Ортақ меншік

2.              Тұрғын үйге меншік құқығы туралы даулар бойынша істерді қараған кезде, нақты жағдайларды ескере отырып, сот сатып алу-сату келісімі бойынша бірлесіп алынған. Тұрғын үйге, егер келісімге сатып алушы ретінде көрсетілген тұлғалар мен жанұя мүшесі арасында тұрғын үйді бірігіп сатып алу туралы келісімге қол жеткізілсе және осы мақсатта жанұя мүшелерінің ортақ құқықтық меншігін тану туралы талаптарды қанағаттандыруы мүмкін.

3.              Құрылысы бітпеген тұрғын үйлерді бөлу туралы талаптарды, тек жер ресурстарын басқаратын басқаратын органның басқа тұлғаларды қосалқы болғанда ғана, сот талап арызды қанағаттандыруы мүмкін. Бұл мәселені шешу үшін іске жер ресурстарын басқару және сәулет органдарын қатыстыру қажет. Бұл қағида ерлі-зайыптылардың үй-жайды бөлу дауына қолданылмайды, себебі ол олардың үлестері тепе-тең болып танылады.

4.              Өз еркімен салынған объекті туралы бірнеше мүдделі тұлғалар арасында өз еркімен салынған объекті туралы дау туындаған жағдайда, соттар өкілетті органнның жер учаскесін мүдделі тұлғаның біруіне беруі немесе сотқа өз еркімен құрылыс салынған жер учаскесі оған меншік құқығы сот арқылы танылған тарапқа берілетін туралы хабарлау мүмкін екендігі ескеруі тиіс.

5.              Соттар үлесті меншіктегі үй-жайдың, оған қатысушылардың өзара келісімі бойынша олардың өз арасында бөлінуі мүмкін екендігін ескеру керек. Егер келісімге қол жетпесе, онда қатысушы өз үлесін заттай бөліп беруді талап етуге құқылы. Мұндайда, берілген құжаттар мен тараптардың түсініктемелері негізінде, соттар әр жағдайда техникалық өртке және санитарлық нормаларды сақтай отырып, үй-жай мен тұрмыстық шаруашылыққа арналған салымдарды қосалқы меншік иелерінің үлестеріне сәйкес бөлу мүмкіндігі туралы, тараптардың ұсынған нұсқалары мен қоса, тұрғын үй-жайды бөлудің немесе пайдалануға берудің барлық рұқсат етілетін нұсқалары туралы, тұрғын үй мен басқа құрылыстардың нақты бағасы туралы, қайта құруға қажетті шығындардың мөлшері, тағы басқалары туралы қорытынды алу үшін техникалық сараптама тағайындаудың қажеттігі жөніндегі мәселені соттар әр жағдайда талқылаулары қажет. Сот шешілетін мәселенің сипатына қарай сараптама жүргізуді құрылыс және коммуналдық шаруашылық мамандарына жүктей алады. Сраптама іс жүргізу нормаларының талаптарына қатаң сақтай отырып тағайындалуы және өткізілуі тиіс. Сраптама өткізілуге жұмсалған шығындар тараптар есебінен төленеді.

              Ортақ меншік иесіне оған тиесілі үлесін бөлу – оның меншігіне үйдің оның үлесіне сәйкес белгілі бір бөлігін және шаруашылық-тұрмыстық бағыттағы құрылыстарды беру болып табылады, және бұл ортақ меншік құқығын жояды. Пәтерлерді қосалқы үй жайлар мәселе, кіреберіс бөлмелер, қоймалар т.б. (ортақ пайдалануға қалдырылады және бөлуге жатпайды. Көп пәтерлі тұрғын үйлердегі әр меншік иелерінің ортақ мүліктегі дәліздер, баспалдақтар, лифтер, жертөлелер, шатырлар және т.б.) үлестері заттай бөлініп берілуі мүмкін емес.

