ҚР еңбек кодексі

159-бап. Қызметкерлерге  жұмыс берушінің қаражаты  
                есебінен әлеуметтік жәрдемақы төлеу     

1. Жұмыс беруші өз қаражаты  есебінен қызметкерлерге еңбекке  уақытша жарамсыздық бойынша  әлеуметтік жәрдемақы төлеуге  міндетті. 
      2. Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен берілген еңбекке жарамсыздық парақтары еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақылар төлеу үшін негіз болып табылады. 
      3. Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша әлеуметтік жәрдемақылар қызметкерлерге еңбекке жарамсыздықтың бірінші күнінен бастап еңбек қабілеті қалпына келген күнге дейін немесе мүгедектік белгіленгенге дейін Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес есептелген олардың орташа жалақысының есебімен төленеді. 
      3-1. Еңбекке уақытша жарамсыздық бойынша жәрдемақы: 
      1) заңды күшіне енген сот үкімімен кінәлі екендігі анықталған жағдайда оның қылмыс жасау кезінде алған жарақаттарының салдарынан еңбекке уақытша жарамсыздық туындаған қызметкерге; 
      2) соттың ұйғарымы бойынша қызметкерді мәжбүрлеп емдеген (психикалық аурулардан басқа) уақыт үшін; 
      3) заңды күшіне енген сот үкімімен немесе қаулысымен қызметкердің кінәлі екені анықталған жағдайда, ол қамауда болған уақыт үшін және сот-медициналық сараптама жасалған уақыт үшін; 
      4) қызметкердің ішімдік, есірткі және уытты заттарды пайдалануы салдарынан туындаған ауруларға немесе жарақаттарға байланысты еңбекке уақытша жарамсыздығы кезінде төленбейді. 
      4. Әлеуметтік жәрдемақы мөлшерін, оларды тағайындау және төлеу тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды . Жұмыс берушілер қызметкерлерге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген әлеуметтік жәрдемақы мөлшеріне қосымша төлемдер белгілеуге құқылы. 
      Ескерту. 159-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.12.19. N 9(2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.05.05. N 159-IV(қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

14-тарау. ЕҢБЕК  ШАРТЫ ТАРАПТАРЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ  
ЖАУАПКЕРШІЛІГІ     

160-бап. Еңбек  шарты тарапының келтірілген  залалды  
                (зиянды) өтеу жөніндегі міндеттері      

1. Еңбек шартының басқа  тарапқа залал (зиян) келтірген  тарапы оны осы Кодекске және  Қазақстан Республикасының өзге  де заңдарына сәйкес өтейді. 
      2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта қызметкер мен жұмыс берушінің материалдық жауапкершілігі нақтылануы мүмкін. 
      3. Еңбек шартының залал (зиян) келтірілгеннен кейін тоқтатылуы еңбек шарты тарапын басқа тарапқа келтірілген залалды (зиянды) өтеу жөніндегі материалдық жауапкершіліктен босатуға әкеп соқпайды.     

161-бап. Еңбек  шарты тарапының залал (зиян) келтіргені  
                үшін материалдық жауапкершілігі басталатын  
                жағдайлар     

1. Еңбек шарты тарапының  еңбек шартының басқа тарапына  өзі келтірген залал (зиян) үшін  материалдық жауапкершілігі, егер  осы Кодексте және Қазақстан  Республикасының өзге заңдарында  өзгеше көзделмесе, құқыққа қарсы  кінәлі мінез-құлық (әрекет немесе 
әрекетсіздік) нәтижесінде келтірілген залал (зиян) үшін және құқыққа қарсы кінәлі мінез-құлық пен келтірілген залал (зиян) арасындағы себепті байланыс үшін басталады. 
      2. Жұмыс беруші қызметкер алдында: 
      1) қызметкерді өз жұмыс орнында еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы келтірілген залал үшін; 
      2) қызметкердің мүлкіне келтірілген залал үшін; 
      3) қызметкердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиян үшін материалдық жауаптылықта болады. 
      3. Қызметкер жұмыс берушінің алдында: 
      1) жұмыс берушінің мүлкін жоғалту немесе бүлдіру арқылы келтірілген залал үшін; 
      2) қызметкердің әрекеті (әрекетсіздігі) нәтижесінде туындаған залал үшін материалдық жауаптылықта болады. 
      4. Қызметкер мен жұмыс беруші ұжымдық шартта, еңбек шартында белгіленген басқа жағдайларда өзара материалдық жауаптылықта болады.     

