Азия елдеріндегі әлеуметтік жұмыс

    Деректер  бойынша 2003 жылдың басында мемлекеттік  қарттар үйінде 170 мың адам болған екен. Әрине, бұл сол кездегі 70-ке толған 10 млн-нан астам азаматтары бар ел үшін көп емес.  Алайда, ескере кететін жайт, Қытайда мұндай типтегі мемлекеттік мекемелерден бөлек коллектив қаржыландыратын қарттар үйі де жұмыс жасайды. Мұндағы қарттар саны мемлекеттік мекемелердегі қарттардан көп болып отыр.

    Айтып өткеніміздей, әртүрлі коллективтердің  қаражатына Қытайда қарттар үйі  өте көп болып отыр. 2003 жылы онда 660 мың адам болды, бұл мемлекеттік  мекемелердегі қарттар санынан 4 есе көп болып отыр.

    Әлеуметтік  қорғаудың қытайлық моделінің ерекшелігі болып сақтандыру механизмінің және оның қызметінің күшейтілуі болып отыр. Қытай өзінің алғашқы әлеуметтік кепілдік жүйесін жасауға деген әрекеті  ХХ ғасырдың 50 жылдары болған болатын. Ол кезде әлеуметтік қамсыздандырудың советтік моделі орталықтандырылған.

    Алайда, бұның бәрі «мәдени революция» жылдарында жойылған болатын. Ол кезде мемлекеттік  қамсыздандырудың орталықтанған жүйесін  мекемелердің деңгейіндегі әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі орнын басты. Нәтижесінде, сақтандыру әлеуметтік қорғаудың негізгі механизмдік жүйесіне айналған жоқ. Мұндай өзгерістердің қажеттігі туралы түсінік Қытайға 90 жылдары ғана келді. Осы төрт деңгейдің ішінде екіншісі - әлеуметтік сақтандырудың негізгісі болып танылуы бекерден емес.

    Қытайда сақтандыру әлеуметтік қамсыздандырудың орталығы ретінде қарастырылады. Оған зейнетақымен қамсыздандыру, медициналық қызметтің кепілдігі, жұмыссыздық пен өндірістік жарақаттар, ана мен бала және т.б. қызметтер кіреді.

    Әлеуметтік  сақтандыру белсенді халықтың арасында тәуекел жағдайларда көрсетіледі. Көбінесе ол қала халқының тұрғындарына әсер етеді, себебі олар нарық шаруашылығына бейімделген. Мамандардың пікірінше әлеуметтік сақтандырудың жасалатын аймағы бойынша елдің ауыл халық тұрғындарын 30 жылдан кейін ғана алады.

    Қытайда қолданылып келе жатқан зейнетақылық сақтандыру әлеуметтік сақтандыру механизмінің негізгісі болып табылады.

    «Мәдени революция» жылдарында пайда болған мекеме деңгейіндегі әлеуметтік сақтандыру әлеуметтік сақтандыру жұмысшыларының өзіне, сонымен қатар нарыққа бейімделген өтпелі экономика қағидаларына да жауап бермеді.

    Мекемелердің  көбісіне зейнетақы төлеу олардың  дамуына кедергі болып тұрған кезең ретінде көрінді.

    1986 жылы Қытай үкіметінің екі  жылдық экспериментінен кейін  орталықтанған, көпдеңгейлі зейнетақымен қамсыздандыру жүйесіне өту туралы шешім қабылданды.

    Дамыған Қытайда қалыптасып келе жатқан зейнетақымен қамсыздандыру моделі олардың таза күйіндегі не анықтаушы емес, не жинақтаушы емес болып отыр. Ол зейнетақылық жүйенің аралас түрін көрсетеді. Қ

      Қытай профессоры Хоу Вэньжоның  пікірінше, бірінші міндетті анықтаушы  деңгейі жинықтаушы қормен негізделген  екінші деңгеймен толықтырылады,  сонымен қатар үшіншіден тағы  да сол екінші деңгей, алайда  өз еркімен берілетін жинақтаушы  қормен толықтырылып отырады екен.

