Әлеуметтік жұмыс - өркениетті қоғам институты ретінде

Ғылым әлеуметтік педагогиканың  проблемасына зерттеу жүргізгенде  әлеуметтік педагогиканың қызметі  әлеуметтік тәрбиенің жақсы тәжірибесінен  айқындалады. Диагностиканы қамтамасыз етуге коррекцияның, қарымқатынасты басқару, социумдағы қызығушылықтардың  қалыптасуы және толық дамуы, физиологиялық, психикалық және өнегелі дені сау  жеке тұлғаны белсенді шығармашылық пен әлеуметтік қорғау үшін тағайындалған.

Әлеуметтік қызметкердің бағыты:

Көмек көрсетуге,  дамыту, индивидуалды реабилитация және әлеуметтік педагог адам тәрбиесін социумда жүзеге асырады. Оның жұмысының спецификасы  мектептегі мұғалімдердің жұмысынан  айырмашылығы оған «көшедегі» жанұямен жұмыс істегу тура келеді. Осыған байлансыт  әлеуметтік қызметкердің негізгі функциясы:

• Диагностикалық (клиент «ауруына», жанұя немесе топқа әлеуметтік

диагноз қою);

• Терапевтік («емдеудің мүмкіндіктерін анықтау, ситуацияны түзеу,

кеңестен өту, психотерапия, коррекция нақтықызметті пайдалану  және т.б.);

• Диспетчерлік (басқа мамандардың араласуын талап етеді:

психологтың, психотерапевтің, сексолог, экономистің, заңгердің және т.. немесе билік органдарының қызметі  мен клиент тағдырына алдыңғы  өмірінде қамтамасыз ету);

• Ақпараттық (клиент туралы мәліметтер жинағы, жанұя мен

жанұядағя топтар социумдағы проблемалармен жағдайларын қаматамасыз  етуде әлеуметтік көмектің араласуымен  көрсетілген көмек қорытындысы).

Әлеуметтік қызметкер  білім жүйесінде әлеуметтік қызметкер  тәжірибені көрсетеді, баланың әлеуметтер процесіндегі және психологиялық проблемалармен күресуге көмектеседі. Осыған байланысты әлеуметтік қызметкердің функциясы  келесі тапсырмаларға байланысты нақтыланады:

• Әлеуметтік қызметкердің жұмысы балаға дезадаптациялық

жағдайдан шығуға көмек беру;

• Әлеуметтік қызметкер зейнетақы алушылармен, әлеуметтік

төлемақы алушылармен  жеңілдік алатын түрлер әлеуметтік қамтамасыз етуді стандарттау және норманы  орындау;

• Өмір тәуелдігінен балаларды қорғау;
• Бала мен әлеуметтік орта арасында делдал рөлін атақарады –

мектепте жанұяда әлеуметтік институттарда;

• Бала мен кеңесті өткізу, ұйымдастыру, педагогикалық ұжым, ата-ана

қоғамдық және мемлекеттік  қызмет проблемасы балаларды қорғаудағы және білім беруде.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫС  ЖӘНЕ ОНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫНДАҒЫ МАҢЫЗДЫ  ОРЫНДЫ АЛАТЫН ҒЫЛЫМИ ПӘНДЕР

 

2.1. Әлеуметтану  және әлеуметтік жұмыс

 

Әлеуметтік жұмыста басқа ғылыми пәндер сияқты өздігінен пайда болған жоқ. Ұзақ уақыт аралығында оның дамуы мен пайда болуының алғышарттары қалыптасты. Әлеуметтік жұмыстың ғылым ретінде пайда болуына көптеген ғылыми пәндер әсерін тигізді: философия, әлеуметтану, педагогика, психология, медицина салалары және т.б. атауға болады.

Әлеуметтану ғылыми білімнің дара саласы ретінде біршама кеш қалыптасты. Оның негізін 19 ғасырдың екінші жартысында Огюст Конт пен Герберт Спенсер  қалады. «Әлеуметтану» түсінігі алғаш  рет француз философы әрі социологы  О.Контпен қолданылды. Қоғам мен  әлеуметтік өмір жөнінде ғылым ретінде  түсіндірілді. Әлеуметтану пәнінің  қалыптасауы мен дамуы әлеуметтік қатынастардың өз аспектісінде қарастыратын, көптеген жаңа әлеуметтік концепциялардың  пайда болуы арқылы жүзеге асты. Жалпы бұл теориялар өзінің теоретикалық-әдістемелік  мағынасы бойынша бір-біріне қайшы  келді, бірақ әлеуметтанудың ғылым  ретінде тарихи қалыптасуына әр теориялардың ролі айрықша келеді. Әлеуметтануды  қоғамдағы әлеметтік қауымдар, қатынас, құрылым, жүйе мен ұйымдардың дамуы  жөнінде зерттейтін ғылымы деп белгілейді.

