ҚР еңбек кодексі

1. Оқыту шарты: 
      1) оқитын адам алатын нақты кәсіпке, мамандыққа, біліктілікке сілтемені; 
      2) жұмыс берушінің және оқитын адамның құқықтары мен міндеттерін; 
      3) оқыту мерзімін және оқыту аяқталғаннан кейін жұмыс берушіде жұмыспен өтеу мерзімін; 
      4) оқытуға байланысты кепілдіктер мен өтемақы төлемдерін; 
      5) тараптардың жауапкершілігін қамтуға тиіс. 
      2. Оқыту шартында тараптардың келісімімен айқындалған өзге де талаптар қамтылуы мүмкін.

12-тарау. ЖҰМЫСҚА  ОРНАЛАСТЫРУ     

145-бап. Жұмысқа  орналастыру кезіндегі мемлекеттік  
                кепілдіктер     

 Мемлекет халықты жұмыспен  қамту саласында азаматтарға: 
      1) кемсітушіліктің кез келген нысанынан қорғауға және кәсіп пен жұмыс алуда тең мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге; 
      2) жұмыссыздарды, табысы аз адамдар қатарындағы жұмыспен қамтылғандарды және жеті жасқа дейінгі балаларды бағып-күтумен айналысатын адамдарды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға, біліктілігін арттыруға, сондай-ақ жұмыссыздар үшін қоғамдық жұмыстар ұйымдастыруға; 
      2-1) күші жойылды - ҚР 2009.05.05 N 159-IV(2011.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; 
      3) шағын бизнес пен кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесуге; 
      4) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті орган және жұмыспен қамтудың жекеше агенттігі арқылы еңбек делдалдығын ұйымдастыруға; 
      5) кәсіптік-бағдарлау қызметтерін көрсетуге, бос орындар мен бос жұмыс орындары туралы ақпараттар беруге; 
      6) кәсіптік білім беру жүйесін еңбек нарығында сұранысқа ие мамандарды даярлауға бағдарлауға; 
      7) жұмыс күшін мемлекеттік бағдарламаларға сәйкес өңіраралық қайта бөлуге; 
      8) еңбек қатынастарын анықтау және жария ету жөніндегі шараларды әзірлеуге және іске асыруға; 
      9) инвестициялық келісім-шарттарда инвестордың кәсіптік даярлау, жаңа жұмыс орындарын ашу және бар жұмыс орындарын сақтап қалу жөніндегі міндеттерін белгілеуге; 
      10) кәсіптік даярлықты, қайта даярлықты және біліктілікті дамытуға тікелей ұйымдарда жағдай жасауға; 
      11) жұмыспен қамту жөніндегі уәкілетті органдардың жұмыс берушілермен өзара іс-қимылына; 
      12) нысаналы топтарға кіретін адамдарды жұмысқа орналастыру үшін жағдайлармен қамтамасыз етуге кепілдіктер береді. 
       Ескерту. 145-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР-ның 2009.05.05. N 159-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.      

146-бап. Азаматтардың  жұмысқа орналасу саласындағы  
                құқықтары     

 Азаматтардың: 
      1) жұмыс берушілерге тікелей өтініш білдіру жолымен, сондай-ақ халықтың жұмысқа орналасуына жәрдем көрсететін жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органның немесе жұмыспен қамтудың жекеше агенттігінің еңбек делдалдығы арқылы қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауға; 
      2) жұмысты өзі іздеуге және жұмысқа орналасуға, соның ішінде шетелден жұмыс іздеуге және жұмысқа орналасуға; 
      3) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан және жұмыспен қамтудың жекеше агенттіктерінен консультациялар мен ақпараттар алуға; 
      4) қоғамдық жұмыстарға қатысуға құқығы бар.     

