Ядролық қаруды таратпау

     2011 жылы наурыз айында Мәжілісте   МАГАТЭ  ұйымының жаңа  бас   хатшысы  Юкио  Аманоның  жақында  жасаған баяндамасы талқыланады  деп күтілуде.   Ол құжатта     Иранның  ядролық бағдарламасына  қатысты    алғаш рет  алаңдаушылықбілдіріліп, Тегранның ядролық қару   жасау   мүмкіндігі айтылған  болатын.МАГАТЭ  Біріккен  Ұлттар   Ұйымының  халықаралық құрылымына кіреді.  Осының алдында, бейсенбі күні     Ассошиэйтед Пресс  ақпарат   агенттігі    баяндамамен таныс   дерек көздерге сілтеме  жасап,  МАГАТЭ-нің    Иранның  ядролық   бағдарламасының   әскери мазмұны   туралы    қорытындыға келгенін    хабарлаған болатын.

     «Бұқаралық  ақпарат құралдарының  соңғы ақпараттарына  байланысты,  МАГАТЭ,   Иранда    ядролық   қаруды жасау  бағдарламасының  бар   екендігі  немесе  болғандығы  туралы  нақты     дәлелдің  жоқ екенін   тағы   да  қайталайды.   2010 жылы  қыркүйектің 9-ында өткен   Басқарушылар  кеңесінің   мәжілісінде Бас  директор Мохаммед аль-Барадеи,  Иранға қатысты   мәліметтерді МАГАТЭ-нің  жасырып  отырғандығы  туралы толастамай  отырған   айыптаулардың саяси  астары   бар  екенін   және олардың мүлдем  негізсіз екенін   ескерткен болатын»,  делінген   БҰҰ-ның  Нью-Йорктегі  штаб-пәтерінде  таратылған  МАГАТЭ  баспасөз қызметінің  мәлімдемесінде[12.127б.].

     Ядролық қауіпсіздік жөніндегі 2011 сәуір  айындағы саммитіне қатысушылардың назарын бірнеше принципті жайттарға  назар аударды. Бұл самитте 2011-2021 жылдарға арналған «ядролық қаруды таратпау оны реттеу»  аттыстатегия жоспарғаалынды. Бұл стратегия бойынша осы  қамтылған жылдар ішінде ядролық  қаруды азайту және ие болған елдерді  заласыздандыруға көндіру болып  табылады. 

     Ядролық қаруды таратпау және реттеу келісімінің  халықаралық қауіпсіздігі жөніндегі  мәселесі және болашағы жағдайын қорта  кетсек. Бірнеше бағыттардан тұрады:

• Эйзенхауэрдің 1953 жылы БҰҰ трибунасында айтқан «Атом тек бейбітшілік үшін!» атты ұранын алға алып. Орнымен жұмсауды үйрету
• Елдердегі ядролық қаруды жасырмау, жасырын қолданбауды қолға алу
• 2011-2012 жылдарға ұсынылған бағдарламаны іске асыру [13.132б.]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды 

     Қорыта   айтқанда,  Ядролық державалар клубының бақылаусыз кеңею қатері – ХХІ  ғасырдағы аса көкейкесті проблемалардың бірі. Егер халықаралық қоғамдастық ядролық қаруға ие мемлекеттер ауқымының кеңеюіне қарсы саяси күш-жігер таныта алмайтын болса, оның салдарлары үлкен ауыртпалықтарға алып келуі әбден мүмкін.