162-бап. Жұмыс  берушінің қызметкерге оны еңбек  ету  
                мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы келтірілген  
                залал үшін материалдық жауапкершілігі      

1. Қызметкер басқа жұмысқа  заңсыз ауыстырылған, жұмыс орнына  жіберілмеген, еңбек шартының талаптары  біржақты өзгертілген, қызметкер  жұмыстан шеттетілген, еңбек шарты  негізсіз бұзылған жағдайда, жұмыс  беруші қызметкердің алмай қалған  жалақысы мен оған 
тиесілі өзге де төлемдерді оған өтеуге міндетті. 
      2. Еңбек шартында, ұжымдық шартта, жұмыс берушінің қызметкерлер өкілдерімен келісілген актілерінде қызметкерді еңбек ету мүмкіндігінен заңсыз айыру арқылы келтірілген залалды жұмыс берушінің өтеуінің қосымша жағдайлары белгіленуі мүмкін.     

163-бап. Қызметкердің  мүлкіне келтірілген залал үшін  
                жұмыс берушінің материалдық жауапкершілігі     

 Қызметкердің мүлкіне  залал келтірген жұмыс беруші  оны еңбек шартының, ұжымдық шарттың  талаптарына сәйкес толық көлемде  өтеуге міндетті.     

164-бап. Қызметкердің  өміріне және (немесе)  
                денсаулығына келтірілген зиян үшін жұмыс  
                берушінің материалдық жауапкершілігі      

1. Қызметкердің еңбек  міндеттерін атқаруына байланысты  оның өміріне және (немесе) денсаулығына  зиян келтірілгенде жұмыс беруші  қызметкерге келтірілген зиянды  Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген көлемде өтеуге міндетті. 
      2. Осы баптың 1-тармағында көзделген зиян қызметкерде сақтандыру төлемдері болмаған кезде толық көлемде өтеледі. Сақтандыру төлемдері болған кезде жұмыс беруші қызметкерге сақтандыру сомасы мен зиянның нақты мөлшері арасындағы айырманы өтеуге міндетті. 
      3. Жұмыс берушілердің қызметкерлердің өміріне және (немесе) денсаулығына келтірілген зиянды өтеу тәртібі Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.     

165-бап. Қызметкердің  жұмыс берушіге залал келтіргені  
                үшін материалдық жауапкершілігі      

1. Қызметкердің жұмыс  берушіге залал келтіргені үшін  материалдық жауапкершілігі осы  Кодексте көзделген жағдайларда  және мөлшерде басталады. 
      2. Қызметкер жұмыс берушіге келтірілген тікелей нақты залалды өтеуге міндетті. 
      3. Егер залал еңсерілмейтін күштің не аса қажеттіліктің, қажетті қорғаныстың, сондай-ақ жұмыс беруші қызметкерге берілген мүліктің сақталуы үшін тиісті жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі міндеттерді орындамауы салдарынан туындаған болса, қызметкердің жұмыс берушіге келтірілген залал үшін жауапкершілігі жойылады. 
      4. Қызметкерге қалыпты өндірістік-шаруашылық тәуекел санатына жатқызылуы мүмкін залал үшін жауапкершілік жүктеуге жол берілмейді. 
      5. Жұмыс беруші қызметкерлердің қалыпты жұмысы және оларға сеніп тапсырылған мүліктің толық сақталуын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайлар жасауға міндетті. 
      6. Тікелей нақты залал деп жұмыс берушінің бар мүлкінің азаюы немесе аталған мүліктің (оның ішінде, егер жұмыс беруші осы мүліктің сақталуы үшін жауаптылықта болса, үшінші тұлғалардың жұмыс берушіде жатқан мүліктерінің) жай-күйінің нашарлауы, сондай-ақ жұмыс берушінің мүлікті сатып алу немесе қалпына келтіру үшін шығындалуына не артық төлем төлеуіне деген қажеттілігі түсініледі.      

166-бап. Қызметкердің  материалдық жауапкершілігінің  шегі     

 Қызметкер келтірілген  залал үшін, егер осы Кодексте  өзгеше көзделмесе, өзінің орташа  айлық жалақысы шегінде материалдық  жауаптылықта болады.     

167-бап. Қызметкердің  жұмыс берушіге келтірілген залал  
                үшін толық материалдық жауапкершілікте болу  
                жағдайлары     

 Мынадай: 
      1) қызметкерге толық материалдық жауапкершілікті өзіне алу туралы жазбаша шарт негізінде берілген мүліктің және басқа да бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз етілмеген; 
      2) қызметкер біржолғы құжат бойынша есебіне алған мүліктің және басқа да бағалы заттардың сақталуы қамтамасыз етілмеген; 
      3) алкогольдік, нашақорлық немесе уытқұмарлық масаңдық (соларға ұқсас) жағдайда залал келтірілген; 
      4) материалдар, жартылай фабрикаттар, бұйымдар (өнімдер), оның ішінде оларды әзірлеу кезіндегіні қоса алғанда, сондай-ақ жұмыс беруші қызметкерге пайдалануға берген құрал-саймандар, өлшеуіш аспаптар, арнайы киімдер мен басқа заттар кем шыққан, қасақана жойылған немесе қасақана бүлдірілген; 
      5) қызметкердің Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен расталған заңсыз іс-әрекеттерінен залал келтірілген жағдайларда жұмыс берушіге келтірілген залалдың толық мөлшеріндегі материалдық жауапкершілік қызметкерге жүктеледі.      