147-бап. Жұмыс  берушінің жұмысқа орналастыру  кезіндегі  
                құқықтары мен міндеттері      

1. Жұмыс берушінің: 
      1) кадрлар іріктеуді жүзеге асыруға; 
      2) жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органдардан еңбек нарығының жай-күйі және кәсіптік даярлаудың мүмкіндіктері туралы дәйекті, толық және жедел ақпарат алуға құқығы бар. 
      2. Жұмыс беруші жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органға: 
      1) жұмыс беруші-заңды тұлғаның таратылуына не жұмыс беруші-жеке тұлғаның қызметін тоқтатуына, қызметкерлер санының немесе штаттың қысқаруына байланысты алдағы уақытта қызметкерлердің жұмыстан босатылуы туралы, жұмыстан босатылатын қызметкерлердің лауазымдары мен кәсіптерін, мамандықтарын, біліктілігі мен еңбекақысының мөлшерін көрсете отырып, босатылуы мүмкін қызметкерлердің саны мен санаттары туралы және олардың босатылатын мерзімдері туралы жұмыстан босату басталардан кемінде екі ай бұрын; 
      2) өндірісті ұйымдастырудағы, оның ішінде қайта ұйымдастыру кезіндегі өзгеріске және (немесе) жұмыс берушідегі жұмыс көлемінің қысқаруына байланысты қызметкерлердің толық емес жұмыс уақыты режиміне көшуі бөлігінде алдағы уақытта болатын еңбек жағдайларының өзгеруі туралы кемінде бір ай бұрын; 
      3) бос жұмыс орындары (бос лауазымдар) туралы олардың пайда болған күнінен бастап үш жұмыс күні ішінде; 
      4) азаматтарды жұмысқа қабылдау туралы немесе жұмысқа қабылдаудан бас тарту туралы (жолдамада тиісті белгі қою арқылы себебін түсіндіре отырып) оларды уәкілетті орган жіберген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде ақпарат беруге міндетті. 
       Ескерту. 147-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР-ның 2009.05.05. N 159-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.     

148-бап. Еңбек  делдалдығы     

 Жұмыспен қамту мәселелері  жөніндегі уәкілетті орган немесе  жұмыспен қамтудың жекеше агенттігі: 
      1) азаматтарды - жұмысқа тұру мүмкіндігі туралы, ал жұмыс берушілерді жұмыс күшімен қамтылу мүмкіндігі туралы хабардар ету; 
      2) азаматтардың жұмыс таңдауына жәрдем көрсету; 
      3) азаматтарға бос жұмыс орнына жұмысқа орналасу үшін жұмыс берушіге жолдама беру; 
      4) еңбек нарығы жөніндегі деректер базасын қалыптастыру; 
      5) өтініш білдірген азаматтарды есепке алу мен тіркеу; 
      6) кәсіптік бағдар жасауда қызметтер көрсету; 
      7) жұмыс берушілермен шарттар негізінде жұмысқа орналасу мәселелері жөнінде өзара іс-қимыл жасасу арқылы еңбек делдалдығын жүзеге асырады.

13-тарау. КЕПІЛДІКТЕР  МЕН ӨТЕМАҚЫ ТӨЛЕМДЕРІ     

149-бап. Қызметкерлер  мемлекеттік немесе қоғамдық  
                міндеттерді орындаған кезде берілетін  
                кепілдіктер     

1. Жұмыс беруші Қазақстан  Республикасының заңдарында көзделген  жағдайларда қызметкерлер мемлекеттік  немесе қоғамдық міндеттерді  орындауға тартылған уақытта  оларды жұмыс орнын (лауазымын)  сақтай отырып, еңбек міндеттерін  орындаудан босатады. 
      2. Қызметкерлерге мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындағаны үшін аталған міндеттерді орындайтын жері бойынша, бірақ негізгі жұмыс орнындағы орташа жалақысынан төмен емес жалақы төленеді. 
      3. Мерзімді әскери қызметін өткеріп келген қызметкер өзі мерзімдік әскери қызметке шақырылғанға дейін жұмыс істеген кәсіпорынға жұмысқа қабылдау кезінде артықшылықты құқыққа ие болады.     

150-бап. Медициналық  тексеруге жіберілетін қызметкерлер  
                үшін кепілдіктер     

 Осы Кодекске не  ұжымдық шартқа сәйкес кезеңдік  медициналық тексерулерден өтуге  міндетті қызметкерлердің олардан  өткен уақытта жұмыс берушінің  қаражаты есебінен жұмыс орны (лауазымы) мен орташа жалақысы  сақталады.     

