Оқушылардың бойында эстетикалық сезімдерді қалыптастыру

Сайыста жақсы лирикалық, эстрадалық әндер, әңгімелер орындалады.Сайыс  оқушыларды қуанышқа бөлейді, келешекке  үмітін тұтандырады

Мектепте музыка, кескіндеме және әдебиет кештері өткізіледі. Онда оқушылар тыңдаушыларды өз шығармалары және әндерімен таныстырады, пікір алмасады, ұсыныстар айтылады.

Шығармашылық конференцияларда оқушылардың зерттеу жұмыстары  туралы баяндамалары, рефераттары талқыланады. Олардың жұмыстары жөнінде құнды пікірлер айтылып, ұсыныстар беріледі.

Көркемөнерпаздар үйірмесі оқушылардың өнерге әуестігін, қызығушылығын  талғамын дамытуда үлкен рөл атқарады.Көркемөнерпаздар үйірмесі сынып, сыныпаралық және мектеп бойынша ұйымдастырылады. Үйірмеге ән салуға, билеуге машық, музыка аспаптарында ойнай білетін қабілетті оқушылар қабылджанады.

Эстетикалық тәрбие жұмына көмектесуде мектеп кітапханасының  көп мүмкіншіліктері бар. Кітапхана, бейнелеу өнері , кескіндеме, музыка және өнердің  басқа түрлеріне байланысты кітаптар көрмесін ұйымдастырады,әдебиет тізімдерін дайындайды, әңгімелер өткізеді, мұғалімдармен бірігіп сыныптан тыс оқуларды, оқырмандар конференциясын өткізеді, басшылық жасайды.

Сыныптан тыс эстетикалық  жұмыстың барлық түрлері оқушылардың еріктік, қызығушылық, бейімділік принциптері негізінде іске асырылады.

Мектепте  оқушылардың  эстетикалық мәдениетіне басқа  факторлар әсер етеді.Мысалы, жарық  сынып бөлмесі, әдемі мектеп мебельдері, демалыс бөлмелері,қолайлы жұмыс орыны оқушылардың эстетикалық танымын, белсендігін көтереді.

Көп түрлі эстетикалық  жұмыстарды тиімді ұйымдастыру оқушылардың  эстетикалық дүниетанымының негізгі  көзі болады.

Басты мәселе, күнделікті өмірдегі әсемдіктің адам мен табиғаттың бірлескен әрекетінің күшімен пайда болғанын ұғындыру. Осының негізінде ғана оқушы өз еңбегінің пайдалы екенін және оның сұлулығын көре білетін, осыдан өмір сұлулығын жасайтын адам екнін түсінеді.Мұны жүзеге асыруда көпшілікке хабар тарату құралдарын және баспасөз материалдарын кең пайдалануға болады.

 Тақырыбы: «Отан»

Сабақтың мақсаттары:Оқушыларға Мұқағали Мақатаевтың Отан туралы өлеңі арқылы Отан ұғымын түсіндіру. Отанның әр адам үшін маңызын түсіндіру арқылы  эстетикалық тәрбие беру.Оқушылардың ой-өрісін, сана сезімін дамыту. Ел, өз отанын сүюге, яғни отансүйгіштікке үйрету.

Сабаққа керекті  құралдар: Отан туралы жазылған мақал-мәтелдер. Қазақстанның физикалық – географиялық картасы, суреттер.

Сабақ типі: Аралас

Сабақтың өткізілу барысы:

Сабақты бірден үй тапсырмасын  сұраудан басталады. Себебі, бұрын оқыған Әбдіжамал Нүрпейісовтың «Туған жер» тақырыбын сұрау арқылы жаңа ұғым беруге көшу мүмкіндігі туады. Ассоциация құру арқылы оқушылардың туған жер туралы білетіндігі анықталады.

II.Жаңа тақырыпты түсіндіру  үшін оқушылармен Отан туралы әңгімелесу. Әр оқушылардан Отан  ұғымын қалай түсінетіндігі сұралады. М.Мақатаев туралы айтып кету. М.Мақатаевтың суретін, өлеңдерін жинағын көрсету.

III.Оқулықпен жұмыс. Өлеңді  мәнерлеп дауыстап оқу. Әрбір жолын оқушылармен бірлесіп талдау. Түсініксіз және жаңа сөздермен жұмыс жүргізу. Өлең мазмұнымен байланысты сұрақтарға жауап беру. Өлеңді  оқушыларға іштей және дауыстап оқыту.