6.              Ортақ үлесті меншікке қатысушылардың тұрғын үйге қатысты құқықтары өз үлестеріне сай тең болғандықтан, сот мүмкін болған жағдайда құрылыстардың шарашылық бағытына мөлшерсіз зиян тигізбей, үлесті заттай бөлгенде тұрғын үйдің және тұрғын емсем құрылыстардың бағасы мен көлемі бойынша, оның үлесіне сәйкес бөлігін беруге тиіс. Құрылыстардың шаруашылық бағытына мөлшерсіз зиян  келтірілуі деп, үйдің техникалық күйінің айтарлықтай нашарлауын, қайта өзгерту барысында тұрғын емес үй-жайға айналдыруды, көмек мөлшерінің тарлығына байланысты немесе пайдалануға жайсыз тұрғын үй ретінде пайдалануға болмайтын үй-жайды үлеске бөліп беруді түсіну керек.

7.              Үлестік меншіктегі тұрғын жайды заттай немесе одан үлесті бөлу мүмкіндігі болмағанда, сонымен бірге үлестік меншікке қатысушының тұрғын жайды пайдалану тәртібін, егер мұндай тәртіп тараптардың келісімдерімен белгіленбесе, белгілеуді талап ет құқығынан айырмайды. Мұндай талаптардың шешуде сот тұрғын жайды пайдаланудың үлестерге сәйкес келмеуі мүмкін нақты орныққан тәртібін әр қосалқы меншік иесінің тұрғын жайға мұқтаждығын және бірігіп пайдаланудың нақты мүмкіндігін ескеруі. Тұрғын жайды пайдалану тәртібін анықтағанда, әр қосалқы меншік иесіне оның меншіктегі үлес құқығына сәйкес, нақты бөлігі беріледі. Мұндай тұрғын жайға құқықтық меншік жойылмайды. Бөлінген үй жайдың бөлек болмауы және қосалқы меншік иесінің тиесілі үлесіне дәл сәйкес келмеуі де мүмкін. Егер қосақ меншік иесінің пайдалануына оған тиесілі үлесінен артық мөлшердегі үй-жай берілген болса, қалған қосалқы меншік иелерінің талабы бойынша одан үлесінен артық үй-жайдың бөлігін пайдаланғаны үшін төлем ақы өндірілуі.

8.              Үлесті нақты заттай бөлу мүмкіндігі болғанда тұрғын жайдың бөлігі үшін ақшалай өтемді бөлінушінің пайдасына қоса меншік иелерінің пайдаларына егер олар оған қарсы болса, өндіруге болмайды, себебі мүлікті билеу тек мүлік иесінің құқына жатады және ол ондай құқықтан заңда көрсетілген жағдайлар мен негіздер арқылы айырылады.

              Заттай бөлу мүмкіндігі болмағанда құқықтық меншіктегі тұрғын – жайдағы үлестің ақшалай өтемі тараптардың келісімімен анықталады. Егер келісімге қол жетпесе, бөлінуші меншік иесінің талабы бойынша дау туындаған кездегі тұрғын үйдің нарықтық бағасын есепке ала отырып, өтем мөлшерін сот шешеді. Мұндайда, тараптардың түсініктемелері, сараптамашылардың қорытындылары, құрылыс материалдарының бағалары, олардың тасымалдаудың бағасы сол жердегі бағаларға сәйкес жұмысшы күшіне жұмсалған төлемақы, ыңғайлықтарммен үйдің орналасқан жері (қала, ауыл, курорттық аймақ және т.б.), оның ескеру дәрежесі, сондай-ақ тұрғын жайды дұрыс бағалауға әсер ететін басқа да жағдайлар ескеріледі. Ақшалай төлем алған тұлға тұрғын жайға құқық меншігін, сондай-ақ меншік иелерінің келісімінсіз тұрғын жайды тұру құқығын жоғалтады, сондықтан, ортақ меншік иелігіне қатысушы кез-келген тұлғаның талабы бойынша шығаруы мүмкін.

