ҚР еңбек кодексі

68-бап. Қызметкердің  жұмыс берушіде сақталатын жеке  
              деректерін қорғауды қамтамасыз ету мақсатындағы  
              құқықтары     

 Қызметкердің жұмыс  берушіде сақталатын жеке деректерін  қорғауды қамтамасыз ету мақсатында: 
      1) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларды қоспағанда, қызметкердің жеке деректері бар жазбалардың көшірмелерін алу құқығын қоса алғанда, өзінің жеке деректеріне тегін қолжетімділігіне; 
      2) дұрыс емес немесе толық емес жеке деректерді, сондай-ақ осы Кодекстің талаптарын бұза отырып өңделген деректерді алып тастауға немесе түзетуге; 
      3) бұрын қызметкердің дұрыс емес немесе толық емес жеке деректері берілген адамдарға ол деректерге жасалған түзетулерді жұмыс берушінің хабарлауын талап етуге; 
      4) жеке деректерін өңдеген кезде жұмыс берушінің жіберген іс-әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін сотқа шағым жасауға құқығы бар.

6-тарау. ЕҢБЕК  ТӘРТІПТЕМЕСІ. ЕҢБЕК ТӘРТІБІ     

69-бап. Еңбек  тәртіптемесінің ережелері     

1. Жұмыс беруші еңбек  тәртіптемесінің ережелерін қызметкерлер  өкілдерімен келісе отырып бекітеді. 
      2. Еңбек тәртіптемесінің ережелерінде қызметкерлердің жұмыс уақыты мен тынығу уақыты, еңбек тәртібін қамтамасыз етудің талаптары, еңбек қатынастарын реттеудің өзге де мәселелері белгіленеді. 
      3. Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін еңбек тәртіптемесі Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен бекітілетін жарғыларда және ережелерде реттеледі. 
      4. Еңбек тәртіптемесінің ережелерін орындау жұмыс берушілер мен қызметкерлер үшін міндетті болып табылады.     

70-бап. Еңбек  тәртібін қамтамасыз ету     

 Еңбек тәртібін жұмыс  беруші жеке және ұжымдық еңбек  үшін қажетті ұйымдастырушылық  және экономикалық жағдайлар  жасау, қызметкерлердің еңбекке  саналы көзқарасы арқылы, сендіру,  адал еңбегі үшін көтермелеу  әдістерімен, сондай-ақ тәртіптік  теріс қылық жасаған қызметкерлерге  тәртіптік жаза қолдану арқылы  қамтамасыз етеді.     

71-бап. Еңбегі  үшін көтермелеу     

1. Жұмыс беруші қызметкерлерге  еңбектегі жетістіктері үшін  көтермелеудің кез келген түрін  қолдануға құқылы. 
      2. Қызметкерлерді көтермелеудің түрлері мен оларды қолданудың тәртібі Қазақстан Республикасының заңнамасында, жұмыс берушінің актілерінде, еңбек шартында, ұжымдық шартта айқындалады.     

72-бап. Тәртіптік  жазалар     

1. Жұмыс беруші қызметкердің  тәртіптік теріс қылық жасағаны  үшін: 
      1) ескерту; 
      2) сөгіс; 
      3) қатаң сөгіс; 
      4) осы Кодексте белгіленген жағдайларда еңбек шартын жұмыс берушінің бастамасы бойынша бұзу түріндегі тәртіптік жаза қолдануға құқылы. 
      2. Осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де  заңдарында көзделмеген тәртіптік жазаларды қолдануға жол берілмейді.     

73-бап. Тәртіптік  жазаларды қолдану және оған  
              шағым жасау тәртібі     

1. Жұмыс беруші өзінің  актісін шығару арқылы тәртіптік  жаза қолданады.     

