Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерді талдау

Сонымен, классикалық пен қазіргі  жаңа парадигмалардың айырмашылығы жалпылай айтқанда, адам туралы және білім алу арқылы оның дамуы туралы мынадай іргелі түсініктердің өзгеруінде (1-кесте).

 

 

                1-кесте. Білім беру парадигмаларының сипаттамалары

 

	Классикалық парадигма	Жаңа парадигма
1	Білім берудің негізгі міндеті: өскелең ұрпақты дайындау	Білім берудің негізгі міндеті: жеке тұлғаның дамуы мен өзін-өзі  жүзеге асыру жағдайын қамтамасыз ету
2	Адам - қарапайым жүйе	Адам - күрделі жүйе
3	Білім - өткен шақ тәжірибесінен («еске алу мектебі»)	Білім – болашаққа бағдар («ой-өріс мектебі»)
4	Білім беру – білім, білік, дағдылардың  белгілі үлгілерін оқушыға беру	Білім беру - адам өз санасында әлем бейнесін жасау оны пәндік, әлеуметтік, рухани мәдениетпен ұштастыруы
5	Оқушы – педагогикалық ықпал ету обьектісі	Оқушы – танымдық іс-әрекеттің  субъектісі
6	Субъект-объектілік, педагог пен оқушының монологиялық қатынасы	Субъект-субъектілік, педагог пен  оқушының диалогтық қарым- қатынасы
7	Оқушының “жауап берушілік”, репродуктивті  іс-әрекеті	Оқушының белсенді, шығармашылық іс-әрекеті

 

Өзінің білім беру әлеуеті жағынан  классикалық парадигмадан басым  жаңа парадигмалардың қалыптасуы  - тарихи ұзақ және қарама-қайшылықты процесс.

12 жылдық орта мектеп оқушысы   нарықтық қатынастар  мен ақпараттық  қоғамның өзгермелі жағдайларына анағұрлым дұрыс бейімделген, жүйелі білім негіздерін практикалық іс-әрекеттерге ұштастыра білетін, функционалды сауатты, өмірлік қажетті дағдылары мен кең спектрлі компетенциялары қалыптасқан, өзін-өзі дамытуға, өз бетінше табысты өмір сүруге, өзіне және қоғамға  пайдалы қызмет атқаруға лайықты тұлға болуы тиіс. Орта мектептің 11-12 сыныптарында бейінді (профильді) оқудан өткен мектеп түлектері қазіргі мектеп түлектерімен салыстырғанда өз мамандықтарын, өмір жолдарын таңдауға және оны тез, табысты меңгеруге әлдеқайда жақсы әзірлікте болмақшы. Бұл – қазіргі тез дамып, тез өзгеріп отырған, талғамы мол уақыт талабы.

                          12 жылдық мектеп оқушысының моделі

12 жылдық білім мазмұнының негізгі  өзегі -қазіргі уақытта білім берудің алғашқы парақтарында «адамгершілік проблемасы» өзекті мәселелердің біріне айналып, «адамгершілік проблемасы» қазіргі ғылымда білім беру саласында толығымен зерттеуді қажет ете бастады. Білім берудің мақсатында – адамның өмір сүру ортасының мағынасы мен бейнесіне сәйкес, тұлғаны қалыптастыруға назар аударылуда. Білім беру саласының проблемаларының болжамдарында,әзірленген білім беру жүйесінің көмегімен – биосфералық, адамдағы ізгілікті, жоғары биологиялық және әлеуметтік сапаларды жасай, қазіргі заман талабына сәйкес білім беру қарастырылған. Жеке  адамды  жан жақты үйлесімді дамыту  қай кезде білім берудің мақсаты. Дегенмен:

Бұрын

Қазір

Тұлға  типтік құбылыс, бұқаралық  мәдениетті  жеткізуші  және  білдіруші. Жеке адамды  дамыту. Білім беру – мектеп  оқушылараның  негізгі білімдерді  меңгеруіне, мемлекеттік тапсырысты орындауға бағытталды. Нақты  тұлғаның  даралығын білім беру  процесінде іске асыру  мәселелері шешімін таппады, балаларға дайын білім береді. Білім   алу тек нәтиже  ретінде қарастырылады. Оқытуда интуитивтік  ойлау  қолдау таппайды. Негізінен жас  шамасына  қарай дамытуды  қатаң  бақылайды. Әлеуметтендіру  мәселесі  шешілмеген.