168-бап. Толық  жеке және ұжымдық (ортақ) материалдық  
                жауапкершілік туралы шарттар      

1. Өндіріс процесінде  өзіне берілген мүлік пен құндылықтарды  сақтауға, өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе  өзге де пайдалануға байланысты  лауазым атқаратын немесе жұмыстар орындайтын қызметкер және жұмыс беруші қызметкерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкердің толық жеке материалдық жауапкершілігі туралы жазбаша нысанда шарт жасасады. 
      2. Өндіріс процесінде өздеріне берілген мүлік пен құндылықтарды сақтауға, өңдеуге, сатуға (жіберуге), тасымалдауға, қолдануға немесе өзге де пайдалануға байланысты, келтірілген залал үшін әрбір қызметкердің материалдық жауапкершілігінің аражігін ажырату мүмкін болмайтын жұмыстарды бірлесіп орындайтын қызметкерлер және жұмыс беруші қызметкерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін қызметкерлердің толық ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілігі туралы жазбаша нысанда шарт жасасады. 
      3. Толық жеке немесе ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік туралы шарттар еңбек шартын жасасу кезінде де, еңбек шартына қосымша ретінде де жасалуы мүмкін. 
      4. Қызметкерлерге берілген мүліктің және басқа да құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етпегені үшін толық жеке және ұжымдық (ортақ) материалдық жауапкершілік туралы шарттар жасалуы мүмкін қызметкерлер атқаратын немесе орындайтын лауазымдар мен жұмыстардың тізбесі, сондай-ақ толық материалдық жауапкершілік туралы үлгілік шарт ұжымдық шартпен (ол бар болған кезде) немесе жұмыс берушінің актілерімен бекітіледі.      

169-бап. Еңбек  шарты тараптарының келтірілген  залалды  
                (зиянды) өтеу тәртібі     

 Еңбек шартының басқа  тарапқа залал (зиян) келтірген  тарапы оны осы Кодексте және  Қазақстан Республикасының заңдарында  белгіленген мөлшерде сот шешімінің  негізінде не ерікті түрде  өтейді.

15-тарау. ЖЕКЕ  ЕҢБЕК ДАУЛАРЫН ҚАРАУ     

170-бап. Жеке  еңбек дауларын қарау жөніндегі  органдар     

1. Жеке еңбек дауларын  келісім комиссиялары және (немесе) соттар қарайды. 
      2. Жеке еңбек дауларын еңбек дауы тараптарының өтініші бойынша келісім комиссиясы қарайды. 
      3. Еңбек шартының тараптары жеке еңбек дауын шешу үшін өз қалауы бойынша тікелей сотқа жүгіне алады.     

171-бап. Келісу  комиссиясын құру және оның  жұмысын  
                ұйымдастыру     

1. Келісу комиссиясы тепе-теңдік  негізінде жұмыс берушінің және  қызметкерлердің өкілдерінің бірдей  санынан құрылады. 
      2. Келісу комиссиясының сандық құрамы, оның жұмыс істеу тәртібі және келісім комиссиясы өкілеттігінің мерзімі жұмыс беруші мен қызметкерлердің арасындағы келісім бойынша қызметкерлердің жалпы 
жиналысында (конференциясында) белгіленеді. 
      3. Келісу комиссиясының қызметкерлерден құрылатын мүшелері қызметкерлердің жалпы жиналысында (конференциясында) сайланады. Келісу комиссиясының жұмыс берушіден құрылатын мүшелері жұмыс берушінің актісімен тағайындалады. Келісу комиссиясының мүшелері бірінші ұйымдастыру отырысында көпшілік дауыспен өз құрамынан төраға мен хатшыны сайлайды. 
      4. Келісу комиссиясы еңбек дауын өтініш берген күннен бастап жеті күндік мерзімде қарайды. 
      5. Қарау нәтижесі бойынша келісу комиссиясының шешімі қабылданады, ол қабылданған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірілмей өтініш иесіне беріледі.     

172-бап. Жеке  еңбек дауларын қарау жөніндегі  органдарға  
                жүгіну мерзімі     

 Жеке еңбек дауларын  қарау жөніндегі органдарға жүгіну  үшін мынадай мерзімдер белгіленеді: 
      1) жұмысқа қайта алу туралы даулар бойынша - жұмыс берушінің еңбек шартын бұзу туралы актісінің көшірмесі табыс етілген күннен бастап үш ай; 
      2) басқа еңбек даулары бойынша - қызметкер немесе жұмыс беруші өз құқығының бұзылғаны туралы білген немесе білуге тиісті күннен бастап бір жыл.     

173-бап. Еңбек  даулары жөніндегі келісу комиссиясының  
                құзыреті