9.              Ерлі-зайыптылардың тұрғын жайын бөлгенде, сот кәмелетке жасы толмаған балалардың мүдделерін, немесе егер ерлі-зайыптылардың біреуі негізсіз себептермен табыс таппаса, немесе ерлі-зайыптылардың ортақ мүлкін жанұя мүддесіне зиян келтіріп пайдаланса, ерлі-зайыптылардың үбірінің мүддесін сақтай отырып, ерлі-зайып үлестерінің тепе-теңдігі бастамасын сақтамауға құқылы. Ерлі-зайыптылардың бірлескен меншігі болып саналатын тұрғын үйді сатуға, олардың біркуінің туыстарының қатысқаны, ерлі-зайыптылардың біреуінің үлесін көбейтуге негіз бола алмайды.

10.              Несие берушінің талабы бойынша борышкердің тұрғын үйдегі үлесті өндіріп алынуы мүмкін болғандықтан, сот мұндай өндірулер екі жәйттермен шектелетінін ескеруі керек: а) несие берушінің талабын қанағаттандыру үшін борышкердің басқа мүлкі болмауы тиіс: б) Ортақ меншікке қатысушылар бұл үлесті оның нарықтық бағасының мөлшеріне сай сатып алып, түсірілген қаражат есебінен борышты өтеуге құқылы. Мұндай шарттар болмағанда борышкердің ортақ меншік құқығындағы үлесі жария етіліп, сатуға жатады.

11.              Үлесті бөліп беру және үйді пайдалану тәртібін белгілеу туралы талаптар құрылыстың орналасқан жеріндегі соттың қарауына жатады. Ортақ меншіктегі тұрғын – жайдағы үлестің мөлшері белгіленген жағдайда және ол туралы дау болмаса, ол иүліктік емес сипаттағы талап ретінде мемлекеттік баж салығы арқылы төленеді. Егер талапкер өз үлесіне артық тұрғын-жайды меншігіне бөліп беруді сұраса, талап бағасын талапты қанағаттандырғанда талапкердің құқықтық меншігінің өсетін үлесінің нарықтық бағасы негізінде белгіленген жөн.

Қорытынды.

              Қорытындылай келе, тақырыбым ортақ меншік құқығы, осы тақырыбымды толықтай ашып сипаттадым. Мақсатқа жету үшін ортақ меншіктің түсінігіне, түрлеріне негізгі бөлімде тоқталдым.

              Жалпы тақырыбымды ашу мақсатымда авторлардың еңбектерін қолдандым, меншік құқығының түсінігіне тоқталайық, меншік құқығының мүліктері мен бір тұлғаға ғана емес, ол екі немесе бірнешетұлғаларға жатады және әртүрлі негіздерден туындалады екен.

              Бір затқа меншік құқығы көп меншік иеленушілерге тиесілі болған кезде ортақ меншік қатынастары туындайды. Мысалы: Бір жер учаскесінде екі адам меншік иесі болуы мүмкін.

              Ортақ меншік құқығы дегеніміз – бұл «заттық» құқық сөзінен алғанда мүлік мағынаны білдіреді, субъектілері бола алатын азаматтар не заңды тұлғалар.

              Ортақ меншік құқығы – бұл объект ретінде бірнеше тұлғалардың иелену, пайдалану және билік ету қатынастары бекітетін, реттейтін және қорғайтын құқықты нормалардың жүйесі. Субъективтік мағынада алып қарасақ, ортақ меншік құқығы екі немесе одан да көп тұлға заңда көрсетілген немесе өзара меншік иелері арасында шарт бойынша өздеріне тән ортақ мүлікті өздерінің еріктеріне сай бірігіп иелену және билік етуін юридикалық қамтамасыз етілген мүмкіндігі болуымен түсіндіріледі.

              Ортақ меншік – екі немесе бірнеше адамдардың меншігіне мүлік түскен кезде пайда болады, оның өзінің мақсаты өзгермейінше бөлуге болмайды.

              Сонымен ортақ меншік құқығы бір объектіге көп субъекті болуы.

Ортақ меншік құқығының түрлері заңда көрсетілгендей екіге бөледі.

