері, соның ішінде:

1. Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден түсетін табыс;

2. Үйлерді, ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизациялауға жататын активтерді өткізу кезіндегі құн өсімінен түсетін табыстар;

3. Міндеттемелерді есептен шығарудан түсетін табыстар;

4. Күмәнді міндеттемелер бойынша түсетін табыстар;

5. Мүлікті жалға беруден түсетін табыстар;

6. Кәсіпкерлік қызметті шектеуге немесе тоқтатуға келісім үшін алынған табыстар;

7. Шығып қалған тіркелген активтер құнының ішкі топтың баланстық құнынан асып түсуінен алынатын табыстар;

8. Ортақ үлестік меншіктен түсетін табысты бөлу кезінде алынатын табыстар;

9. Өтеусіз алынған мүлік, орындалған жұмыстар, көрсетілген қызметтер;

10. Дивидендтер;

11. Сыйақылар;

12. Ұтыстар;

13. Әлеуметтік сала объектілерін пайдалану кезінде алынған табыстардың шығыстардын артығы қамтылады.

Салықтық шегерістер –заңмен бекітілген шекте салық  төлеушінің ЖЖТ-ты алуға байланысты шығындары. Оған өткізілген тауар,қызмет, жұмыс бойынша шығындар және басқа  да шығындар, оның ішінде:

• Тауарла-материалдық қорлар бойынша;
• Тіркелген активтер;
• Еңбекке ақы төлеу;
• Төленген күмәнді міндеттемелер бойынша;
• Сыйақы бойынша;
• Теріс бағамдық айырма бойынша;
• әлеуметтік төлемдрге жұмсалған шығыстар бойынша;
• сақтандыру сыйақылар бойынша;
• тіркелген активтерді жөндеуге жұмсалған шығыстар бойынша;
• бюджеттен төленген салықтар бойынша;
• басқа да шығыстар бойынша шегерімге жатады.