151-бап. Донор  болып табылатын қызметкерлер  үшін  
                кепілдіктер     

 Донор болып табылатын  қызметкердің тексерілу және  қан мен оның компоненттерін  беру (донациялау) уақытында жұмыс  орны (лауазымы) мен орташа жалақысы  сақталады, сондай-ақ оларға Қазақстан  Республикасының денсаулық сақтау  саласындағы заңнамасына сәйкес өзге де кепілдіктер беріледі. 
       Ескерту. 151-бап жаңа редакцияда - ҚР 2009.07.16. N 186-IV Заңымен.     

152-бап. Іссапарларға  жіберілетін қызметкерлер үшін  
                кепілдіктер мен өтемақы төлемдері      

1. Іссапар уақытында қызметкердің  жұмыс орны (лауазымы) мен жалақысы  сақталады. 
      2. Іссапарларға жіберілетін қызметкерлерге: P001428 
      1) қызметтік іссапарда, оның ішінде жолда болған күнтізбелік күндері үшін тәуліктік төлемдер; 
      2) баратын жеріне дейінгі және кері қайтудағы жол жүру шығыстары; 
      3) тұрғын үй жалдау шығыстары төленеді. 
      3. Қызметкерлерді іссапарларға жіберудің талаптары мен мерзімдері еңбек шартымен, ұжымдық шартпен немесе жұмыс берушінің актісімен айқындалады. 
      4. Қызметкерлерді іссапарларға жіберу осы Кодекстің 183, 187, 226-баптарында көзделген шектеулер ескеріле отырып жүзеге асырылады.      

153-бап. Қызметкерді  жұмыс берушімен бірге басқа  жерге  
                ауыстыру кезіндегі кепілдіктер мен өтемақы  
                төлемдері     

1. Қызметкер жұмыс берушімен  бірге басқа жерге ауыстырылған  кезде жұмыс беруші қызметкерге: 
      1) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің көшіп-қону; 
      2) қызметкер мен оның отбасы мүшелерінің мүлкін жеткізу жөніндегі шығыстарын өтеуге міндетті. 
      2. Осы баптың 1-тармағында көзделген өтемақы төлемдерінің тәртібі мен мөлшері еңбек шартында, ұжымдық шартта немесе жұмыс берушінің актісінде айқындалады.     

154-бап. Экологиялық  зілзала және радиациялық қатер  
                аймақтарында еңбек қызметін жүзеге асыратын  
                қызметкерлерге берілетін кепілдіктер     

 Экологиялық зілзала  және радиациялық қатер аймақтарында  еңбек қызметін жүзеге асыратын  қызметкерлерге берілетін кепілдіктер  Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленеді .     

155-бап. Қызметкердің  жеке мүлкін жұмыс берушінің  
                мүддесіне пайдалануға байланысты өтемақы  
                төлемдері     

 Қызметкер жеке мүлкін  жұмыс берушінің мүддесіне және  оның келісімімен пайдаланған  кезде жұмыс беруші құрал-саймандарды,  жеке көлікті, басқа да техникалық  құралдарды пайдаланғаны, тоздырғаны (амортизациясы) үшін және оларды  пайдалану шығыстарына тараптардың  келісімі бойынша өтемақы төлемдерін  жүргізеді.     

156-бап. Жұмысы  жолда өтетін немесе жүріп-тұру  сипаты  
                бар не қызмет ету учаскелері шегіндегі  
                қызметтік сапарлармен байланысты болатын  
                жағдайларда қызметкерлерге өтемақы төлемдері     