IV.Дәптермен жұмыс.  Оқулықта берілген тапсырмаларды  орындау. Тақтада ілінген плакаттағы «Туған жер-алтын бесік» және « Туған жердің  күні де ыстық, түні де ыстық » деген нақыл сөздің мағынасын түсіндіру.

Туған жер туралы оқушылардың  өздері білетін  мақал-мәтелдер айтқызып, олардың мағынасын түсіндіру.

Қазақстан географиялық картасынан Қазақстанның алтын орынын көрсету арқылы отанымыздың кең байтақ алқабы туралы көздеріне елестетіп , мақтаныш сезімін туғызу.Қазақстан жерінің бір шетінде көктем күшіне енгенде, екінші шетінде әлі қыс жататынын айтып, алуан түрлі табиғатын оқушылардың көз алдына елестету.

V. Үйге тапсырма беру. Өлеңді жаттап келу. М.Мақатаетың туған жері, отаны туралы басқа өлеңдерін тауып, жазып келіп тапсырады.

Сондай-ақ, осы сыныпта  өтілетін « Астана», үшінші сыныпта « Туған елім-Қазақстан», « Бауыржан Момышұлы»,         « Мен елімді сүйемін» т.б. тақырыптарды атауға болады.

Оқушылар Қабанбай батырды, Абылайханды, Қайрат Рысқұлбековтың ерлік істерін сахналауға, яғни рөлге бөліп ойнағанда образға еніп, мақтаныш сезімін тудыруға  сонымен қатар эстетикалық тәрбиесін дамытуға септігін тигізеді.

Жалпы білім беретін  мектептерде жастарға эстетикалық тәрбие беру  мәселесі өткір қойылуға тиіс. Халық эпостарының ерлік-дастандық ой санасы мен мінез-құлқын оқушылар бойында қалыптастыру- маңызды мәселе, себебі бұл салада тиянақты жұмыс жүргізу жастардың эмоциялық әсері мен ынтасын арттырады.Ол көріктілігімен  көкейге қонып, рухты көтерді, шаттандырады, трагедиялық және қуанышты жағдайларды өн бойымен сезінеді. Біріншіден, Отанға деген сүйіспеншілік артады, екіншіден, батыр болуды аңсайды, үшіншіден, адамгершілікке ұмтылады.Төртіншіден, ой-санасын кеңейтеді, болашаққа сенімі артады, ұлттық  намысы шындалады.Бесіншіден, осы үрдіс арқылы эстетикалық тәрбиесі қалыптасады.

Батырлар жырымен салыстырғанда, сүйіспеншілік, махаббат тақырыптарындағы лиро-эпостық жырларда тұрмыс-салты,әдет-ғұрпы, адамның ішкі сезімі басымырақ сипатталады.Ғашықтық, сүіспеншілік тақырыбында жырланған лиро-эпостық дастандарда адамның әртүрлі көңіл-күйін,ішкі жан сырын, толғанысын, күйінішінп, сүйінішін суреттеу басым.

Оқушыларға эстетиаклық  тәрбие берудің бір негізі- осы эпикалық жырлар болып табылады.Мысалы: « Қыз Жібек» жырынан қазақтың көшпелі өмірі, әдет –ғұрпы, халықтың мінез-құлқы, киім үлгісі,т.б. мәдениетін кқреміз.

Эпостық жырлардың негізгі  мақсаты-Отанды сүю, халыққа адал еңбек  ету, өнегелі болу, саналылық, ұйымшылдық, көркемдікті тану, мейірімділік. Осының барлығы келіп эстетикалық тәрбиенің негізін қалайды.

Қорыта айтқанда , басты  мақсат:

-Оқушыларға эстетикалық  тәрбие берудің қайнар көзі  мен негізгі тұтқасы-эпостық жырлар  болып табылатындығын таныту;

-Жалпы білім беретін  мектептерде оқушыларға эпостық  жырлар арқылы эстетикалық тәрбие  берудің педагогикалық  шарттарын  белгілеу;

-Мектепте эпостық  жырлар арқылы эстетикалық тәрбие  берудің әдіснамасын ұсыну;

Қорыта айтқанда , батсауыш сатыда ана тілі сабағында көркем шығарма арқылы  эстетикалық тәрбие беруде оқытудың  жаңа технологиясын пайдаланудың маңызы зор. Оқушылардың  жаңа білімді ізденіс пен қабылдауына мүмкіндік туғызып, белсенді іс-әрекетке баулитын мұндай технологиялар оқушылардың санасын, ұлттық рухын көтеруге ықпал етеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                 Қорытынды

 

Қорыта айтқанда,  қазіргі  таңдағы жас ұрпақты эстетикалық  тәрбиелеу – ең басты мәселе.Жалпы  эстетика ұғымын ғылыми қолданысқа енгізген XVIII ғасырдың орта шенінде неміс философы Александр Баугартен болатын. Ол эстетиканы грек тіліндегі  « айстетикос» сөзінен құрастырып шықты. Этимиологиялық тұрғыдан алғанда «айстетикос»-сезім, сезіммен қабылданатын деген мағынаны береді.