              1.Үлесті меншік құқығы.

              2.Ортақ бірлескен меншік құқығы.

              Үлесті меншік құқығы – табиғат заңның мүддесіне үлестің өлшемі арқылы анықталады. Үлестің мөлшері артуы не кемуі өзгеруіне байлансыт, ортақ меншік қатысушыларға, ортақ мүліктерді жақсартуын санайды. Үлестік ортақ меншікте бөлшек ретінде немесе пайыз түрде көрсетеді. Үлестің меншіктегі мүліктің бөлінуі және одан үлестік бөліп шығарудың әдістері мен шарттары жөнінде келісімге келе алмаған жағдайда, үлесті меншікке қатысушы ортақ мүліктегі өз үлесін заттай бөліп беруді талап етуге құқылы.

              Қазіргі кезде бірлескен меншік мынандай түрде болуы мүмкін:

              1. Ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі.

              2. Шаруа /фермер/ қожалығының меншігі.

              3. Жекешелендірілген тұрғын үй меншігі.

              Сонымен, объективтік мағынасы бірлескен меншікке тоқталсақ, бұл бір уақытта бірнеше адамға жататын бір бүтін мүлікке байланысты және бұл жерде қатысушылардың алдын ала үлесі анықталмаған қатынастарын реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы. Ал, субъективтік мағынасын алып қарасақ, бұл бірнеше адамның бір ьүтін мүлікті, бірақ бұл мүлікте оларды алдын ала үлесі анықталмаған мүлікпен өздерінің еріктеріне сай иелену, пайдалану, билік ету құқығы болып табылады.

              Ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі дегеніміз, некеден тұрған кезде жинаған мүліктерінің, бұл жерде, олардың кім жиды, кімге тіркелгеніне қарамастан, олардың ортақ бірлескен меншігі болып табылады. Егерде ажырасқан жағдайда, жұбайлардың ортақ меншігі болып табылатын мүлікті бөлген ретте олардың үлесі тең болып саналады.

              Шаруа /фермер/ қожалығының меншігі – адамдардың жеке кәсіпкерінің жүзеге асыруы үшін, ауылшаруашылығына арналған жерлерді ауыл шарк\уашылық өнімін өндіумен, сондай-ақ осы өнімді ұқсатумен және өткізумен тығыз байланысты отбасылық еңбек бірлестігі. Оның мүшелеріне: жұбайлар, балалар, асыранды балалар (қыздар), ата-аналар және де басқа жақын туыстар болып табылады. Кәмелетті жасқа толған, ҚР-ның іс-әрекетке қабілетті кез-келген азаматы  шаруа /фермер/ қожалығының басшысы бола алады. Шаруа /фермер/ қожалығының басшысы ұйымдармен, азаматтармен және мемлекеттік органдармен қарым-қатынаста сонын мүдделерін білдіреді және заңмен тыйым салынбаған өзінің құқықтық мәселелерді жүзеге асырады.

              Жекешелендірілген тұрғын үйге ортақ меншік - жекешелендіру туралы заңдарға сәйкес жалдаушы сатып алған немесе тегін алған мемлекеттік тұрғын үй қорының үйіндегі тұрғын жай, егер олардың арасындағы шартта өзгеше көзделмесе жалдаушының және онымен бірге тұрақты тұратын отбасы мүшелерінің, соның ішінде кәмілетке толмаған және уақытша тұрмайтын мүшелерінің бірлескен меншігіне көшеді.

Тұрғын үйге ортақ меншік құқығы дегенімз Тұрғын үйді бірлесіп салған, азаматтық құқықтың мәмілелері жолымен немесе мұраға алған жағдайда, және заңдарға қайшы келмейтін басқа жағдайларда екі немесе, одан көп азаматтар тұрғын үйге ортақ меншік құқығына ие болады.

Осы дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі – азаматтық құқық субъектілерінің ортақ меншік мәселесі бойынша меншіктің құқық қатынастары мен байлансы, ортақ меншік