Оқушылардың бойында эстетикалық сезімдерді қалыптастыру

 

Қазақстан Республикасының  Білім және Ғылым министрлігі

 

университеті

         «» кафедрасы  

 

 

 

 

     Курстық жұмыс

 

Оқушылардың бойында эстетикалық сезімдерді қалыптастыру

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған:

                   Тексерген:

                                                    

                                                  

 

 

 

                                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мазмұны

 

 

 

 

Кіріспе......................................................................................................................3

 

Ι тарау. Бастауыш  сынып  оқушыларын  эстетикалық тәрбиелеудің теориялық негіздері          

1. Бастауыш  сыныптағы  эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны.........5
2. Бастауыш сыныптағы эстетикалық тәрбиенің негізгі бағыттары және ұлттық ерекшеліктері..................................................................................10

 

II тарау. Бастауыш мектеп оқушыларына  эстетикалық тәрбие беру

2.1. Бастауыш мектеп оқушыларына  эстетикалық тәрбиесінің деңгейін  анықтау...................................................................................................................13

2.2 Бастауыш сынып оқушыларына  эстетикалық тәрбие берудің   негізгі жолдары..................................................................................................................16

 

 Қорытынды..........................................................................................................21

 Әдебиеттер  тізімі.................................................................................................23

Қосымша...............................................................................................................24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Қазақстанның ХХΙ ғасырдағы  басты даму жолын берген елбасының «Қазақстан-2030» стратегиясының жоспарында халықтарының рухани жаңаруына ерекше маңыз берілген. Сондықтан жан–жақты жетілген, дүниесі бай, өздігінен денсаулығын нығайтуға, эстетикалық тәрбиесін дамытуға ынтызар, белгілі дәрежеде ғылыми білім жүйесін игерген және оны бағалай,талдай алатын, өзге халықтың тарихын, мәдениетін, тілін меңгерген, өмірінің әрқилы кезеңдерінде дербес еңбек етуге даяр ұрпақты тәрбиелеу ең басты өзекті мәселе. Ол біріншіден білім мазмұны арқылы іске асады, екіншіден тәлім тәрбие мазмұны арқылы бойға сіңеді. [13;10]

Педагогика мен психология ғылымындағы өрістеп келе жатқан негізгі бағыттарды, жаңа ықпалдар мен тұжырымдарды негіздей отырып, бастауыш сынып оқушыларды эстетикалық тәрбиелеуге байланысты өзіндік сана- сезімдер мен өзіндік бағалауларының рөлін зерттеу әрқашан да маңызын жоймайтын сұрақтардың бірі.

Осы стратегия негізінде  мен бастауыш сынып оқушыларына  эстетикалық тәрбие беру тақырыбында зерттеу жүргіздім.

Әдебиетші, академик Мұхамеджан Қартаев «әдемілікке қызықпайтын, сүйсінбейтін адам жоқ. Әдемілікті ұнататын табиғи сезім туа пайда болғанмен, жүре дамиды» деген екен. Ендеше, көркемдік, сымбаттылық, эсетикалық талғамды оқушы бойына дарыта отырып, оны жетілдіру бүгінгі күн талабы.

          Зерттеу тақырыбымның өзектілігі  бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық тәрбиелеу процесіндегі даму  мәселерінің жүйелілік сипатымен негізделеді.

Педагогикада тұлғаның эстетикалық тәрбиелеу еркшеліктері жайлы, оның мазмұны, құрлымы толық зерттеуді жүйелеуді қажет етеді.Осыған байланысты, менің зерттеуімнің негізгі мәселелері туындайды. Бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық тәрбиелеу ерекшеліктері және оның жолдары деген сұрақтарға жауап беру арқылы эстетикалық тәрбиелеуді теориялық тұрғыдан негіздей отырып, бұл мәселені берілген зерттеу тақырыбымның өзектілігі анықталады.

Зерттеудің  мақсаты  бастауыш сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиелеу жолдарын анықтау және кейбір жолдарын бастауыш сынып мұғалімдеріне ұсыну болып табылады.

Зерттеу мақсатына орай   төмендегідей зерттеу міндеттері

қойылады:

- бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық тәрбиелеу бағыттары мен ерекшеліктерін зерттеу;

- бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық тәрбиелеу маңыздылығын анықтау;

- бастауыш мектеп оқушыларының эстетикалық тәрбиелеу жолдарын анықтау;

Зерттеу пәні: Бастауыш сынып оқушыларына эстетикалық тәрбие беру және эстетикалық тәрбие беру жолдары.                     

Зерттеу нысандары: Тұлғаның даму құрылымындағы бастауыш сынып оқушылары.