Мақсатқа жету үшін  «жан жақты  дамыған  тұлға»  тісінігінің  мәнін жете  түсіну керек. Ұрпақты  адам тұжырымдамасы тұрғысынан  жүргізілетін  прогресшіл  педагогика  негізінде оқыту. Оқытудың  мазмұнын, нысандарын, әдістерін  өзгерту. Оқыту – тәрбиелеу – ағарту.   Білім, білік,        әлеуметтік    мәдениетке         Дағдылар       процесі             процесі           кеңінен тарту процесі Жан жақты рухани қажеттіктерге ие, негізгі әлеуметтік  функцияларды  іске асыруға даяр, жеке және қоғамдық  мүдделерді  ұштастыра алатын, интеллектуалдық, адамгершілік, физиологиялық жағынан дамыған тұлғаны тәрбиелеудін негізін қаалуға оқушылардың  өзін өзі тәрбиеленуіне, өздігінен  білім алуына  және  дамуына, өздерінің  әлеуметтік талаптарын  және  кәсіптік  даярлығын  тандау жолдарын  объективті  түрде бағалай, саралай  білуіне ықпал ету.

 

Зерттеудің мақсаты:

Балалардың құқықтары мен заңды  мүдделері өрісіндегі мүдделі құрылымдардың  қызметіне бағытталған адамгершілік-рухани тәрбие және анықтама өрісіндегі шынайы жағдайды түсіну үшін ақпарат алу.

Сауалнама тәсілі – таратпа сауалнамалар 

Сауалнама үшін келесі топтар алынған болатын:

№6,140,198  орта жалпы білім беру мектептерінің 4, 7,9 эксперименталды  сынып оқушылары.

Оқушы  өзінің адамгершілік-рухани қарымын әлеммен, басқа адамдармен (ересектермен және құрбыларымен) қарым-қатынас  ету арқылы жүзеге асырады.

Зерттеу талдауы, баланың әлемге және өзіне (адамдар, табиғат, қала)  деген  эмоционалды-құнды қарым-қатынасын  анықтау төмендегідей пікірлерді қалыптастыратындығын көрсетті: мейірімді - 73,3%,  әділ -  59,9%,  қауіпсіз  - 42%.  Жас ерекшелігінде  керемет өзгешілік байқалмайды.  Әлемді теріс әсерде қабылдау бөлігі    9,5%  тен  11,8% дейін .

№ 1 диаграмма. Әлемді қабылдау (жауап беруге қиналамын дегендердің %  есептелмегенде)

 Баланың өзіне және әлемге  деген эмоционалды–құнды қарым-қатынасы

2 -кесте. Әлем суретін бағалау нәтижесінің құрама кестесі

№ р/с	Белгі (айқындағыш)		Сыныптар				Айқындағыш жауаптардың орта статистикалық  мағынасы
			4		7	9
1	Баланың өзіне және әлемге деген  эмоционалды-құнды қарым-қатынасы
	өзін, әлемді және басқаны қабылдау /позитивті-негативті, үйлесімді-үйлесімді  емес	Мейірімді- 76,6% Әділ-  54,5% Қауіпсіз-  44,8% Мейірімсіз-11,4%, Әділсіз-7,2%, Қауіпті-12,6%		Мейірімді- 82,6% Әділ- 67,7% Қауіпсіз-   41% Мейірімсіз-8,9%, Әділсіз-11,8%, Қауіпті-11,9%		Мейірімді- 74,5% Әділ-  60,5% Қауіпсіз-    44,6% Мейірімсіз-7,8%, Әділсіз-19,4%, Қауіпті-9,9%	Әлемді позитивті қабылдау  бөлшегі:  мейірімді- 73,3% әділ-    59,9% қауіпсіз-  -42% Әлемді негативті қабылдау бөлшегі: Мейірімсіз - 9,5% әділсіз- – 11,7%  Қауіпті- – 11,8%

 

3- кесте.   Баланың қоршаған ортадағы адамдарға деген  эмоционалды-құнды қарым-қатынасы

 

Сұрақ	Сыныптар			Айқындағыш жауаптардың орта статистикалық  мағынасы
	4	7	9
Сен өзіңнің пікірінмен және қайғыңмен  кіммен бөлісе аласын?	құрбыларыммен- 27%, ата-анаммен-52,3%, достарыммен-10,4%, мектеп мұғалімдерімен – 6,8%, ешкіммен емес – 1,3%	Құрбыларыммен-24,7%, ата-анаммен-23,2%, достарыммен-30%,  мектеп мұғалімдерімен – 17%, ешкіммен емес – 4,5%	құрбыларыммен-21,8%, ата-анаммен-25,2%, достарыммен-27,1%, мектеп мұғалімдерімен – 11,2%, ешкіммен емес – 10,6%	мәнді тұлғалардың % бөлшегі құрбыларыммен-23,2%, ата-анаммен--32,3%, достарыммен-26,2%, мектеп мұғалімдерімен – 9,9%, ешкіммен емес – 5,6%, басқа жауап -2,8% (басқа адамдармен).