А.Баумгартен сезім арқылы қабылдауға мүмкін келетіндікті әсемдік деп білген,  әсемдіктің бірден-бір көрініс табатын саласы-өнер деп таныған. Неміс философы эстетикаға әсемдікті және оның өнерде  көрініс табуын зерттейтін ілім деген анықтама берді.

Эстетика-сезім әлеміне  қатысты бар құбылыстарды зерттейтін ғылым болса, эстетикалық тәрбие көбінесе  адамның сезімін  тәрбиелеу арқылы санасына әсер етіп, іс-әрекетіне бағыт-бағдар беруді көздейді. Жүріс-тұрыс, адамдар арасындағы қарым-қатынас талаптарын түсініп  сезіну оның эстетикалық жағын қамтиды.

Эстетикалық тәрбинің басты  мәселесі-сезім әлеміне әсер ету, оны дамыту, қалыптастыру.Эстетикалық  тәрбиенің мақсаты- балалардың шығармшылық  қабілеттерін, әлемді сұлулық заңдары  арқылы тануға қызығушылықтары мен  талпыныстарын дамыту.

Эстетикалық тәрбиенің міндеттері: эстетикалық білімді қалыптастыру, эстетикалық мәдениетке тәрбиелеу, ата-бабалардан қалған асыл мәдени мұраны игеру,шынайы қоршаған ортаға эстетикалық  қатынасты орнату, эстетикғалық сезімпдерді қалыптастыру, адамдарды өмірдегі, табиғаттағы, еңбектегі әсемдікке баулу,өз өмірін және іс-әрекеттерін сұлулық заңдылықтарна сай құру қажеттіліктерін дамыту.

Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру процесінде оқушылар бойында  өнердегі,өмірдегі, әсемдік пен әдемілікке деген әсерлі, сезімталдықтық дамиды.Осыған орай А.П.Чеховтың « Адам бойында бәрі де әдемі болуы керек» деген сөздерін есте сақтан абзал.

Эстетикалық тәрбиелік  мәні жеке тұлға-оқушы үшін маңызды.

Қазақ халқының рухани байлықтарының  өзі, ең алдымен, олардың біілмділігі, ана тілін білу және мәдени деңгейі, адамгершілік сезімтаолдығы, эстетикалық жағына дамыған жеке дүние танымдық ой-өрісі  болып табылады.

Ғылыми еңбектерге сүйенетін  болсақ, эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегі сұлулық пен әсемдікті  дұрыс қабылдау, эстетикалық түсінікті, сезім мен талғамды тәрбиелейтіән, оған қатысу қабілетін, қажетсінуді қалыптасқан тәрбиенің ең басты салаларының бірі екндігіне көз жеткіземіз.

Әдебиетші, акдемик Мұхамеджан Қаратаев «Әдемілікке қызықпайтын, сүйсінбейтін адам жоқ. Әдемілікті ұнататын табиғи сезім туа пайда болғанмен, жүре дамиды» деген екен.

Ендеше,көркемдік, сымбаттылық, эстетикалық талғамды оқушы бойына дарыта отырып, оны жетілдіру бүгіегі  күн талабы.

Мектептегі  оқу жұмысиарының бір саласы оқушыларға эстетикалық  тәрбие беруге бағытталады.Әйтсе де эстетикалық тәрбие беру жайында қазақ мектептеріне арналған әдебиет жоқтың қасы.Эстетикалық тәрбинің алғашқы адымы жанұяда басталып, мектептегі оқу-тәрбие жұмыстарына дамытылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

 