1. Қызметкерлердің жұмысы  жолда өтетін немесе жүріп-тұру  сипаты бар не қызмет көрсету  учаскелері шегіндегі қызметтік  сапарлармен байланысты болатын  жағдайларда, оларға тұрақты тұратын  жерінен тысқары жерде болған  әр күн үшін келісімде, ұжымдық  шартта, еңбек шартында және (немесе) жұмыс берушінің актісінде белгіленген  тәртіппен өтемақы төлемдері  жүргізіледі. 
      1-1. Тұрақты жұмысы жолда өтетін немесе жүріп-тұру сипатында болатын не қызмет көрсететін учаскелері шегінде қызметтік жол жүрулермен байланысты қызметкерлерге темір жол, өзен, теңіз, автомобиль көлігі, азаматтық авиация, автомобиль жолдары, байланыстың магистральді желілер мен олардағы құрылыс, радиорелелік желі және олардағы құрылыс, электр берілісінің әуе желілері және олардағы құрылыс, байланыс объектілерінің қызметкерлері жатады. 
      2. Қызметкерлер айдың барлық жұмыс күндерінде емес, белгілі бір күндерінде сапарда болған жағдайда, төлем жұмыс (жұмыс өндірісі) орнына баруға және кері қайтуға жол жүрген нақты күндер санына барабар жүргізіледі. 
      3. Өтемақы төлемдері еңбек пен тынығуды ұйымдастыру режиміне қарамастан жүзеге асырылады. 
      4. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу кезінде өтемақы төлемдері ескерілмейді. 
       Ескерту. 156-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2008.12.10 N 101-IV (2009 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.     

157-бап. Жұмысынан  айрылуына байланысты берілетін  
                өтемақы төлемдері     

1. Жұмыс беруші мынадай  жағдайларда: 
      1) жұмыс беруші - заңды тұлға таратылған не жұмыс беруші - жеке тұлға қызметін тоқтатқан жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шарты бұзылғанда; 
      2) қызметкерлердің саны немесе штаты қысқарған жағдайда жұмыс берушінің бастамасы бойынша еңбек шарты бұзылғанда қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты айына айлық орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді. 
      2. Еңбек шартын жасасу кезінде жұмыс беруші еңбек жағдайлары туралы дәйексіз ақпарат берген не жұмыс беруші Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасын, еңбек шартының, ұжымдық шарттың талаптарын бұзған жағдайда қызметкердің бастамасы бойынша еңбек 
шарты бұзылған кезде жұмыс беруші қызметкерге жұмысынан айрылуына байланысты үш айға орташа жалақысы мөлшерінде өтемақы төлемін жүргізеді. 
      3. Еңбек шартында, ұжымдық шартта жұмысынан айрылуына байланысты өтемақы төлемінің неғұрлым жоғары мөлшері көзделуі мүмкін.      

158-бап. Далалық  жабдықталым ақшасын төлеудің  тәртібі  
                мен шарттары     

1. Геологиялық барлау, топографиялық-геодезиялық,  іздестіру ұйымдарының қызметкерлеріне: 
      1) тұрақты тұратын жеріне күн сайын қайтып келмейтін тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде; 
      2) сол сияқты тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, далалық ұйым орналасқан жерге күнде қайтып келгенімен тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде; 
      3) еңбекті вахталық әдіспен ұйымдастыру жолымен тұрақты тұратын жерінен тысқары жерде далалық жағдайда жұмыстар орындаған кезде далалық жабдықталым ақшасы төленеді. 
      2. Далалық жабдықталым ақшасын төлеу дала жұмыстарында болған барлық күнтізбелік күндер үшін жүргізіледі. 
      3. Жыл сайынғы ақылы еңбек демалысында болған уақыт үшін қызметкерлерге далалық жабдықталым ақшасы төленбейді. 
      4. Қызметкер далалық ұйымнан іссапарға шыққан кезде оған далалық жабдықталым ақшасын төлеу тоқтатылады, ал іссапарға байланысты шығыстар осы Кодекске сәйкес өтеледі. 
      5. Ұйым қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу кезінде далалық жабдықталым ақшасының мөлшері есепке алынбайды. 
      6. Далалық жабдықталым ақшасын төлеудің тәртібі, шарттары мен мөлшері, далалық жағдайдағы жұмыс уақытын есепке алу тәртібі келісімдерде, еңбек шартында, ұжымдық шартта белгіленеді және жұмыс берушінің актісімен бекітіледі. 
      7. Далалық жағдайлардағы жұмыс кезінде қызметкерге демалыс күндері үшін далалық жабдықталым ақшасын төлеу оны ол қай жерде (далалық жұмыстар жүргізілетін объектіде, учаскеде, ұйымның далалық базасында, жұмыстар жүргізілетін жерден тысқары) өткізуіне байланысты жүргізіледі. Мұндай тәртіп еңбекті ұйымдастырудың, еңбек пен тынығу режимінің қабылданған нысандарына қарамастан қолданылуы мүмкін.