Әр ғылым басқа ғылымдардан  өзінің зерттеу пәнімен ажыратылады. Барлық ғылымдар түрлі құбылыстар мен  үрдістердің объективті шындығын зерттейді. Бірақ әр ғылымның зерттеу нысанына, біріншіден, объективті шындықтың белгілі  жағы мен саласы, екіншіден, тек берілген ғылымға ғана тән арнайы даму зандылықтары мен заңдары, үшіншіден, осы заңдар мен заңдылықтардың әрекет механизімдері  мен айқындалуының ерекше формалары  жатады. Сондықтан, ғылымның объектісі  мен пәні ажыратылады: объектісіне  зерттеу үрдісінің бағыты, ал пәніне зерттеу объектісін құрайтын, байланыстар  мен қатынастар жатады. Әлеуметтанудың объектісіне қазіргі қоғам жатқызылады. Тек жай қоғам емес, таным үрдісі бағытталған әлеуметтік шындық саласы: әлеуметтік институттар, әлеуметтік қатынастар мен үрдістер, әлеуметтік құрылым, әлеуметтік қоғам , әлеуметтік роль , әлеуметтік бақылау  және т.б. жатады. Әлеуметтік зерттеу  объектісіне ғылыми анализға жататын, әлеуметтік қарама-қайшылық жатқызылады. Социологиялық зерттеудің пәні объект қасиеті мен мәселе сипатымен  айқындалады. Әлеуметтік танымның пәнің  белгілеу үрдісінде шешуші әлеуметтік құбылыстар адам өзара әрекеті, әлеуметтік қатынастар, әлеуметтік қауым мен  үрдістер және т.б. жатады. Белгілі қатынастар қандай да бір әлеуметтік құбылыспен белгіленген, белгілі заңдылықтардың немесе тенденциялардың әрекетіне  тәуелді. Олар әлеуметтанудың негізгі пәнін құрайды.

Атақты ағылшын ғылымы ДЖ.Херд «Әлеуметтануға кіріспе» еңбегінде, әлеуметтану адамзат  қоғамы жөнінде ғылым ретінде  белгіленеді. Оның отандасы Э.Гидденс  қоғамды әлеуметтік кеңістікте, әлеуметтік уақытта айқындалу формаларында қарастырады. «Әлеуметтану – бұл  адамның әлеуметтік өмірі, топтар мен  қоғам жөнінде оқу».

Әлеуметтану біржарым ғасыр аралығында өмір сүріп жатыр. Осы аралықта әртүрлі  социологиялық ағымдар, бағыттар, мектептер  қалыптасты. Олардың әрқайсысы өз пән саласын айқындады және оны  белгілі танымдық нәтижилер шектеулерінде  жетті.

Қазіргі уақытта әлеуметтанудың ғылым  ретінде пәнін белгілеу, жетілдіру, білімді тереңдету үрдісі жүріп  жатыр. Бұл әлеуметтік ғылымдардың  жіктелуімен, бірігуімен, гуманизациясымен байланысты.

Біздің елімізде әлеуметтік зерттеулерді экономикалық, саяси, құқық ғылымдарына, философияға жақындату талпыныстары жүргізілді. Әлеуметтануға идеологиялық – апологетикалық роль берілді.

Әлеуметтану пәнінің тарихында  екі негізгі тенденция қалыптасты: макросоциологиялық және микросоциологиялық. Макросоциология қоғамдық дүние  жүзілік жүйелермен және олардың  әртүрлі мәдениет түрлерімен өзара  әрекетімен, әлеуметтік институттармен, ауқымды үрдістермен байланысты. Макросоциология қоғамды, оның құрылымын, әлеуметтік институттарды тұтас  әлеуметтік ағза ретінде қарастырады.

Микросоциология әлеуметтік тәртіпке, тұлғааралық қатынасқа, тұлғаның әлеуметтенуі мен жекелендіруіне көңіл аударады.

Әлеуметтік жұмыстың пайда  болуындағы маңызды орынды әлеумет- тану ғылымы алады. Бұл тезистің дәлелдемесіне жеке идеялар, әлеумет- танудағы дамытулар, бекітулер жатады. Әлеуметтанудың қызметі, қоғам, азаматтық қоғам туралы, құқықтық мемлекет туралы, адам және тұлға туралы, биологиялық, әлеуметтік ағзалардың ұқсастықтары мен айыр- машылықтары, әлеуметтік әділеттілік – әділетсіздік, әлеуметтік теңдік, теңсіздік туралы және т.б. салаларда қызмет көрсетуінен көуге болады.

Мұны әлеуметтік жұмыс  проблемасына қатысты жалпы ұғымдарды  идеяларға, көзқарастарға сүйене отырып нақтылауға болады.

