Психотерапия

        Адамның мінез-құлқы гештальт-терапияның теориясына сәйкес гештальттің қалыптасу және бұзылу принциптеріне бағытталады. Керекті қажеттілік  организмде пайда болып, басымды орын алады – фоннан фигура шығады. Ары қарай организм сыртқы ортадан бұл қажеттілікті қанағаттандыратын объект іздейді. Мысалға, адам қарны ашқанын сезсе тамақ іздейді. Объектпен қатынас қажеттігін қанағаттандырады-гештальт бітеді және бұзылады.

        Қатынас (контакт) – организм  ауасыз кеңістікте өмір сүре  алмайды. Адамзат баласы басқа  адамдардан тыс ортада дами алмайды. Басты қажеттіліктердің бәрі қоршаған ортамен қатынаста ғана қанағаттана алады. Сана (ұғыну)- организмнің ішінде және қоршаған ортада не болып жатқаны туралы мәліметтік. Сана – организмнің қажеттілігі жайлы шынайы ақпарат беріп отырады.Осында және енді организмде болып жатқан нәрселердің бәрі яғни, қабылдау, әрекет, ой, өткен немесе болашақ туралы фантазия осы шаққа кіреді.

        Жауапкершілік – нақты жауапкершілік  ұғынумен байланысты. Адам қаншалықты  нақтылықты түсінсе, соншалықты  ол өз өміріне, өз тілектеріне , әрекетіне жауап беруге қабілетті.

        Гештальт-терапияның басты мақсаты  - өзін-өзі толық ұғынуға жету: өз сезімін, қажеттіліктерін,  тілектерін , дене процестерін, сыртқы  ортаны. Гештальт-терапия мінез-құлықты   жедел өзгеріске ұшыратуды немесе  симптомдарды тез жоюды бағыттамайды. Өйткені симптомдарды жойып немесе мінез-құлықты толық ұғынусыз өзгерту тұрақты нәтиже бермейді, болмаса ескі мәселенің үстіне жаңа бір мәселеге алып келеді.

        Гештальт-терапия нәтижесінде адам  өз мінез-құлқын саналы таңдауға қабілетті болады, былайша айтқанда өз аяғына өзі тұруға қабілетті.

       Гештальт-терапия  жеке және топпен де жүргізіле  береді. Егер Гештальт-терапия топпен  жүргізілсе, онда психотерапевт  қатысушылардың біреуімен ғана  жұмыс жасайды, ал қалғандары оған эмоционалдық сүйеу көрсетіп отырады, ал кейбір жағдайда кері байланысты  қамтиды.

       Гештальт-терапияның  негізгі ұғымдарына: фигура, фон,  осы шақты ұғыну және шоғырлану,  қарама-қарсылық, қорғаушы функциялар  және ержету.

       Гештальт-терапияның негізгі процедурасына мыналар жатады:

• сананы (ұғымды) кеңейту
• қарама-қайшылық интеграциясы
• сезімді күшейту
• арманымызбен жұмыс (фантазия және түс көру)
• өзіне жауапкершілік алу
• кедергіні жеңу.

1-техника.Сананы  дамыту

1-жаттығу

Бірнеше минут ішінде дәл осы шақта не ұғынып, не сезіп отырғандығыңыз жайлы фраза жазыңыз. Әр сөйлемді «қазір», «дәл осы кезде», «осында және қазір» деп бастау керек.

2-жаттығу.

Көптеген феномендер болмас еді егер де оның қарсы ұғымы  болмағанда.

Бір-бірінсіз бола алмайтын қарама-қарсы жауаптарды ойланыңыз.

3-жаттығу.

Қандай жағдайда үстелде  тамақ жеуге , ал үстелде отыруға  болады. Астроном айға телескоппен  қарап тұр, ал егер оған айдан біреу  қарап тұрса ше? Полмен паталокты  аударыңыз. Картинаны аяғынан басына төңкеріңіз. Кеме мен балықтың ауада ұшып жүргенін елестетіңіз.

4-жаттығу.

Елестеткенде  не болар  еді егер де азанда сіз төсектен тұрмай қалдыңыз, ия деген жауаптың орнына жоқ деп айтсаңыз? 10 см-ге бойыңыз ұзынырақ болса? Көлеміңіз  төмен болса? Әйел емес еркек немесе керісінше болсаңыз?

                             Егер  гештальт-терапия топ арасында жүргізілсе:

5-жаттығу.

Шартты түрде санаңыздағы  әлемді 3 зонаға бөліңіз:

1. сыртқы әлем
• тәніздің ішкі әлемі (ортаңғы аймақ)
• сезіміңіздің, ойыңыздың, фантазияыңыздың әлемі

Жұбыңызды таңдаңыз. Бетпе-бет отырыңыздар. Денелеріңізді бос ұстаңыздар. Санаңыздың сыртқы әлемімен кезекпен бөлісіп отырыңыздар. Сезіміңізді мына сөзден бастаңыз :  «Қазір мен ұғынамын, нені...» сөзіңізді айналадағы заттардың әсерінен (свет, иіс т.б.) болған сезімдермен  аяқтаңыз.5-8 минут сөйлеңіз. Енді жұбыңызды таңдаңыз.

Келесі тәніңізге байланысты сезімдерді айтыңыз. Әңгімеңізді мына сөздерден бастаңыз: «Қазір мен ұғынамын, нені...» сөзіңізді тәніңізді байланысты сезімдермен аяқтаңыз.(аузыңыз кебу, т.б.) Сезіміңізді 2-3 минуттай әңгімелеңіз. Енді жұбыңызды таңдаңыз.