2. Жұмыс беруші тәртіптік  жазаны қолданғанға дейін қызметкерден  жазбаша түсініктеме талап етуге  міндетті. Қызметкердің жазбаша  түсініктеме беруден бас тартуы  тәртіптік жаза қолдануға кедергі  жасай алмайды. Қызметкер аталған  түсініктемені беруден бас тартқан  жағдайда тиісті акт жасалады.      

3. Жұмыс беруші тәртіптік  жазаның түрін айқындау кезінде  жасалған тәртіптік теріс қылықтың  мазмұнын, сипатын және ауырлығын,  оны жасаудың мән-жайларын, қызметкердің  оның алдындағы және одан кейінгі  тәртібін, еңбекке деген көзқарасын  ескеруге тиіс.     

4. Әрбір тәртіптік теріс  қылығы үшін қызметкерге бір  тәртіптік жаза ғана қолданыла  алады.     

5. Жұмыс берушінің қызметкерге  тәртіптік жаза қолдану туралы  актісі:     

1) қызметкердің еңбекке  уақытша қабілетсіздігі;     

2) қызметкер мемлекеттік  немесе қоғамдық міндеттер атқару  уақытына жұмыстан босатылған;     

3) қызметкер демалыста  болған;     

4) қызметкер іссапарда  болған кезеңде шығарылмайды.     

6. Тәртіптік жаза қолдану  туралы акт ол шығарылған күнінен  бастап үш жұмыс күні ішінде  тәртіптік жазаға тартылған қызметкерге  қолын қойғызып хабарланады. Қызметкер  жұмыс берушінің актісімен танысқанын  қол қойып растаудан бас тартқан  жағдайда, тәртіптік жаза қолдану  туралы актіде ол туралы тиісті  жазба жасалады. Қызметкерді жұмыс  берушінің тәртіптік жаза қолдану  туралы актісімен жеке таныстыруға  мүмкіндік болмаған жағдайда  жұмыс беруші актіні қызметкерге  хабарламалы хатпен жіберуге  міндетті.     

7. Қызметкер тәртіптік  жаза жөнінде осы Кодексте  белгіленген тәртіппен шағым  жасай алады.     

74-бап. Тәртіптік  жазаларды белгілеу мерзімі     

1. Осы Кодекстің 73-бабы 5-тармағында және Қазақстан Республикасының  басқа да заңдарында көзделген  жағдайларды қоспағанда, тәртіптік  жаза қызметкерге тәртіптік теріс  қылық анықталғаннан кейін тікелей,  бірақ ол анықталған күннен  бастап бір айдан кешіктірілмей  қолданылады. 
      2. Тәртіптік жазаны - тәртіптік теріс қылық жасалған күннен бастап алты айдан асқаннан кейін, ал Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген немесе ревизия немесе жұмыс берушінің қаржы-шаруашылық қызметін тексеру нәтижелері бойынша тәртіптік теріс қылығы анықталған жағдайларда қызметкер тәртіптік теріс қылық жасаған күннен бастап бір жылдан асқаннан кейін қолдануға болмайды. Көрсетілген мерзімдерге қылмыстық іс бойынша іс жүргізу уақыты кірмейді. 
      3. Қызметкердің еңбекке уақытша қабілетсіздігіне, мемлекеттік немесе қоғамдық міндеттер орындау үшін жұмыстан босатылуына, демалыста, іссапарда болуына байланысты жұмыста болмаған уақытында тәртіптік жаза қолдану мерзімінің барысы тоқтатыла тұрады.     

75-бап. Тәртіптік  жазаның қолданылу мерзімі     

1. Осы Кодекстің 72-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген  жағдайды қоспағанда, тәртіптік  жазаның қолданылу мерзімі ол  қолданылған күннен бастап алты  айдан аспауға тиіс. Егер осы  мерзім ішінде қызметкер жаңа  тәртіптік жазаға тартылмаса, оның  тәртіптік жазасы жоқ деп есептеледі. 
      2. Қызметкерге тәртіптік жаза қолданған жұмыс беруші өзінің бастамасымен, қызметкердің немесе оның тікелей басшысының өтінуімен, қызметкерлер өкілінің өтініші бойынша тәртіптік жазаны мерзімінен бұрын алып тастауға құқылы.

