Фашистік Германия, Жапония, Италияның құрылуы тарихы

Гитлершілер халықтың және елдің мүддесін қорғауға уәде берді. Версаль келісіміне бұқаралық наразылықты пайдалған фашистер "Версаль жүйесі жойылсын" деп лозунг көтерді. Жұмысшылардың ауыр жағдайын ескере отырып, олар жалақыны көтеруге және жұмыссыздықты жоюға уәде етті. Солдаттар, буржуаздарға, шаруаларға уәдені үйіп төккен фашистер өздеріне бүқаралық база құра алды: Зорлық-зомбылық, басқа көзқарастағы адамдарды қуғындау жаппай етек алды. Фашистік жастардың құрған "Гитлерюгенд" сияқты ұйымдары пайда бола бастады [24,28б].

1932 жылы Гинденбургтің президенттік  мерзімі аяқталды. Жаңа сайлау науқаны 1932 жылдың наурызына белгіленді. Буржуазиялық партиялар Гинденбургтің кандидатурасын қайта ұсынуға шешім қабылдады. Гинденбургты неміс халықтық партиясы, бавар халықтық партиясы, бұрынғы демократиялық партия, социалистік демократиялық қолдады. Коммунистер социалистік демократтарға өздеріне қосылып, прусс үкіметінің президенті социалистік демократ Браундты тағайындауға шақырды. СДПГ Бұл ұсынысты қабылдамады. Сондағы сылтауы Гинденбург үкіметі немесе Гитлер үкіметі басына келмеу үшін Гинденбургқа қарсы дауыс беру керек еді. Коммунистік партия Тельманның кандидатурасын ұсынды. Коммунистердің ұйымдастыруымен елде антифашистік қозғалыстар болды.

1932 жылы 13 наурызда сайлау болды.  Эрнст Тельман 5 млн, Гинденбург 18,6 млн, Гитлер 11,3 млн дауыс жинады. Ал национистердің лидері Дюстерберг 2,5 млн дауыс жинады. Гитлер кандидат болуға құқығы болмағанын айта кетуіміз қажет. Өйткені ол Германияның азаматы емес еді (ол Австрияның азаматы болатын). Алайда, Бруаншвейгтің фашистік үкіметі оған герман азаматтығын берген болатын. Фашистердің сайлау қорын капитал магнаттары қаржыландырды.

Сайлау  қорытындысы бойынша ешқайсы  кандидат көп дауыс жинай алмады. Сондықтан сайлаудың екінші туры болды. Президент болып Гинденбург сайланды. Бірақ Гитлер 13,4 млн дауыс алды. Осылайша Гитлерді қолдайтын бұқаралық база бар екендігі анықталды.

1932 жылы 30 мамырда Брюнинг үкіметі  отставкаға кетті. Германияның канцлері болып фон Пакен сайланды. Ол реакциялық католиктік партияның көрнекті тұлғасы болатын. Брюнинг 1930 жылдың нацистік партиямен тығыз байланыста болатын.

Компартия фашистермен соғысқа қарсы күресу үшін барлық күштерін мобилизациялай бастады. 1932 жылы 12 маусымда Берлинде компартия басшылығымен антифашистік конгресс өтті. Конгреске 1465 адам қатысты. Олардың 379 КПГ мүшесі еді. 132 СДПГ мүшесі, 964 адам адам партиядан емес. Конгресте антифашистік комитет құрылды.

Фашизммен күреске халық белсене қатыса бастады. Вупперталдегі антифашистік қозғалысқа 70 мың адам қатысты. Эссенде-60 мың, Дортмунде-30, Эрфуртте-40 мың адам антифашистік қозғалысқа қатысты. Компартия СДПГ-ға бірлесіп, фашизммен күресуге шақырды. Алайда СДПГ бұл ұсынысты қабылдамай тастады. Бұл СДПГ позициясының әлсіреуіне алып келді. 20 шілдеде Пакен Пруссияның социал демократиялық үкіметін таратты. Сөйтіп өзін империя коммисары етіп жариялады.

Пакен Рейхстагты 1932 жылы 31 шілдеде таратып  сайлау өткізді. Коммунистер 5,3 млн дауыс, фашистер 13,7 млн дауыс жинап парламентке 230 депутат енгізді. Алайда бұл фашистердің үкімет құруына жеткіліксіз еді.

Пакен Рейхстагты тағы таратып, 6 қазан 1932 жылы сайлау өткізді. Коммунистер-6 млн дауыс, социал демократтар-7,2 млн дауыс алса, фашистер-2 млн дауыстан айырылды. Олардың мандаттарының саны 230-дан 196-ға дейін түсіп кетті. Бұл фашистер арасында үрей туғызды.