       Ядролық  қаруды  таратпау саласындағы  бүгінгі ахуал көңіл дегіден көп төмен жатыр. Ядролық қаруды таратпау жөніндегі келісім (ЯҚТК) өзіне артқан сенімді ақтай алмай отыр. Өйткені, ол асимметриялы  болып табылады және ядролық қаруы  жоқ елдерге қатысты санкцияларды ғана қарастырады. Ол МАГАТЭ мен БҰҰ-ның мемлекеттердің ядролық нысан дарға халықаралық  инспекторлардыңжіберілуінен ауытқуфактілеріне нақты да түсінікті ықпал ету тетіктеріне ие емес. Ақыр аяғында ЯҚТК өзінің қатысушыларына қол қоюшылар қатарынан ешқандай салдарсыз шығып кетуіне мүмкіндік  береді. Осы жағдайлардың барлығы келісімнің тиімділігі мен нақтылығын әлсіретіп отыр.

     Халықаралық қауіпсіздік жағдайындағы ядролық  қаруды таратпау мәселесіндекейбір  айтарлықтай ықпалды елдердің күні бүгінге дейін ЯСЖТС-ға қол қоюдан және ратификациялаудан қашқақтап  отыр. Мұндай жағдай ресми ядролық  мемлекеттерге ядролық қаруды сынақтан өткізуді жалғастыруға, ал соның табалдырығында тұрған елдерге өздерінің зымырандық-ядролық  бағдарламалары бойынша жұмыстарды ешбір жазасыз жүргізуге мүмкіндік  беріп отыр.

     Осындай жағдайда ресми ядролық мемлекеттерге  ерекше жауап кершілік жүктеледі. Олар қара пайым шындықты түсінулері тиіс, әрі ядролық қаруды модернизациялау, әрі сонымен бір мезгіл де, дамушы мемлекеттерді жаппай қырып-жоятын қару жасау бағдарламасынан бас тартуға сендіру қиын. Осы тұрғыдан алғанда, әлем дік державалардың ядролық сынақтар өткізуге өз еріктерімен мораторий жариялауды сақтаулары – өте маңызды фактор, бірақ оның ұзақ мерзімді перспективада жеткіліксіз екені анық.

     ЯСЖТС-ның  күшіне енуі тәуелсіз барлық мемлекеттерді  саяси ерік-жігер танытып, аталған  аса маңызды құжатқа қол қоюға  және ратификациялауға шақырады. Сенаттың аталған тарихи құжатты ратификациялауыөзге  мемлекеттердіАҚШ-тан үлгі алуға  итермелейді.

     Ядролық қауіпсіздік саласында бүкіл  адамзат үшін заңды және өмірлік  маңызды бақылау шараларын қабылдай отырып, халықаралық қоғамдастық энергетика және жоғары технологиялар саласындағы жаһандық трендтерді назардан тыс қалдырмауы тиіс. Сондықтан ядролық терроризммен күрес саласындағы жаһандық күш-жігер мен халықаралық құқық тұрғысынан алғандағы ашық ядролық бағдарламалар арасында ойластырылған тепе-теңдік қажет.

     Ядролық қаруды таратпау және реттеу келісімінің  халықаралық қауіпсіздігі жөніндегі  мәселесі жәнеболашағы Ядролық қауіпсіздік  саласында бүкіл адамзат үшін заңды және өмірлік маңызды бақылау шараларын қабылдай отырып, халық аралық қоғамдастық энергетика және жоғары технологиялар саласындағы жаһандықтрендтердіназардан тыс қалдырмауы тиіс. Сондықтан ядролық терроризммен күрес саласындағы жаһандық күш-жігер мен халықаралық құқық тұрғысынан алғандағы ашық ядролық бағдарламалар арасындаойластырылғантепе –теңдікқажет

     2000 жылғы 23 мамырда Лиссабонда осы  елдермен АҚШ өкілдері аталған  төрт мемлекеттің аумағында орналасқан  стратегиялық ядролық күштерге  қолданылатын Стратегиялық шабуыл  қаруын қысқарту мен шектеу  туралы шарттың ережелерін іске  асыруға олардың жауапкершілік  аясын нақтылайтын бес жақты  Хаттамаға қол қойды. Сонымен  қатар, Лиссабон Хаттамасында  Беларусь, Украина және Қазақстанның  ядролық қаруға ие емес елдер  ретінде Ядролық қаруды таратпау  туралы шартқа қосылуміндеттемелерітиянақталды.