 

       Талдау нәтижесі бойынша, жауап берген балалар өзіне қолайлы өмір жағдайларын туғызу үшін тек қана өзіне ғана сенуге болады деп санайды. Кестеде көрсетілгендей, оқушылардың нақты бір пайызы өз пікірлерімен және қайғыларымен ешкіммен бөліскілері келмейді. Сауалнамаға қатысушылар сенім арта алатын, референтті тұлғалардың ортасында,  жоғары бағаланғандар ата-аналар (32,3%), одан әрі: достар (26,2%), құрбылар (23,2%) және  9,9% ғана өзінің пікірі туралы мұғалімге айтады.  Жасөспірімдердің өзіне деген қарым-қатынасы түсінікті, өзін-өзі құрметтеу, түсіну, өмірдің қиыншылығына төзіп, өзіне қолайлы өмір жағдайын құру өзіне байланысты дейді.

№ 2 диаграмма.  Референтті тұлғаларды орналастыру 

(жауап беруге қиналамын  дегендердің  %  есептелмегенде)

        Бүгінгі күні болашаққа қадам тұлғаны адамгершілік-рухани тәрбиелеуде жатыр. Жетекші педагогика ғалымдары атап айтқандай, бүгінгі күні мектеп тек қана білім беру реформасына ғана мұқтаж емес, сондай-ақ педагогтың рухани еңбегіне де мұқтаж, немесе мектеп тек қана білім алатын жер ғана емес, ол сонымен қатар алғашқы адамзаттық қасиеттер қалыптасатын балалар орталығы.

       Зерттеудің нәтижесі  бойынша, көп оқушыларда мейірімділікке  деген позитивті адамгершілік  бағдар қалыптасқан. Осы айқындағыштармен  балаларды өз өмірі қанағаттандыратынын көруге болады.

(№ 4-кесте). Өз өмірлеріне ризашылық білдірмегендер 9 сынып оқушылары  (16%).       Өз өмірін қанағат тұту

 

№		4 сыныптар	7сыныптар	9сыныптар
1	Өз өмірін қанағат тұту	94,1%	91%	83,8%
2	Өз өміріне риза болмау	3,5%	8,4%	16%

 

Зерттеу барысында сауалнамаға  қатысушылардың өмір мәні мәселесіне қатысты өзін-өзі айқындау деңгейін анықтауға мүмкіндік болды.  №3 диаграммада ең басты жалпы адам құндылығы болып табылатын –  бақытқа қатысты, өз пікірлерін көрсеткен  сауалнамаға қатысушылардың орта көрсеткіші көрсетілген.  

Талдау жақын адамдарының көмегіне алғыс білдіру сезімі  9 оқушыларында   жақсы дамығандығын көрсетті. Бұл  фактіні қоршаған ортамен байланыстыруға болады, өйткені   оқушылар мектеп қабырғаларынан тыс оқығаннан кейін эмоционалдары төмендейді.

№ 4 диаграмма. Балалардағы алғыстық сезімінің даму деңгейі 

(жауап беруге қиналамын  дегендердің  %  есептелмегенде)

      

 Адамгершілік  тәрбие процессіндегі қажетті буын – моралді ағару, бұнің мақсаты – баланың бойына сіңіретін, қоғамның моралді принциптері мен нормалары туралы білім туралы балаға хабарлау. Моралді принциптер мен нормаларды түсіну мен сезіну адамгершілік мінез-қылық үлгісімен тікелей байланысты және моралді баға мен мінез-қылықты қалыптастыруға мүмкіндік жасайды. Зерттеу нәтижесі бойынша «қайырымдылық» құндылығын терең түсіну деңгейі анықталды: 4 сынып оқушыларының ¼ бөлігі (26%);  36% 7   оқушылары; бұны балаларды өсу ерекшелігімен байланыстыруға болады: мүмкін, бірінші жағдайда – балалар дербес емес, әлі ата-аналарының қамқорлығында болғаннан кейін, екінші жағдайда – балалар дербес. Осы мәселеде 9 сынып оқушылары бірінші орында (46,5%), келесі орынды 9 сынып оқушылары алады   (43,7%) (№5 диаграмма). Бұның барлығы біздің облысымыздағы өсіп келе жатқан ұрпақта қоғамдағы әлеуметтік-адамгершілік нормаларын қабылдауда проблемалар бар екендігін көрсетеді.

 №5 диаграмма. Әлеуметтік-адамгершілік  нормаларды, ережелер мен принциптерді  қабылдау  (жауап беруге қиналамын дегендердің  %  есептелмегенде)

 

                   5- кесте.     Өзін-өзі күйзелістің теріс әсері, оған дайын болу

 

№		4 сынып	7 сынып	9 сынып
1	Белгісіз адамға көмектесу үшін өзіңнің жағдайыңды құрбан етуге дайынсын ба	21,4%	12,9%	14,9%
2	Белгісіз адамға көмектесу үшін өзіңнің жағдайыңды құрбан етуге  дайынсын ба	21,9%	30%	23%
	Нәтижесі	43,3%	42,9%	37,9%