Алайда  герман басшылығы фашистердің үкімет басына келуіне мүмкіндік туғызды. Қазандағы сайлаудан Пакен отставкаға кетті. Шмейхер тағайындалды. Бұл фашистерге жақын үкімет болды. 1933 жылы 5 ақпанда Кельндегі банкир Шредердің вилласында Пакен, Тиссен және Гитлердің кездесуі өтті. Гитлер үкімет басшысы болу керек деп шешілді.

Бұған қарсы КПГ ОК Берлиндік пролетариатты фашизмге күресуге шақырды. 1933 жылы 25 ақпанда 150 мың жұмысшы Берлин көшелеріне ереуілге шықты. Алдыңғы қатарда Э,Тельман, В.Ульбрихт, Д.Шеер, В.Флорин болды.

1933 жылы 30 қаңтарда  президент Гинденбург Гитлерді  рейхканцлер етіп тағайындады.

Гитлершілердің  үкімет басына келген кезі Германия тарихында ең көмескі кезең болып табылады. Елде Агрессивтік диктатура орнады. Фашизм жұмысшы қозғалысын жоюды мақсат етті. Сыртқы саясатта Герман империализмінің дүниежүзіндегі гегемондығын орнатуды жоспарлады.

Гитлершілердің  үкіметі финанстық капиталдың ашық диктатурасын болып табылады. Оның құрамына моноплистер Гугенберг және Шахт кірді [25,97б].

Алғашқы күннен бастап үкімет жұмысшыларға қырғидай тиді. 1933 жылы 1 ақпанда рейхстаг таратылып жаңа сайлау өткізілді. 4 ақпанда президент Гинденбург белгісіне кез-келген жиналысты және бұқаралық ақпарат құралдарын жабатын құқық беретін декретке қол қойды.

Бұл декрет бірнеше күннен кейін, полицейге  қару қолдану құқығын және фашистік отрядтардан құралған көмекші полицей құру құқығы қосып қабылданды. Фашистер өз саясатына қарсы көзқарасты адамдарды қудалай бастады. Гитлер билік құрған алғашқы күннің өзінде түрмеге 18 мың антифашистер қамалды. Қамалғандардың ішінде сонымен қатар социал-демократтар, интеллегенция болды.

Фашистердің өздеріне қарсы көзқарастағы адамдарды  қуғынға ұшыратқанына қарамастан антифашистер күресін одан әрі жалғастырды. Гитлердің үкімет басына келген күні КПГ жұмысшылары бүкілхалықтық ереуілге шақырды. 7 ақпанда Цойтенде болған КПГ ЦК пленумының ашылымында Э.Тельман өз сөзінде фашистік үкіметі жаңа соғыстың және буржуазияның диктатурасының үкіметі деп айтты. Компартия фашистік режимге қарсы бұқаралық қарсылықты тудыруға тырысты. КПГ ОК-ті СДПГ-ға бүкілхалықтық бірігіп, фашизмге қарсы бірлесіп майдан ашуды ұсыныс жасады. СДПГ басшылары бұл ұсынысты қабылдамады. Олар тек қолайлы сәттің тууын күтті. 27 ақпанда Э.Тельман социал-демократиялық партияға, христиандық партия және ерікті кәсіподақтың мүшелеріне біріккен антифашистік майдан құру туралы ұсыныс жасады. Бірақ бұл үндеу келесі үндеулер сияқты СДПГ және кәсіподақтар тарапынан қабылданбай тасталынды. Жұмысшы тобының және еңбекшілердің ынтымағының болмауы фашистердің үкіметі басына келіп нығаюына мүмкіндік жасады.

Үкіметтің билік құрған күндерінде жағдайы  жақсы болмады. Фашистер рейхстагтағы келесі сайлауда жеңіліп қалмауға тырысты. Олар тағы да елдің жеткші монополияларына үміт артты. 20 ақпанда Гитлер Германияның ірі өндіріс иелерінің жиналысына шақырды. Бұл жиналыста рейхстагтағы сайлау компаниясы үшін фашистік партияның қорына 3 млн марка жиналды.

Сайлау алдында гитлершілер құбыжық жоспар құрды. 27 ақпан 1933 жылы түнде Геринг басшылығымен фашистер рейхстагты өртеді. Бұған гитлершілер коммунистерді айыптап, жалпыға бірдей қүғын-сүргін жүргізді. Тек Берлиннің өзінде бұл түні 1500, ал бүкіл елде 10 мыңнан астам коммунистер тұтқындалды.

1933 жылы 3 наурызда гитлершілер жұмысшы  қозғалысына маңызды соққы берді. Германия коммунистік партиясының төрағасы Э.Тельман тұтқындалды.