О.Конттың әлеуметтанулық концепциясынан қоғамдық өмірге жүйелік  келістің дамуын аңғаруға болады. Басқа зерттеушілердің пікірінше жүйелі келіс әлеуметтік жұмыста қазіргі уақытта кеңінен қолданылады. Конттың «әлеуметтік динамикасында» әлеуметтік жұмыстағы негізгі әлеуметтік институттарды, олардың әлеуметтік функциялары және рөлдері жағынан зерттелінді.

Ағылшын философы және социологы  Г.Спенсер «еркіндік теңдігі» заңында  көрсетті («әр адам не істегісі келсе  соған ерікті, бірақ ол басқа адамның  еркіндік теңсіздігін бұзбаса болады»)  осы пікірді көп мемле- кеттерде бүгінде шындыққа апаруға, сонымен қатар адамдардың әлеуметтік қорғау мәселесін шешуді көздеуге тырысады. Г.Спенсер әлеуметтік және биологиялық ағза арасындағы айырмашылықтар мен ұқсастықтардың ерекшеліктерін аша отырып, адамды түсінудегі негізгі органикалық тұтастықты (биологиялық психологиялық, әлеуметтік) көрсетті. Әлеуметтік жұмыста осы келіс барлық мәселелерді шешуде тиімді.

Г.Спенсер әлеуметтік топтардың  бәрін қолдады, өйткені бұл тарих  көрсеткендей объективті факт. Әлеуметтік жұмыста осы фактіні есепке алу  қажет.

Г.Спенсердің қоғамды зерттеуде  әлеуметтік институттардың алты типін  ұсынды (өнеркәсіп, кәсіп, саяси, шіркеулік, әдет-ғұрыптық, тұрмыстық)

Және олардың дамуын қарастырды. Г.Спенсер осы келіспен жүйелі функционалды келісті ұйқастыруға талпынды. Ол әлеуметтанушы ретінде бірнеше түсініктерді қолданды («жүйе», «функция», «құрылым», «инстиут»).

Осы түсініктер қазіргі кезде  де кең қолданылады.

Әлеуметтік фактілер жайында, социологизмді қоғам теорисын, француз  социолог позитивист Дюркгейм концепциясынан көруге болады. Өйткені оның негізінде  әлеуметтік реализм және қоғамды  түсінудің шындық тегі жатыр.

Дюркгеймнің құрылымдық-функционалдық  талдауы қоғаммен ағзаның аналогиясына негізделеді. Осы аналогиядан қалыпты  қоғамның типін, қалыпты норма, патология  түсініктерін шығарды, олардың қылмыс, дағда- рыстар, басқа да қоғамның дезоұйымдық интерпритациясында қолданды.

Дюркгеймнің маңызды пікірлерінің бірі әлеуметтік ынтымақтастық, яғни өндірістік рөлдерді бөлуде, қоғамдағы еңбекті  бөлудің табиғи салдары табылады. Ол «аномия» түсінігін қоғамдағы  индивидтің нормаға және құндылықтарға  немқұрайлы қараған жағдайын зерттегенде  кең қолданды. Ол адамдарды әлеуметтік қорғауға байланысты өзекті мәселелерді  қозғады.

Дюркгеймге қоғамдағы  девиантты мінез-құлық, «өзіне-өзі  қол жұмсау» проблеммаларын қарастырды.

Басқа шет елдік авторлардан  К.Маркс пен Ф.Энгельстің атын атау қажет, олардың тарихты түсінудегі материалистік концепциялары әлеуметтік жұмыстың пайда болуының алғышарттарының  бірі болды. Аталған концепциядағы  маңызды идея-адам қоғамының эволюциясы әлеуметтік теңдік және теңсіздікке барады, яғни адамдардың әлеуметтік қорғаудың маңызды компоненттері болып табылады.

Әлеуметтік жұмыс ғылыми пән ретінде қалыптасуының маңызды  алғышарттары жиі өткізілетін және ғылыми методология деңгейіндегі әлеуметтанулық импирикалық зерттеулер, яғни өз объектісімен әлеуметтік жұмыс проблемаларының  пәндері болып табылады.

1920 жылы Кеңес социологтары  «теоретикалық көрнектелу» нақты  әлеуметтанулық зерттеулерде әлеуметтік  жұмыс проблематикасынан тікелей  шығуға бірнеше қадам жасады.

1920-1930 жылдары әлеуметтік  – экономикалық және әлеуметтік  этнографиялық зерттеулер жүргізілді.

1970-1980 жылдары еліміздегі  әлеуметтанулық еңбектерінде арықарай дамудың яғни әлеуметтік құрылымдарды білуге байланысты, әлеуметтік институттарды, салауатты өмірді, жастар әлеуметтануын анықтауға бағытталды. Әлеуметтік проблема социологтардың негізгі басты зерттеу саласы болды. Әлеуметтік саясат, әлеуметтік қорғау, әлеуметтік жұмыс салаларына көңіл бөліне бастады. Олардың арасынан көптеген әлеуметтік жұмысты зерттеген әйгілі мамандар пайда болды.