    ҚХР-де жұмыс жасап келе жатқан сақтандыру және оның мекемелері ай сайын сақтандыру салымдарын төлеп отырады екен.

    1998 жылдағы жаңа жүйенің енді  ғана қалыптасып келе жатқан  кезінде қордан бөлінетін жалақының  прцентін мекемелер 20 пайыздан асырмауы тиіс болатын, сонымен қатар кейін келе ол 8 пайызға дейін түсіп кетті.

    Қытай үкіметімен жалаұының максималды және де минималды мөлшері белгіленді, оның арқасында зейнетақының да көлемі белгіленіп отыр.

    Зейнетақымен  есептегенде минималды түрі жалақы көрсетілген деңгейден төмен болса да жұмысшылардың орташа айлық жалақысының 60 пайызын құрады. Егер де жалақы 300 пайызға дейін көтерілсе, оның көлемі зейнетақы төлеген кезде есептелмейді.

    Әлеуметтік  сақтандыру органдары жинақтаушы сақтандыру механизмінің негізі болып табылатын индивидуалды зейнетақылық  қызмет те көрсетеді. Мұнда ай сайынғы алынған есеп бойынша жұмысшы сақтандыру салымын салып отырады. Ол 2000 жылы 8 пайызға жеткен болатын. Осындағы әрбір жұмысшыға жеке счеттарына мекемеден ақша түсіп отырады, ол сақтандыру салымының 1/3 бөлігіне тең болады. Мұндай салымдар 2000 жылы 3 пайызға, яғни 8 пайыздың 1/3 бөлігіне тең деген сөз.

    Сәйкесінше  әрбір сақтандырылушы зейнеткерлікке шыққан кезде өзінің жеке счетынан ай сайын 11 пайыздық кіріс алып отыруы мүмкін, ол оның жылдар бойы жинаған ақшасы болып отыр. Бұл ақша жұмыскердің жеке табысы болып есептелінеді. Егер де бұл адам өмірден өтетін болса, оның белгілі бір мөлшері мұрагерлікке қалуы мүмкін.

    Мекемелермен  белгіленген қаражат 8 пайыз, және де өзінің жеке счетындағы қаражат 3 пайыз, екеуінің арасындағы айырмашылық 5 пайызға тең болып отыр.

    Мұндағы жиналатын қаражаттар қартайғанына дейін өміріне жетерліктей қаражат  жинай алмаған адамдарға, сонымен  қатар төмен жалақы алатын және жұмыс  ңстеу кезінде жиі кідірістері болатын адамдарды қамтамасыз етуге жинақталады.

    Жеке  зейнетақылық құн мен мемлекеттік  зейнетақылық құн жалпы зейнетақылық қордың деңгейінде болады. Олар банктік  проценттің есебінен толықтырылып отырады.

    Қытайдағы зейнетақылық қор Англия мен Жапониядағы секілді мемлекеттік қормен несиеақыланбайды. Алайда, белгілі бір дефицит болған жағдайда мемлекеттің қаржы министірлігімен орнын толтырады.

    Жаңа  жүйе бойынша жалпы зейнетақы  беру екі бөлімнен тұрады. Бірінші  бөлігі (негізгі зейнетақы) жергілікті сақтандыру органдарымен белгіленеді, және ол сақтандыру салымдарына немесе жалақыға бағынышты емес болады.

    Бұл зейнетақы бөлігі бұл аймақтағы  орташа айлық жалақысының 20 пайызына тең болып табылады. Ал екінші бөлігі (жеке счеттағы зейнетақы) жұмыскердің индивидуалды счетындағы жинақталған қаржы болып есептелінеді, оған салым проценті де кіреді.

    Зейнетақымен  қамсыздандырудың үшінші деңгейі  - толықтырушы зейнетақылық сақтандыру болып табылады. Ол өз еркімен салынатын  салым болып табылады. Қытайда бұл деңгей сақтандыру салымдарының негізгі бағыттаушы реформасы ретінде қарастырылады.

    Қазіргі таңда Қытайда зейнетақы мөлшері  мен зейнеткерлікке шығатын жас  мөлшері өзгерген жоқ. Және де көп  жылдардан бері ер адамдар үшін 60 жас,, әйел адамдар үшін 55 жас болып отыр (зиян әрі ауыр жұмыс үшін 55-45 жас).