1933 жылы 5 наурыздағы Рейхстагтағы сайлау  репрессиямен және террормен қатар жүрді. Бірақ компартия күресін одан әрі жалғастырды олар қарулы қақтығыспен жалғасқан ереуілдер, шерумен үлкен ерлікпен өз дауыстарын берді. Социал-демократиялық партия-7 млн 180 мың, ұлттық-социалистік партия-17 млн 200 мың дауыс жинады.

Компартия үкіметі тарапынан қуғын көріп таратылды. Э.Тельманның жақтастары: В.Пик, В.Ульбрихт, Д.Шеер, В.Флорин эмиграцияда жүріп, өз күрестерін одан әрі жалғастырды. КПГ Ок өз саясаттарын жүргізетін "Роте фане" газетін шығарды.

Сайлаудан соң Гитлер жақтастары қуғын-сүргінді одан әрі жалғастырды. Эсестер тобы халықтың гитлершілер үкіметінің алдында үрейін тудыру үшін көшелерде адамдарды қорлық-зомбылыққа, ұрып-соғуға ұшыратты. түрмелерге сотсыз және айыптаусыз жұмысшылар және интеллегенциялар жабылып жатты.

24 наурызда  рейхстаг өзіне төтенше жағдайдағы өкілеттік туралы заң қабылдады. Бұл рейхстагтың жойылуын және коституцияның қалдықтарының жойылуын білдірді. Рассалық және саяси белгісіне қарап мемлекеттегі билік аппараты тазартылды.

2 мамырда  фашистер кәсіподақтарды жойды.  Олардың мүліктері тәркіленіп, басшылары концлагерлерге тасталынды. Кәсіподақтар зорлықпен германдық еңбек майданында біріктірді. Бұл фашистік партияға бағынышты болды.

1933 жылы 23 маусымда СДПГ тартылды. Жұмысшы  тап толығымен өз ұйымдары мен партияларынан айырылды. Шілде айында елде тек национал-социалистік партия ғана өмір сүрсін деген заң шығарылды. 1933 жылы желтоқсанда шыққан "Мемлекеттің және партиялардың ынтымақтастығын қамтамасыз ету туралы" заңның шығуымен национал-социалистік партия елдің билеуші ұйымы болып табылды.

1933 жылы қыркүйекте рейхстагтың  өртелуіне байланысты правонационалистік сот процесін жүргізді. Коммунистерді айыптай отырып, олар дүниежүзілік қауымдастықты алдында Германиядағы террорлық іс-әрекеттерді ақтау үшін және "әлемдік коммунизммен" күресуде "жеңіпаз" болып көрінгісі келді.

Сот процесі Лейцпцигте 21 қыркүйектен 23 қыркүйекке дейін болды. Басты айыпкер болып, халықаралық коммунист Георгий Димитриев саналды. Ол Германияда эмиграцияда жүрген болатын. Фашистер Димитриевті айыптау үшін бар мүмкіндікті пайдалануға тырысты.

Г.Димитриев  қорғау үшін елдің барлық аумағында  қозғалыстар болды. Бұл қозғалыстың басында КСРО тұрды. Қозғалысқа тек жұмысшылар емес сонымен қатар қала тұрғындарының орта табын және алдыңғы қатарлы интеллегенцияны қамтыды. Г.Димитриевтің түрмеде жатып анасына, әпкесіне, Анри Барбюуға, Ромен Ролланға жазған хаты қозғалыстың өртіне май құйды. Парижде гитлерлік фашизмнің құрбаны болған жандарға көмек көрсететін Халықаралық комитет құрылды. Лондонда рейхстагты фашистер жақұқанын дәлелдейтін сот процесі құрылды. Лейцигтегі сот айыптаушыларды ақтауға мәжбүр болды. Бұл халықаралық антифашистік қозғалыстың үлкен жемісі болды.

Гитлер  және фашистік билік өкілдері бұрынғы  берген уәдесін орындамайтындығы айқындала түсті. Ұсақ буржуазия арасынан жүргізіліп жатқан гитлерлік саясатқа көңілі толмайтындары пайда бола бастады. Елде "жаңа төңкеріс" туралы сөздер шыға бастады. Гитлер наразы топтарды және оппозициялық көзқарастағы адамдарды жоюға кірісті. 1934 жылы 30 маусымда Германия тарихына "ұзын пышақ түні" деген атпен енді. Бұл түні 1200 адамнан астам антифашистік көзқарастағы интеллегенция өкілдері мен жұмысшылар өлтірілді.

Фашистік  Германияның антикоммунистік саясаты  Германияны КСРО-ға айдап салуға құмар болып отырған әлемдік державаларды тартты. Фашизмдік режим тұсында экономиканы милитаризациялау империялық елдердің әсіресе, Англия және АҚШ тарапынан қолдау тапты.