7-тарау. ЖҰМЫС  УАҚЫТЫ     

76-бап. Жұмыс  уақыты     

1. Ұзақтығы қалыпты, ұзақтығы  қысқартылған және толық емес  жұмыс уақыты болуы мүмкін. 
      2. Жұмыс уақытына дайындық-қорытынды жұмыстар (наряд-тапсырма, материалдар, құралдар алу, техникамен, құжаттамалармен танысу, жұмыс орнын дайындау және жинау, дайын өнімді тапсыру және басқалар), еңбек технологиясында, еңбекті ұйымдастыруда, еңбекті нормалау мен қорғау ережелерінде көзделген үзілістер, қызметкер өзінің уақытына еркін иелік ете алмайтын жұмыс орнында болу немесе жұмысты күту уақыты, мереке және демалыс күндеріндегі кезекшіліктер, үйдегі кезекшілік және еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің актілерінде не Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінде айқындалатын басқа да кезеңдер жатады.     

77-бап. Жұмыс  уақытының қалыпты ұзақтығы     

1. Жұмыс уақытының қалыпты  ұзақтығы аптасына 40 сағаттан аспауға  тиіс. 
      2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы үшін төленетіндей төлемақымен ұзақтығы аз жұмыс уақыты көзделуі мүмкін.     

78-бап. Қызметкерлердің  жекелеген санаттары үшін жұмыс  
              уақытының қысқартылған ұзақтығы      

1. Он сегіз жасқа толмаған  қызметкерлер үшін жұмыс уақытының  қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің  181-бабына сәйкес белгіленеді. 
      2. Ауыр жұмыстарда, еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті жұмыстарда істейтін қызметкерлер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің 202-бабына сәйкес белгіленеді. 
      3. Бірінші және екінші топтардағы мүгедектер үшін жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы осы Кодекстің 224-бабына сәйкес белгіленеді. 
      4. Еңбек шартында, ұжымдық шартта осы баптың 1 - 3-тармақтарында көрсетілгеннен кем жұмыс уақытының ұзақтығы көзделуі мүмкін. 
      5. Қызметкерлерге жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығы белгіленген кезде еңбекке ақы төлеу осы Кодекске сәйкес жүргізіледі.      

79-бап. Толық  емес жұмыс уақыты     

 Осы Кодексте белгіленген  қалыпты ұзақтықтан аз уақыт,  оның ішінде: 
      толық емес жұмыс күні, яғни күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту; 
      толық емес жұмыс аптасы, яғни жұмыс аптасындағы жұмыс күндерінің санын қысқарту; 
      бір мезгілде күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) ұзақтығының нормасын азайту және жұмыс аптасындағы жұмыс күндерінің санын қысқарту толық емес жұмыс уақыты болып есептеледі.     

80-бап. Толық  емес жұмыс уақытындағы жұмыс  жағдайлары     

1. Еңбек шартында тараптардың  келісімімен қызметкер үшін толық  емес жұмыс уақыты белгіленуі  мүмкін. 
      2. Толық емес жұмыс уақыты белгілі немесе белгісіз мерзімге белгіленеді. 
      3. Толық емес жұмыс уақыты жағдайларында жұмыс істеу қызметкер үшін осы Кодексте, еңбек шартында, ұжымдық шартта, келісімдерден белгіленген жыл сайынғы ақылы еңбек демалысының ұзақтығын қандай да бір шектеуге әкеп соқтырмайды.     

