Әлеуметтік жұмыс - өркениетті қоғам институты ретінде

Психоәлеуметтік диагноз  –клиенттің өміріндегі мәселенің талдануы- мен байланысты. Оған қажет мінездемелік феномен сұрақтар, типтік байланысты, оның типтік реакциясына байланысты каузуалды сұрақтар болжамы. Сұрақтар клиент проблемасымен тұлғалық дамуын түсіндіреді.

Стратегиялық сұрақ –  дисскуссияның қызуы, клиент проблемасын  шешуге альтернативті жол іздеу. Бұл сәттегі танымдық ыңғай болып  ақпарат көзі, клиенттің «өмірінің  тарихын» қайта жаңғыртуға мүмкіндік  береді.⁴

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Білім беру жүйесіндегі әлеуметтік жұмыс

 

Білім беру жүйесіндегі әлеуметтік жұмыс әлеуметтік саланың негізгі  бағыты болып қалыптасып келеді. Осыған байланысты әлеуметтік жұмыс әлеуметтік педагогика аспектілеріне сәйкес жұмыс  өрісін бекітеді.

Мысалы:

• Мектепке дейінгі тәрбие (бала бақшадағы тәрбие, мектепке дейінгі

дайындық сыныптары);

• Жастармен жұмыс (бос уақыттарын ұйымдастыру, үй тапсырмасын

орындағанда кеңес беру, жастар клубымен жұмыс);

• Балалар үйіндегі тәрбие (жанұялық тәрбиеге жақын жағдай жасау,

өз еркімен даму);

• Ересекетерді оқытудың мазмұны мен әдісі (кәсіби білім, әлеуметтік

жұмыс мекемелерінде өзіне  көмекті ұйымдастыру, жанұялық кеңес);

• Мектептегі әлеуметтік жұмыс.

Қоғамның барлық балаларға  толық білім беруі – қоғамның әлеуметтік

денсаулығы және тұрақты  дамуына қажетті жағдай жасауы. Алайда бүгінгі күнде толық білім  алмаса, ертең қоғамның қатарында  жүре алмайды, өзін-өзі қамтамасыз ету  қабілетінен айрылады. Бүгінгі күнде  сауатсыздар қатары көбейіп келеді, қоғамға бейімделу потенциалы төмендігінен үнемі әлеуметтік көмекті қажет  тетеді.

Мектептегі оқу процесінде екі мәселе көрінеді:

• Балалардың проблемасы, олар әлеуметтік қызметкредің кірісуімен,

көңіл аударуға тұратын мәселе – интелектісі сақталған мүгедек  балалар, жетім балалар, көп балалы жанұялар балалары және әлеуметтік жағдайы  нашар жанұядағы балалар. Бүгінде  осы проблемаларды шешу қажет;

• Үлгерімі нашар оқушы проблемасы. Мұнда ауытқушылықтары бар

балалар арнайы білімді қажет  етеді, олар бастауыш мектептерде қиындықты  көп көреді,  яғни үлгерімі жағынан  жылдан жылға төмендей береді, денсаулық  жағдайы төмендеуі де байқалады. Мұндай балалар бастауыш білімді  алмасытан мектепті тастайды. Орта мектепте оқуға олар мүмкіндік алмайды, себебі екіншілік үлгерімі төмен  және девиантты мінез құлық, тәуекел  топтар қатарына жатады.

Көптеген мектептердегі  қиындықтардың әр түрлі себептерін, қиындықтардың  көп варианттылығымен әрбір баланың болашағының өзіндік  құрылуы екінегізгі факторларға  байланысты: экзогенді (ішкі) және эндогенді (сыртқы). Сыртқы факторларға жататындар әлеуметтік девианация, яғни онда басқа  адамдар мен еркін контакт, өзара  түсінушілік болмауынан балалардың қиналуы мүмкін. Сонымен қатар  функционалды және психикалық дамудан  қалып қояды.

Кешенді мәселені ескерек  отырып және дұрыс тиімді шешілуі  үшін дәрігерлердің, психолог,педагогтардың  басқа да мамандардың көмегімен  балаға ата – анасына, мұғаліміне теоретикалық және практикалық кеңес  негізінде жүзеге асырылуы керек.

Алайда, мектепте өтіп жатқан әлеуметтік проблемаларды әлеуметтік қызметкреді талаптайды. Тек әлеуметтік қызметкердің көмегімен ғана мектепті кризистік ситуациядан алып шығуға болады. Әлеуметтік қызметкер мектепте топтық кеңес өткізуге, потенциалын дамытуға сонымен қатар жүйелі ұйымдастрыу және конструктивті кооперациядағы әр түрлі мекемелердегі тапсырмаларды жүзеге асыруға, яғни мектеп алдында тұрған тек қана оқуға қатысты сұрақтар емес білімге де қатысты өткізілуі тиіс.