    Алайда  өмір сүру ұзақтығының обьективті тенденциясы  бар. Айта кететін жайт, 90 жылдардың  аяғында ҚХР-ң Госсоветімен шешім  қабылданған болатын, яғни ол ғылыммен айналысатын, білім, қаржы, әдебиет  және көркемөнермен айналсатын адамдарға зейнеткерлікке шығу жасы 65 жас болды. Ал басқа жағдайларда биліктің провенциалды мекемелерінің жұмысшылары 70 жасқа деін қызмет жасай алған, ал Госсоветтің шешімі бойынша 75 жасқа дейін.

    Қытайда зейнетақылық сақтандырудан бөлек медициналық сақтандыру да жұмыс жасайды. Міндетті қызметтердің аз мөлшерін көрсететін мемлекеттік медициналық сақтандырудан бөлек, еңбек жүйесінің дамуына ие болатын, денсаулық сақтау аймағындағы кооперативті сақтандыру және де жекеменшік медицина да кіреді.

    Медициналық қамсыздандырудағы сақтандыру компонентінің  қамтамасыз етілуі мемлекеттік бюджетке ауырлығын азайтады. Алайда, басқа да жаңа проблемалар туындады.

    Тегін медициналық қызметтен медициналық  сақтандыру жүйесіне өту кезінде  көптеген медициналық қызметтер, ең алдымен қиын және қымбат қызметтер халықтың көп бөлігіне қол жетімсіз болып қалады (кедей, қарт адамдарға).

    ХХ  ғасырдың 80 жылының ортасында жұмыссыздарды  қолдаудың жаңа жүйесі қалыптаса  бастады. Бұл жерде де анықтаушы  болып сақтандыру компоненті болып отыр.

    Жұмыссыздарға әлеуметтік көмек көрсетідің әдістері Қытайда штаттардың қысқартылуына  байланысты, мекемелердің банкроттыққа ұшырауына байланысты, еңбек контрактының мерзімінің бітуіне байланысты және басқа да осындай көптеген жағдайларға байланысты тарала бастайды.

    Қытай экономикасындағы нарықтық механизм шаруашылығының дамуына байланысты ақылы әлеуметтік қызметтердің тәжірибесі артады. Қайырымдылық қорлары көбейе бастайды. Ақылы әлеуметтік қызмет көрсету орталығы болып әлеуметтік қызмет көрсету орталығы есептеліне бастайды.

    Соңғы жылдары қытай басшылығы әлеуметтік бағытта жұмыс істейтін қайырымдылық қорларына қолдау көрсете бастады.

    2000 жылдың басында ҚХР Госсоветінің  пресс – концеляриясы «Народонаселение  и развитие Китая в ХХІ веке» деген арнайы даярланған материалдар тарқата бастады. Бұл деректерде қарт адамдардың жағдайына отбасының жауапты екендігі айтылған, яғни оларға әлеуметтік қызмет тұрғылықты жерінен көрсетілуі тиіс делінген. Ал қайырымдылық қорларының қызметі өзінше бөлек болуы тиіс деген.

    Мұндай  ұйымдардың мүшелері – волонтерлер  жалғыз, қарт адамдарға жан –  жақты көмек көрсетеді. Қайырымдылық қорларының қаражатына қарттар үйі ашылады. Алайда, олардың саны қазіргі таңда көрінетіндей емес.

    2000 жылдың басында 70-тен асқан 10 млн. Қарттың 30 мыңы ғана осындай мекемелерде болды. Салыстыратын болсақ, мемлекет пен коллективтердің есебінен тұрып жатқан қарттардың саны ол кезде 830 мың адам болды.

    Сәйкесінше, әлеуметтік қызмет көрсету саласындағы  қайырымдылық қорлары тек қана көмекші ретінде ғана бола алады, және де қытай халқыныі әлеуметтік жағдайын көтеруде олар әлі маңызды роль ала қойған жоқ.