     2009 жылғы 5 желтоқсанда ЕҚЫҰ-ның Будапешт  саммитінде ядролық қарусыз мемлекеттер  ретінде Ядролық қаруды таратпау  туралы шартқа (ЯҚТШ) қосылуына байланысты  жоғарыда айтылған мемлекеттерге  Қауіпсіздік кепілдігін беру  туралы Меморандумға Ресей, АҚШ  және Ұлыбритания қол қойды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Пайдаланған  әдебиеттер тізімі 

     

1. Дж. Кенен. Ядролық қаруды таратпау// Лос Ажелес – 2002 – 14 мамыр
2. Жұмаханов А. Қазіргі ядролық жағдай// Азаттық – 2010 – 12 ақпан// http://www.azattyq.org/
3. Қойшыбаев Н. Электро диномика негіздері тербелістер мен толқындар. Оптима атомдық физика, атом және атом ядросы. Алматы – 2001.
4. Самохвалова О.И., Зайцева В.Г. Проблема радиоактивных отходов. − http://www.nbuv.gov.ua/portal/natural/Nvb/2009_52/samohvalova.pdf
5. Алексеев Ю.А. Ядерные ракеты воздушного базирования ВВС США. //Зарубежное военное обозрение, 2000.
6. Савелов М.Н. физика твердого тела. Атомная физика. Лань - 2007.
7. Тоқаев   Қ. Семей   кешегі   күннің   жарасы,  Семей – ертеңге  жүктелген  аманат// Егемен  Қазақстан. – 1999. – 15 қыркүйек.
8. Назарбаев   Н.Ә. Ядролық  сынақтарға жан-жақты  түгел  қамтитын  тиым  салу  туралы шарт// Егемен  Қазақстан. – 1996. – 30  қыркүйек. 
9. Назарбаев   Н.Ә. ХХІ  ғасыр – ядролық  қатерден   құтылатын   ғасыр// Заң  газеті. – 2001. – 5 қыркүйек.
10. NuclearNo.ru › text.asp?12424
11. Қайырбек А. Ядролық от – жалынның   өтінде: Атом   полигонына   шолу//  Қазақ  әдебиеті. – 2001. – 13 шілде.
12. Савенов И.В. Атомная ядро и элементарных частич.Лань – 2008. -  320с.
13. Жылқышыбаев   Қ. Ядролық сынақ  зардаптары//Саясат 1998, №7 – 56с.
14. ru.wikipedia.org › wiki/Ядерная_программа
15. Рахматуллин  Ұ.  Ядролық сынақ – ұрпақ  қасіреті // Егемен Қазақстан. – 1999. – 14 мамыр. 
16. Мамедова Н.М. Иранская ядерная проблемма Ирана.                                                
17. Иранская газета "Джомхури ислами" جمهوری اسلامی
18. Посольство Исламской республики Иран. - М., 29.05.08 №885. Некоторые замечания по поводу последнего доклада генерального директора МАГАТЭ Аль-Барадеи и о позици Исламской республики Иран в этой связи. Материал адресован зев.сектора Ирана Н.М. Мамедовой за подписью Г. Ансари,  посла Исламской Республики Ирана  в Р.Ф.
19. Пресс-конференция в Алматы  с участием посла  Исламской  Республики Иран Рамина Мехманпарас. РК
21. Мағазов Ж. Ядроның экологияға әсері// Айқын - 2011 – 12 қаңтар//http://www.kt.kz/
22. Белоус В.С.. США готовят полное ядерное разоружение. //Независимая газета, 2003, 16 августа.
23. Перевод – И.В. Неврова. © ПИР-Центр, 2004.
24. Bouton Marshall. Foreign Relations: Elusive Regional Security. India Briefings. 1987. P. 160.