Әлеуметтік жұмыс мектепте жетіспеушілікке көңіл аударуға тоқталады, яғни , оны мұғалімдер, оқушылардың  ата-аналарыолардың қалыптасуына альтернативті  концепияны қолдану арқылы өздері бұйырады.

Шетел практикасы негізінде  және қазіргі заманғы Қазақстан  мектептерінің проблемалары нәтижесінде  келесі мақсаттарды анықтауға болады:

• Әлеуметтік жағдайы нашар жанұядағы оқушылардың әлеуметтену

процесінде спецификалық қиындықтардың алдын алу;

• Әлеуметтену процесін дамыту, болашақта сыннан өтуге дайындау;
• Тұлғаның қабілетін арттыру, оқу кезеңіндегі әлеуметтік білім

маманына ғана емес, оның мамандық таңдауына көмектесу.

Бұл мақсаттарды жүзеге асыру  үшін әлеуметтік қызметкерлер мектепте:

• Анализ әдістемесін қолданады өз қызметін тек қана оқушылармен

ғана емес олардың ата-аналарымен жүргізеді;

• Өз қызметін кеңесші мұғалімдермен, мектеп психологымен,

дәрігермен, кәсіби бағдардағы кеңесшілермен әлеуметтік педогогикалық  жұмысқа түсінушілікпен, қызығушылық  білдіретін мұғалімдермен ұйымдыстыра  отырып  жүргізеді:

• Жеке оқушыларға және топқа әр жақты көмек көрсетеді:
• Топтық педагогикалық әдістемесін қолдану арқылы мұғалімдер

ұжымыменде жұмыс жүргізу және та-аналар жиналысыен ата-аналардың комитеттері арқылы мектептегі әлеуметтік өрістің позитивті өзгеруіне өзара әрекет етеді.

Бұл мақсаттарыд жүзеге асыру  мектептегі интитутционалды бағдардың

құрылуын білдіреді. Әлеуметтік жұмыс мектепте оқу процесінен басқалардың бәріне өзі жауапты болдаы. Әлеуметтік қызмет мектепте мектеп әкімшлігі ретінде педагогтармен, оқушылармен, ата-ана өзара белсенді ынтымақтастықта болуды ұйымдастырады.Сыртқы құрылымдға біліктілік, балаға және мұғалімдерге заман талабына сай әр жақты көмек көрсетуге, жеке бас құқығын қорғауға және бұзуы туралы ескерту. Ол келесі функцияларды атқарады:

          -  Мектеп ұжымындағы мүшелердің  әрқайсысына әлеуметтік кепілдікті  қамтамасыз ету;

         -  Жеке адамды қорғау және бақылау;

         - Қауіпсіздік жағдайын құру, олар жайлы шығармашылық өмірлеріне

жағдай жасау;

        -Егерде жеке адамның психикалық жағдайына кедергі келетін болса,

ұжымдардың өзара қарым-қатынасын  шешу;

        - мектеп ұжымындағы қоғам пікірін білу;

        - оқушылармен педагогтармен, мектеп әкімшілігімен, ата-аналарымен құқықтық кеңес және әлеуметтік писхологиялық кеңесті ұйымдастыру;

       - мектепте телефон сенімін ұййымдастыру;

          - Ұжымға және оның әрбір мүшесіне салауатты өмір салтын ұйымдастыру;

Әлеуметтік принциптің негізі болып табылады:

• Көп функционладылық – жеке оқушылармен пелагогтардың құқы-

ғын қорғауға және оны қорғауда әр түрлі кешендерді орындау;

• Объективтілік – жеке тұлғамен мектептегі ұжымның дамуына әсер

ететін факторлар, тұлғаның жас еректешелітерімен олардың  өнегелі және морльды позициялары;

• Комуникативтілік – ұйымдастыру жүйесін мектеп администраторла-

рымен, педагогтармен, оқушылармен, ата-аналармен, дәрігермен, психолог- пен, заңгермен өзара байланысты, яғни мектеп ұжымының өмірі туралы әр түрлі ақпарат алу;

• Интеграция – алынған ақпаратты жабық жүйеде, толығымен  құпия

және анонимді кореспондет  ретінде қамтамасыз ету;

• Опперативтілік – әлеуметтік проблемалардың профилактикасы

немесе тез шешілуі  мектептегі ұжымдардың қарама-қайшылығы;

• Атвономдылық – әлеуметтік қызмет мектеп әкімшілігі мен білім

басқару органдарына және басқа да билік құрылымына тәуелсіз болу;

• Репрезентивтілік – барлық мектептегі әлеуметтік топтармен олар-

дың қызығушылықтарын көрсету;