1. Абилова.А. « Эстетические воспитание». М.1996.
2. Артемова.Л.Ю. «Окружающий мир в дидактических играх дошкольников». М.1992.
3. «Педагогика» . А.2003
4. Қоянбаев.Р.М, Қоянбаев. « Педагогика»М.Б. А. 2000
5. Овчарова.Р.В. «Практическая психология в начальной школе». М.1996.
6. Мұқанов.С. « Жас және педагогикалық психология»А.1997.
7. Мұхамеджанова.Ә, Молдағалиев.Б,Ерниязов.О. «Дидактика» О.2005.
8. Илина.И.С. « Педагогика» А.1977.
9. Тәрбиелеу теориясы. Қысқаша курс, О., 2004.
10. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова.  Педагика. А.2004
11. Ұзақбаева.С.« Балаларға эстетикалық  тәрбие берудегі халық дәстүрі». А.1994.
12. Ж.Құрманбекова. «Эстетикалық тәрбие берудің  кейбір жолдары» // «Бастауыш мектеп»2007,№5,10-12б.
13. Г.Абдуллина. « Тіл дамытудағы эстетикалық тәрбиенің маңызы» // «Қазақстан мектебі»2006 №11,10б.
14. Сухомлинский  В.А. Балаға  жүрек  жылуы. Алматы, 1976
15. Педагогикалық ізденіс. /Құраст. И.Н. Баженова. Алматы,1976
16. Д.Д.Зуев. Гуманная  педагогика – потребность школы ХХІ века //Экология и жизнь.
17. Бейсенбаева А.А. гуманизация  образования   старшеклассников  на основе межпредметных  связей. Док.дис. пед.наук.Алматы 1996
18. Әтемова  К.Т. Оқушыларда  гуманистік қасиетерді  қалыптастыруда  мектеп  пен  отбасының  бірлескен жұмысы. П.ғ.к. ғылымидәрежесін алу  үшін  дайынд – н дис. Алматы 1998
19. Ералиева М.Е. Оқу – тәрбие  процесін ізіглендірудің  технологиясы //Үздіксіз  білім беру 2000, №1
20. Мұқанов М.М. Жас және  педагогикалық психология.  Алматы, 1982
21. Рубинштейн  С.Л. Основы  общей  психологии. Москва – 1989г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша 1

« Менде не дамыды?»

Ойланып, шынайы жауап  беріңіз, осы жыл ішінде сізде  не дамыды?( егер де жақсарса « +» таңбасын, нашарласа «-» таңбасын саласыз.)

1.Дене күші мен төзімділік

2.Ақыл-ой қызметі

3.Ерік-күші

4.Ұстамдылық, шыдамдылық, қайсарлық

5.Есте сақтау

6.Білім көлемі

7.Зейін мен байқағыштық

8. Алдыма мақсат қоя  біліп, оған жете білу

9.Жұмысты жоспарлай  білу

10.Өз еңдегімді ұйымдастыра  білу

11.Уақытты үнемдеу

12.Өз жұмысым мен  әрекетімді  бақылай, бағалай,  талдай 

Білу

13.Өзбетімен жұмыстану

14.Басқаларға көмектесу және олардың көмегіне жүгіну

15.Істің және ұжымның  пайдасына өз тілектерімді бағыттау

16.Табиғаттан, адамдардан, өнерден барлық әсемдікті көре  білуібағалай білу

17.Қоғамда өзімді ұстай  білу, әдемі киіну, тарну

18.Өзгелермен ойымды  бөлісуді,айтуды

19.Ойдың сыншылдығы мен дәлдігі дамыды

20.Ақыл мен зерек  жақсы дамыды

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қосымша 2

Бастауыш сынып оқушылардың  танымдық процестерді дамытуға арналған жаттығулар

 

Жемістерді боя

Қажетті құралдар: Әр түрлі  түсті бояулар

Өткізілу әдісі: Балаларға жай карандашпен салынған әртүрлі жемістердің суреттерімен бірге түрлі-түрлі бояулар беріледі. Содан соң балаларға  әр жемісті  өзіне тән түспен боя деген тапсырма беріледі.Мұнда тек жемістердің суретін ғана емес,жануарлардың, құстардың және т.б суретті беруге болады.

 

Ең жақсы

Қажетті құралдар:Қарандаш, бояу, қағаз 

Өткізілу барысы:Берілген қағазға бояу мен қарандашпен  өз ойларына келген сурет салады. Суретті  салып болғант соң, суретті бірге  қарап, кімнің суретінің жақсы екнін  балалармен бірігіп отырып шешу керек.

 

Мен әртүрлімін

Қажетті құралдар:Үш бөлікке  бөлінген қағаз, түсті бояу.

Өткізілу барысы:Бала үш бөлікке бөлінген қағазға  өздерін  салулары керек: бұрын ол қандай болды, қазір ол қандай  және болашақта  өзін қандай түрде көргісі келеді? Сурет салып бітіргеннен кейін оны талдауға болады: олардың айырмашылығы неде, ондай болу үшін не қажет, қандай болуға тырысады және ол үшін не қажет?