Зерттеу болжамы: Егер бастауыш сынып оқушыларының эстетикалық талғамын дұрыс қалыптастыра білсек, онда  оқушылардың эстетикалық тәрбиесі де жақсы қалыптасады деп ойлаймын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ι тарау. Бастауыш  сынып оқушыларын эстетикалық тәрбиелеудің теориялық негіздері          

 

1.1 Бастауыш  сыныптағы  эстетикалық тәрбиенің мәні мен мазмұны

 

Бастауыш сынып жасы (6-12 жас аралығы) – бұл айналадағы өзге әлемді баланың өз бойына сіңіре бастау, білім жинақтау, осыларды басымдылықпен игеру кезеңі.Осы бір аса маңызды өмірлік функцияны табысты орындау баланың өзіне тән бейімділігінің осы жаста қалыптасуына қолайлы жағдай жасайды, яғни, ол мынадай бейімділіктер: адамның беделіне зор сенімділікпен қарауы, кездесетін барлық  жағдайды тез қабылдап, оған тез әсершілдігі, баланың қарым – қатынасы. Бастауыш сынып жасындағы балалардың бойындағы осы аталған бейімділіктердің әрқайсысы тек жақсы жақтарымен ғана көрініс табады, ал осы жастағы балаларға тән қайталанбас ерекшеліктер болып табылады.

Бастауыш сынып жасындағы  балалардың салмағы бір жылда 2- 2,7 кг өседі. Алты жастан он екі жасқа дейінгі аралықта бала денесінің салмағы екі есе артып, 18 кг-нан 30 кг-ға дейін жетеді. Осы жаста бала миының көлемі де ұлғаяды, яғни, ол бес жаста үлкен адам миының тоқсан пайызындай болады, он  жаста  тоқсан бес пайызына тең болады.

Нерв жүйесінің жетілуі  де одан әрі жалғасады.Нерв клеткалары арасында жаңа байланыстар түзіліп, мидың жарты шарында икемділік күшейеді. Жеті-сегіз жаста жарты шарды жалғап тұрған нерв талшықтары жетіле түседі және олардың өзара қарым – қатынастарының арта түсуін қамтамасыз етеді/14;158/.

        Баланың білім алуындағы іс-әрекеті де, бұған дейінгі барлық іс - әрекеттер (манипуляциялық, пәндік, ойын арқылы) сияқты, оған ену тәжірибесі арқылы бірте-бірте дамиды. Білім алу іс- әрекеті  оқушы баланың өзіне бағытталған іс-әрекетінен тұрады.

Жазу, есептеу, оқу және т.б.үйрену арқылы бала өзін-өзі  өзгертуге қарай бағыттай алады, яғни іс- әрекеттік және ақыл- ой қажетті әдістерді меңгереді.

Білу іс-әрекетіндегі балалардың маңызды әрекеті- бұл оның өз-өзіне деген рефлексиялы, жаңа жетістіктерін және болған өзгерістерді қадағалай алуы.

Бала мектеп табалдырығын аттағаннан кейін, оның әлеуметтік жағдайы өзгереді, бірақ ішкі әлемі, психикасы әлі мектепке дейінгі қалыпта болады. Баланың ең негізгі іс-әрекеті әлі де ойын, сурет салу, ойыншықтарды құрастыру болып қала береді. Оқу іс-әрекеті әлі де дамуды қажет ететін деңгейде болады. Оқу іс-әрекеттіндегі, тәртіп сақтаудағы қажетті іс-әрекетке еріктілік беру алғашқы кездерде ғана мүмкін болады, бұл кезде балаға жақын арада істелінуі тиіс мақсаттар және оның күш салуын қажет ететін тапсырмалардың мөлшерінің аздығы түсінікті болады. [5;128]

Бастауыш сынып оқушылары  белгілі деңгейде өзінің атқаратын  жұмысын өзі де жоспарлай алады.

Алайда, төменгі сыныпта жүрген кезде–ақ өзінің мінез- құлқын өзі үйлестіре алды десек те, оның назарының өз еркінен тыс басқа жаққа тез ауып кету жағдайлары көбірек болады.

Бастауыш сынып жасындағы  бала әртүрлі жағдайларды өз қиялында бейнелей алады. Ойын үстіндегі бір затты екінші затпен алмастырып көру арқылы баланың қиялы іс-әрекеттің басқа түрлеріне ауысады.

Бастауыш сыныптағы бала үлкендердің сөзін бірте–бірте толық және дәл қабылдау, өз бетінше оқып, радио тыңдау дәрежесіне жететін болады. Ол сөз әлеміне қиындықсыз араласып, оның мазмұнын бағалай алады.

Бұл жастағы балаға мектепке барғысы келмеу әдеті пайда болады, оған үрей қосылады.

Бастауыш сынып оқушыларының ішіндегі ер балалардың 5-8 пайызында, қыз балалардың  бір пайызында ерекше белсенділігі байқалады, бірақ бұл әзірге психикалық ауытқу емес. Алайда, бұл жағдайда баланың эмоциялық, ақыл-ой, интелектуалдық дамуының кешеуілдеуімен қатар жүреді.

Бастауыш сынып жасындағы  балалардың кейбір ерекшеліктері жылдар сайын жойылып отырады, кейбір ерекшеліктердің  маңызы өзгереді.