Жеткіншектермен балаларға  арнайы құрылатын көмек, интелектісінің дамуына, оқудағы қиындықтарды бастан кешіруіне, эмоционалды ерік сферасында мінез-құлқының қателігінен, қарым  қатынасқа түсе алмай- тындығынан, коммуникацияға қабілетсіздіктен азат болуына, оның тапсырмасы болып:

• Баласын ерте жастан қоршаған ортаға еңгізу, оқу және тәрбие

кезінде қиындықтар болса  әлеуметтік және ортаға беімделу дамуындағы жетіспеушіліктерді алдын алу және анықтау;

• Мектепте баламен жұмыста жалпы білім беретін педагогқа көмек

көрсету, яғни ауытқушылығы бар балаларды дамыту;

• Барлық балалармен коррекциялық бағытта әлеуметтік жұмыс жүр-

гізу;

• Баланың мүмкіндігіне сай оқыту және тәрбие беру.

Әлеуметтік педагогтың негізгі  бағыттары:

    -  Әлеуметтік педагогикалық және психологиялық диагностиканың балаларды мектепте бір-біріне жақын болуға тәрбиелеу:

-    Қиын балаларға  және оның жанұяларына әлеуметтік  психологиялық көмек көрсету;

-    Психикалық дамуында  ауытқушылықтығы бар балаларды  мектепте бақылау:

- Жанұя мен мектептегі  әлеуметтік адаптация және психо-педагогикалық  реабилитация.

Мектептегі психологиялық  қызмет – қазіргі заманғы практикасына сай мектептегі кеңестік қызметке әлеуметтік қызметкермен, психологтың болуы, қызмет атқару қажеттілігінің пайда болуына  байланысты (психологиялық диагнотика және нақты жағдайда) көмек көрсету. Бұл қызмет екі жағдайда көрсетіледі брінші жағдайда ол анализ жасау, екінші жағдайда ол әлеуметтік педагогикалық активация.

Педагог – кеңесші қызметі  – жеке оқушы проблемасына бағытталады.

Педагог – кеңесші оқушының мінезінің ауытқушылығымен бұзылуын зерттейді. Оның міндетіне нақты  жағдайда кіретіндер ол: оқу процесінде көмек, жеке оқу пәніне көмеккөрсету. Бұл модельдің шешу тапсырмаларында  мектептердің қайырымдылық қоры да кіреді. Бірақ бұл мектептегі жұмыс модліне  әлеуметтік қызметкер ережеге сай  қатыспайды.

Проссионалды бағдар, профессиноналды  дайындық, қызметі мен практикасындағы  кәсіби бағдар – мектеп қызметінде әлеуметтік жұмыс ұйымдастырумен кәсіби бағдарды қамтамасыз ету үшін қажет.

Ата-аналар комитетімен, ата  – анасынмен ынтымақтастық, өзіндік  басқару – мектеп оқушыларымен олардың  ата – аналары екі маңызды  топты құрайды, оқу процесінің шарттарындағы  әрбір оқуды  қоса отырып және бар  күшін « екіншілік» әлеуметтенуіне салу.

Әлеуметтік педагогтың ұйымдастыру  қызметі  жеке тұлғаның толық әлеуметтену  қажеттілігіне байлансыты жағдайды құруға бағытталады. Қазіргі жаңа педагогиканың  әлеуметтік педагог миссиясы әрбір  жасөспірімнің құқығын қорғау үшін, олардың қызығушылығымен қажеттіктерін  және ресурстардан қанағат алуына ықпал  ету.

Мектептегі әлеуметтік жұмыстың әдістерімен формалары: 
-  оқудан тыс оқушылармен топтық жұмыс;

• Ұйымдарда қызмет атқару  ( мысалы:ойын сабақтар, оқу процесінде

әлеуметтік тәжірибелі тренингтер) ;

• Мектептегі әлемутеттік өмірдің шығармашылығына қатысу

(демалыс, лагерь, мейрамдар) ;

• Ата-анамен жұмыс, ата-ана қызығушылықтарын білу;
• Кәсіби дайындық, кәсіби бағдар;
• Кеңес алу (ерекшеліктері, оқушының кеңес алуындағы интегративті

формасы, ата-анамен оқушылар, оқу топтарымен кеңес, топтағы мұғалімдермен  жұмыс);

• Ұйымдармен жұмыс, жұмысты жоспарлау, мектеп саясатындағы

сұрақмалармен байланыста болу;

• Ғылыми негіздеу, бағалау.

Әлеуметтік қызметкер  және әлеуметтік педагог: мәні және айырмашылытары.

Бүгінде жаңа тәрбие парадигмасын құру қажеттіліг – жаңа мамандықтың  шығуына ерекше негіз болған –  әлеуметтік пелагог, әлеуметтік педагогика бойынша жұмыс жүргізеді.