1990 жылдың екінші жартысынан  бастап әлеуметтік жұмыспен әлеуметтану  арасындағы қатынас мәселесіне  ерекше көңіл аударыла бастады.

Әлеуметтік қызметкерлерді дайындауда және оның қызметінде әлеуметтану  ерекше орындардың бірін иеленді. Нақты  қоғамдық ғылымдармен салыстырғанда  әлеуметтану әр қоғам саласын  жеке оқытады, аймақтарды, қоғам институттарын  және барлық қоғамның жүйелік құрылымын  әлеуметтік жұмыспен әлеуметтануды  байланыстыратын оның әмбебаптығын зерттейді. Сонымен қатар әлеуметтану  қоғамды зерттеп әлеуметтік жұмыстың маңыздылығын дәлелдейді. Мұндай жағдайда әлеуметтік жұмыспен әлеуметтанудфң пәндерімен объектісінің ұқсастығы туралы айтуға болады. Әлеуметтану пәнінің объект түсінігі оның ғылым ретінде қалыптасып дамуына көптеген өзгерістер қоғамның толығымен дамуына, әлеуметтік қоғамды  құруда, топтарды, тұлғаларды зерттеп  олардың мәнін түсіндіруде ерекше орын алады.

Әлеуметтанудың объектісі  толық қоғамды білу және оның құрылымын  тану. Әлеуметтанудың объектісін анықтауға  көптеген авторлар мән берді, әлеуметтану  біріншіден қоғамдық процестердің әлеуметтік аспектісін, әлеуметтік қарым-қатынасты  зерттеуге бағытталған. Бұл өмірдегі әржақты әрекеттерге қатысты  топтастырылады. Олар салауатты өмір, әділеттілік, әділетсіздік, әлеуметтік теңдік және теңсіздік, адам қажеттілігн  қанағат- тандыру дәрежесі, әлеуметтік және басқа да топтар, қоғамдық топтар мен деңгейлер. Ал әлеуметтік жұмыс объектісі жайлы қарастырсақ, кең мағынада оның объектісі болып әлеуметтік салалар, әлеуметтік қатынастар, қоғамдағы барлық адамдар кіреді. Ал тар мағынада әлеуметтік қатынастар, яғни проблемасын шешумен байланысты, әлеуметтік көмек және халықтың кейбір жағдайларына көмек көрсету кіреді. Әлеуметтік жұмыспен әлеуметтанудың объектісін салыстырғанда олардың ұқсастықтарымен айырмашылықтарын көруге болады. Мысалы, әлеуметтік саланы білу, әлеуметтік қатынастарды, әлеуметтік жұмыстың қатынастарының байланысы әлеуметтану пәнінде кеңінен қаралады- қорғау, жәрдем, халықтың белгілі бір топтарына көмек.

Әлеуметтік жұмыс пен  әлеуметтану пәндерін салыстырғанда  айырмашылықтар көруге болады. Осыған орай екі аспектісі бар: біріншісі, пән объектінің бөлігі ретінде қарастырылады (қасиеттері, мінездемелері, тараптары) бізді бірінші орында қызықтырады. Әлеуметтік қатынастар туралы әлеуметтік салалар, топтағы адамдардың арасындағы өзара байланыстар жайлы. Екіншісі, пәннің түсіндірмесі сол және басқа  заңдылықтарды, мән маңыздылығы  және жағдайға тірек болады, қызмет көрсету мен объектілер әрекетімен қарастырылады. Әлеуметтанудың заңдылықтары әлеуметтік жұмыстың ғылым ретіндегі  заңдылықтарымен механизмдермен салыстырғанда  біршама фундаментальді болып табылады. Әлеуметтік жұмыстың пәні оның функцияларын нақтылайды. Әр түрлі авторлар келесі функцияларды айтады: ақпараттық, диагностикалық, болжамды, ұйымдастырушылық, психологиялы-педогогикалық, практикалық көмек көрсету, басқарушы. Бұл функциялармен әлеуметтану  функциялары шектеліп қалмайды  (танымдық, болжамдық, әлеуметтік жобалау  және жинақтауфункциясы, ұйымдық-технологиялық, басқарушы және инстру- менталды). Алайда бұл жерде сыртқы сәйкестіктерді баәқауға болады, бұл біріншіден. Ал екіншіден, әлеуметтік жұмыста бұл функциялар халықтың әлсіз қорғалған топтарына бағдарланады, ал әлеуметтануда – әлеуметтік кеңістікке, барлық қоғамдық ағзаларға және оның әр түріне құрылымдық элементтеріне бағдарланады.