81-бап. Жұмыс  аптасының түрлері     

1. Қызметкерлер үшін екі  демалыс күні бар бес күндік  жұмыс аптасы белгіленеді. Бес  күндік жұмыс аптасы кезінде  күнделікті жұмыстың (ауысымның)  ұзақтығы жұмыстың ерекшелігі  ескеріле және жұмыс аптасының  белгіленген ұзақтығы сақтала  отырып, жұмыс берушінің актісімен  айқындалады. 
      2. Өндіріс сипаты мен жұмыс жағдайлары бойынша бес күндік жұмыс аптасын енгізу қисынсыз болатын ұйымдарда бір демалыс күні бар алты күндік жұмыс аптасы белгіленеді. 
      3. Жұмыс беруші еңбек шартының және (немесе) ұжымдық шарттың талаптарына сәйкес бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасын белгілейді.     

82-бап. Күнделікті  жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы      

1. Бес күндік жұмыс  аптасы кезінде күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы апталық  норма 40 сағат болғанда - 8 сағаттан, апталық норма 36 сағат болғанда - 7 сағат 12 минуттан және апталық  норма 24 сағат болғанда 5 сағаттан  аспауға тиіс. 
      2. Алты күндік жұмыс аптасы кезінде күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы апталық норма 40 сағат болғанда - 7 сағаттан, апталық норма 36 сағат болғанда - 6 сағаттан және апталық норма 24 сағат болғанда 4 сағаттан аспауға тиіс. 
      3. Күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) ұзақтығы, күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) басталу және аяқталу уақыты, жұмыстағы үзілістер уақыты жұмыс аптасының белгіленген ұзақтығы сақтала отырып, ұйымның еңбек тәртіптемесі ережелерімен, еңбек шартымен, ұжымдық шартпен белгіленеді. 
      4. Өнер және мәдени демалыс кәсіптік ұйымдарының шығармашылық қызметкерлері, бұқаралық ақпарат құралдарының қызметкерлері, спортшылар, жаттықтырушылар үшін Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасына, жұмыс берушінің актілеріне, ұжымдық шартқа немесе еңбек шартына сәйкес күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) өзгеше ұзақтығы белгіленуі мүмкін.     

83-бап. Күнделікті  жұмысты (жұмыс ауысымын) бөліктерге  
              бөлу     

1. Күнделікті жұмысты  (жұмыс ауысымын) бөліктерге бөлуге: 
      1) жұмыс қарқындылығы әртүрлі болатын жұмыстарда; 
      2) егер бұл қызметкердің әлеуметтік-тұрмыстық және өзге де жеке қажеттіліктерімен байланысты болса, оның бастамасы бойынша жол беріледі. 
      2. Күнделікті жұмысты (жұмыс ауысымын) бөліктерге бөлген кезде жұмыс уақытының жалпы ұзақтығы күнделікті жұмыстың (жұмыс ауысымының) белгіленген ұзақтығынан аспауға тиіс. 
      3. Күнделікті жұмыс (жұмыс ауысымы) бөліктерге бөлінетін жұмыс түрлері, жұмыстағы үзілістердің саны мен ұзақтығы, сондай-ақ осындай жағдайлары бар жұмыс үшін қызметкерлерге төленетін өтемақылардың түрлері мен мөлшері еңбек шартында, ұжымдық шартта белгіленеді.      

84-бап. Ауысымдық  жұмыс     

1. Өндірістік процестің  ұзақтығы не жұмыс берушінің  өндірістік қызметінің режимі  күнделікті жұмыс ұзақтығының  нормасынан асып кеткен жағдайларда  ауысымдық жұмыс белгіленуі мүмкін. 
      2. Ауысымдық жұмыс кезінде жұмыс ауысымының ұзақтығы, бір жұмыс ауысымынан екіншісіне өту қызметкерлер өкілдерімен келісе отырып жұмыс беруші бекіткен ауысым кестелерімен белгіленеді. 
      3. Жұмыс беруші ауысым кестелерін қызметкерлер назарына осы кестелер қолданысқа енгізілгенге дейін бір айдан кешіктірмей жеткізеді. 
      4. Қызметкерді қатарынан екі жұмыс ауысымында жұмысқа тартуға тыйым салынады.