2. Италияда Муссолини бастаған фашистік қозғалыстың пайда болуы

Италия ХХ ғасырды  конституциялық монархиялық мемлекет ретінде аттады. Бұл кезде Италияда дамыған банкілік капитал мен өнеркəсіптік өндіріс болған.  ХХ ғасырдың басында “Фиат”, “Монтеатини”, “Пирелли” сияқты концерндер мен  “Банка ди Рома”, “Қасиетті рух банкі”  сияқты банкілер құрылды.

Солтүстік Италия өнеркəсіптік сипатты, ал Оңтүстік Италия(Сицилия аралын қосқанда) ауылшаруашылық сипатты иеленді. Италияның негізгі заңы болып 1848 жылғы Пьемонт (Альбертиндік) статут сақталып қалды. Оған сəйкес, заңшығарушы билікті патша мен парламент жүзеге асырды.  Патша күшті президенттік билік орын алған мемлекеттегі президенттің функцияларына тең келетін функцияларды жүзеге асырды (заңдарды бекіту, үкіметті құру жəне т.б.).

Парламент Сенат  пен 5 жылға сайланатын Депутаттар палатасынан тұрды.  Сенат  (патша сияқты)  ұснылатын заң жобаларына қатысты вето құқығын иеленді.  Депутаттар палатасы мемлекеттің бюджетін құру мен салық жинаумен байланысты өкілеттіктерді иеленді. Үкімет Депутаттар палатасының алдында жауап берді. 

Бірінші дүниежүзілік соғыста Италия жеңген мемлекеттердің  (Антанта)  жағында болды жəне аграрлық мемлекеттен аграрлық-индустриялық мемлекетке айналды.  Мұндай даму барысында қоғамның əлеуметтік белгілер бойынша түрге бөлінуі орын алды. 

Жұмысшылар  қозғалысы күшейе түсті, 1919 жылғы сайлауда Итальяндық социалистік партия сайлаушылардың үштен бір дауысын иеленді. Ірі кəсіподақтық бірлестік — Жалпыитальяндық еңбек конфедерациясының қызметі ерекше маңызға ие болды. 1921 жылы социалистік партияның сол қанаты Итальндық коммунистік партияны құрады.

ХХ ғасырдың 20-жылдарында оң жəне сол күштердің арасындағы саяси күрестің нəтижесінде шовинистік көзқрасты ұсынған офицерлер мен солдаттарды,ұсак буржуазиянықұрған итальяндық фашистік қозғалыс пайда болды.Олардың басында Б.Муссолини тұрды.Фашистік партия қызметінің идеологиялық негізін антисемитизм мен расизм құрады,  ал оның ұраны болып “Ұлы Италия” табылды.  Сонымен Бірінші дүниежүзілік соғыстың аяқталуы жаңа геосаяси құрылымның Версаль-Вашингтон халықаралық қауіпсіздік жүйесінің басталуы болды. Дәл осы кезде халықаралық айналымға және дипломатия тіліне "ұжымдық қауіпсіздік" деген термин енді, қазіргі күнде ол ең өзекті ұғымға айналып отыр.

1922 жылғы қазан  айының соңында фашистердің қарулан-ған  тобы патшаның,  əскердің жəне  Ватиканның жақтауымен Римге шабуыл жасады, бұл əрекеттің нəтижесінде 1922 жылғы қарашада Б.Муссолини билігінен айырылды да,  оны патша премьер-министр етіп тағайындады.

1925  жылы  “Үкімет басшысының құқықтары мен артықшылықтары туралы” заңға сəйкес мемлекеттегі бүкіл атқарушылық билік премьер-министрдің қолына шоғырланды.

  1923  жылғы  сайлау заңына сəйкес орнықтырылған  сайлау жүйесіне өзгертулер енгізілді. Бүкіл мемлекет біртұтас сайлау округі ретінде жарияланды. 1928 жылғы сайлау заңына сəйкес жалпыға ортақ,  тең,  пропорционалды дауыс берудің (1919жылғы заң бойынша)  орнына үміткерлерді фашистік кəсіподақтардың ұсынуы енгізілді,  жəне бұл үміткерлерге 1922 жылғы 15  желтоқсанда құрылған Жоғарғы Фашистік кеңес міндетті түрде келісім беруі тиіс болатын. Жоғарғы Фашистік кеңес парламенттің заңшығарушылық функцияларын қайталап, тіпті, оның орнына өзі заң қабылдап отырды.

1939  жылы парламенттік  жүйе жойылды.  Депутаттар палатасының орнына партиялық-мемлекеттік органға айналған фашалар мен корпорациялар палатасы құрылды. Оның құрамы сайланбалы емес,  тағайындаушылық сипатты иеленді,  мүшелерді дуче  (көсем)  Б.Муссолини тағайындайтын.  Сенатпен (бұрынғыдай патша тағайындайтын)  бірлесе отырып жаңа палата жоғарғы заңшығарушы органды құрады.