    Реформа кезеңінде бұл ұлы елдің көппен танымал және де танымал жетістіктерге  қол жеткізе алды. Егер де 1949 жылғы  білімге дейін ҚХР-да орташа өмір ұзақтығы 35 жасты құраса, ал қазіргі таңда ерлерге 70 жас, ал әйел адамдарға 74 жас болып отыр.

    1990 жылдары Қытай үкіметі ауыл  кедейлігінің қиындығын шеше  алды. 1993-2000 жылдардағы реализация  арнайы бағдарламасы ең мүшкіл, кедей жағдайдағы хрестиандардың санының 80-нен 30 млн.ға азаюына әкелді.

    Қазіргі таңда жаңа аналогиялық бағдарлама орындалуда, ол 2010 жылға белгіленген. Бұл бағдарлама бойынша тек қана ауыл халқының кедей адамдарының  жағдайын көтеру ғана емес, сонымен  қатар қала тұрғындарының да кедей топтарына әлеуметтік көмек көрсету болып отыр.

    Қытайдың  әлеуметтік ортадағы жеткен жетістіктері одан әрі жақсы болып бара жатыр. Алайда, әлі де шешімін таппаған проблемалар да бар. Жұмысқа қабілетті  халықтар арасындағы жұмыссыздық көбейіп бара жатыр.

    О. Почагиннің деректері бойынша оның деңгейі 2000 жылдың басында 150-ден 200 млн. Адамға дейін жеткен.

    Елде  үлкен құқықбұзушылық кең етек ала  бастады, сонымен қатар ұйымдастырылған  қылмыстар да көбейді. Алайда, бір қуанатын жайт ол мемлекеттің бұған көз жұма қарамауы болып отыр. Мұндай қылмыстардың біразын «Суровый удар» деп аталатын 1990-2000 жылдар арасында ұйымдастырылған компанияның көмегімен біраз қылмыстардың бетін ашуға мүмкіндік алды.

    Қытайда әлеуметтік қорғаудың моделі осындай  жолдармен қалыптасып келеді. Бұл елде де ең маңызды орынға ие ол әлеуметтік – отбасылық дәстүрлі көмек болып отыр. Қазіргі таңда Қытайда қабылданып жатқан реформалардың көбісі осы әлеуметтік қолдауға байланысты болып отыр.  

Араб  – мұсылман әмірлігіндегі  әлеуметтік көмек спецификасы 

    Әлеуметтік  қамтамасыз етудің жүйелері Араб-мұсылман елдерінде де қызмет көрсетеді. Олардың  әрқайсысының өзіндік ерекшелігі болғанымен де, барлығы да бір – бірімен  тығыз байланысты.

      Жалпы ерекшеліктерге әлеуметтік  көмектің аймақтық – отбасылық факторларының көрсетілуін жатқызуға болады. Сол сияқты, сақтандыру механизмін және әлеуметтік қорғаудағы мемлекеттің қатысуын маңызды механизм ретінде қарауға болады.

    Мемлекеттің әлеуметтік көмегі мұнай көп өндірілетін  елдің шығыс бөлігінде жақсы қолға алынған. Олардың кейбіреулері конституйиялық дәрежеде әлеуметтік саяхат пен әлеуметтік қамсыздандыру бағытын қолға алған.

    Мысалы, Кувейт үкіметі үшін бағыт сілтеушісі, алдына қойған мақсаты – «әлеуметтік  қорғаудағы мемлекет» болып табылады, және ол конституцияда бекітілген болып табылады. Бұл жай ғана декларация ғана емес.

    Кувейтте 1990 жылдың аяғында мемлекеттегі әрбір  адам басына жылдық кірістің 11 мың ақщ  долларына дейін жеткізді. Бұл  бүкіләлемдік адам басына шаққандағы жылдық кірістің орта жәрежесінен 5 есе көп болып отыр.

    Арабтарға және басқа да мұсылман халықтарына  әлеуметтік қамтамасыз етудің аймақтық - дәстүрлі түрі тән болып отыр. Өзін тазартқан, яғни, меккеге, қажылыққа  барған адамдарға күнделікті өміріндегі әлеуметтік проблемаларына ерекше қарайды екен.