Бұл жастағы балалар  үшін еңбектің тәрбиелік мәні зор. Балаларды  бірте-бірте еңбекке баулу, үйелмен, ұжым қоғамға пайдалы еңбектің жеті-он екі жастағы балалар ұзақ уақыттық дене еңбегіне, күш түсетін жұмыстарға әлі қаблетсіз болады.

Бастауыш сыныптағы  балалармен тәрбие жұмысын дұрыс  ұйымдастыру үшін олардың мынадай  ерекшеліктерін еске алған жөн: сөз бен істің сәйкестігінің болуын талап етеді, кіналаудан жеркену сезімі туады, үлкен адамдардың жіберген қателіктерін тез байқайды, арманшыл, қиялшыл болады, ұйымшыл келеді, сенімді серік іздейді, күшін асыра бағалайды, түрлі спорт ойындарында өте ықыласты болады.т.б

Бұл ерекшеліктерді оқу, тәрбие жұмыстары барысында сынып  жетекшілері, мұғалімдер айрықша бақылайды, зерттейді, тиімді етіп іске асырудың әдістері мен тәсілдерін қарастырып, ата-аналарға дер кезінде көмек көрсетеді.

Бастауыш мектеп жасындағы балаға әр жақты тәрбие беру және оқытудың ықпалымен баланың, бірінші кезекте өнердің жеке түрлеріне–сурет салуға, музыкаға, биге деген талабы мен қаблеттілігі ояна бастайды.

Эстетикалық тәрбие – дегеніміз баланың бойында өз өмірін сұлулық заңдарына сай құра алу қажеттіліктері мен дағдыларын қалыптастыру және еңбекте, қоғамның іс-әрекетте адамдармен қарым-қатынас жасауда сұлулық идеяларын негіздеу.

Эстетикалық тәрбиенің мақсаты- баланың шығармашылық қабілеттерін әлемді сұлулық заңдары арқылы тануға қызығушылықтары мен талпыныстарын дамыту.

Эстетикалық тәрбиенің  міндеттері:

• эстетикалық білімді қалыптастыру;
• эстетикалық мәденитетке тәрбиелеу;
• ата – бабадан қалған асыл мәдени мұраны игеру;
• шынайы қоршаған ортаға эстетикалық қатынасты орнату;
• эстетикалық сезімдерді қалыптастыру;
• адамдарды өмірден, табиғатты еңбектен әсемдікке баулу;
• өз өмірін және іс - әрекетін сұлулық заңдылықтарына сай құру қажеттілігін дамыту;

Эстетикалық мәдениетті қалыптастыру процесінде оқушылар бойында  өнердегі, өмірдегі, табиғаттағы, тұрмыстағы, еңбектегі, мінез-құлық және іс-әрекеттегі әсемдік пен әдемілікке деген әсерлі сезімталдығы дамиды. Осыған орай А.П.Чеховтың    « Адам бойында бәрі де әдемі болуы керек: денесі де, киімі де, ажары да » деген сөздерін есте сақтау абзал. Әлемді эстетика тұрғысынан танудың субьективті қыры ретінде эстетикалық сезімдер, әсемдікке деген көзқарас, бағалау, ой – толғаныстары, идеялар, яғни адамның эстетикалық саналылығы қарастырылады.

Әр баланың өз қолымен әсемдікті тудыруға қатысуы  бейнелеу өнері, ән-күй, хореография сабақтары, шығармашылық бірлестіктер мен студияларда жұмыс істеуі арқылы жүзеге асады.

Жоғарыда аталған тәрбиенің  барлық бағыттары тұтас педагогикалық  процесте орын алып, өзара тығыз  байланыста болады.

Тәрбиенің әрбір түрі басқа түрлермен қатар жүргізіліп, бірін-бірі толықтырады, педагогикалық процесс барысында өзара тәуелді болады.

Мысалы: ақыл–ой мен  дене шынықтыру және эстетикалық тәрбиелеудің байланысы денсаулық пен оқытудың өзара тәуелді ұғымдар екенін көрсетеді.

Өйткені оқушылардың  денсаулығы неғұрлым мықты болса, соғұлым  оның оқуы мен дамуы тиімді  әрі  сапалы болады.

Жеке тұлғаның тұтас  қалыптасуында тәрбиенің бағытталу  барысы жеке  процестердің қосындысы  ретінде емес, бірлескен өзара  байланыстарын, тұтас процесс ретінде қарастырады, себебі балаларға үйлесімділікті тек қана үйлесімді әсер етумен  қалыптастыруға  болады.

Ғылыми еңбектерге  сүйенетін болсақ, эстетикалық тәрбие болмыстағы және өнердегі сұлулықпен әсемдікті дұрыс қабылдау, эстетикалық  түсінікті, сезім мен талғамды тәрбиелейтін, өнер мен өмірде сұлулықты жасау, оған қатысу қаблетін, қажетсінуді қалыптастырудан тәрбиенің ең басты  салаларының бірі екендігіне көз жеткіземіз.

Эстетикалық тәбиенің негізгі құралдары - әдебиет және өнер.Олар зор тәрбиелік рөл атқарады.