Өзіңіздің ойыңыздың, фантазияыңыздың  әлеміне қосылыңыз. Әңгімеңізді  мына сөздерден бастаңыз: «Қазір мен  ұғынамын  ...» - әңгімеңізді ойыңыздағы сезімдермен аяқтаңыз. 5-8 минут сөйлеп, жұбыңызды тыңдаңыз.

Әсерлеріңізді жұбыңызбен бөлісіңіз.Қайтадан кезекпен сана (ұғыну) процесіне қосылыңыз.Бұл жолы зонадан  зонаға «өтіңіз».

Соңында жұбыңызды ұғынуға  тырысыңыз. Сізді ұғынуға оған жағдай жасаңыз

6-жаттығу. «Суреттеу»

 Барлық қатысушылар  жұп-жұптан, бір-біріне қарама-қарсы отырады. Тренер қатысушылардың әрқайсысына кез-келген затбереді. Бұл заттар қайшы, бөтелке, ваза, банка т.б. болуы мүмкін. Қатысушылардың әр қайсысын өзінің жұбына осы заттарды бағалаймай ақ суреттеп беруді сұрайды. Мысалы консервіленген банканы былай суреттеуге болады: «Бұл зат цилиндр тәрізді, жазулар жазылған этикеткасы бар.

Этикеткада жазылған жазулар қоңыр және қызыл түстермен  жазылған».

Қатысушылардың міндеті  – қолындағы 1 затты толық суреттеу. Осындай жаттығуды жасай адамдар  алғашқы көрген заттарын жаңаша түрде көре бастайды. Бұндай өзгеріс күнделікті өмірде басқа адамдарды қабылдау кезінде де болады.

Соңында тренер барлық қатысушыларды  дөңгелек үстелге отырғызып, пікір  алмасады.

 

Негізгі әдебиеттер тізімі:

1. Перлз.Ф, Гудмен.П, Хефферлин.Р Практикум по гештальттерапии.М.,1995
2. Роджерс К.Взгляд на психотерапию. Становление человека. М.,1994
3. Рудестам Н. Групповая психотерапия. М.,1999

 

       Қосымша  әдебиеттер тізімі:

       Айви.А,  Айви М.Б., Саймек – Даунинг  Л Консультирование и психотерапия.Сочетание методов, теории и практики. М.,2000

       З.Фрейд.  О психоанализе. С.Пб.: Алатейя,1999г.

        З.Фрейд. О психотерапии // З.Фрейд.  О психоанализе. С.Пб.: Алатейя,1999г.

 

№10 Практикалық  сабақ,

Тақырыбы: Когнитивтік  психотерапия

Мақсаты: Когнитивтік  психотерапияның маңызын, атқаратын  қызметін, ерекшеліктерін, құрылымын  айқындау.

 

Жоспары: 1. Когнитивтік  психотерапия туралы түсінік.

                        2.Рационалды-эмотивті терапия.

Когнитивтік психология психотерапияның әдісі болып табылады. Оның негізін  салушы Аарон Бек болды. Бұл әдістің сапасы ретінде тұтас мінез-құлықында пайда болған негізгі эмоцияны табу болып табылады. Сонымен бірге психикасының бұзылысының пайда болған (алғашқы депрессиялық жағдай) өз-өзін тануының дұрыс құрылмауынан деп түсіндіреді. «Мен өзімді қалай деп есептеймін?», «Болашақ өмірімде мені не күтіп отыр? », «Менің қоршаған ортам қандай?» деген сұрақтарға пациент адекватты емес түрде жауап береді. Мысалы, депрессиялық ауруға шалдыққан адам өзін ештеңеге қажетсізбін деп сезініп және болашақта мен тек қиындықтар күтіп отыр деп есептейді. Мұндай бағалау шындыққа сай келмейді, пациент болашақта болатын қиындықтардан қашқақтайды және өзін тексереді деп қорқады. Осы жағжайжа когнитивті психология пациент алдына мынадай мақсаи қояды: өзін және өзгелерді дұрыс түсіну, дұрыс тануға үйрету, ауру жағдайын анықтау, оны тәжірибе жүзінен іс жүзіне іске асыру. Бұл процедура 3 кезеңнен тұрады.

                   1.Логикалық талдау – пациент  аффектілі жағдай кезінде пайда болған мәселелерін

                    әңгімелесу барысында қателіктерін  тауып талдайды.

                   2.Эмпирикалық талдау – клиент  өзі өзгелерді қалай қабылдайды  пайдаланған

                    элементтерді талдаудан тұрады.

       3.Прагматикалық талдау - өзінің жеке іс-әрекетіне оптималды түрде тану

        жүргізіледі.

Клиникада депрессиялық аурулардың көбеюіне байланысты бұл  әдістің қолдану аясы кең етек алды.

Рационалды-эмотивті терапия  – когнитивті терапияның бір түрі. Оның негізін салушы Альберт Эллис болды. Оның негізі невроз ауруына шалдыққан пациенттерге иррационалды талдау жүргізу.Философиялық тұрғыда қарағанда әр адам өз тағдырына жауапты екенін білеміз.

 

Неізгі әдебиеттер тізімі:

1. Р.Грипсон. Практика и техника психоанализа. – Новочеркаск,1994г
2. Х.Дикман.Методы в аналитической психологии. – М.:О.О.О. «Ц.Г.Л» «Р.О.Н»,2002г.
3. С.Н.Зимовец. Психоаналитическое консультирование. – Конспект семинара. – Алматы:Дарын,2002г.

 

Қосымша әдебиеттер тізімі:

1. З.Фрейд. О психотерапии // З.Фрейд. О психоанализе. С.Пб.: Алатейя,1999г
2. .Л.Хегай .Методы т техника психоанализа. – Конспект сеимнара.- Алматы:Дарын,2001г.