Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру

     М.Әуезов  атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің 050120 «Кәсіби оқыту» мамандануының студенттері  арасында Оқушылардың экологиялық білімдерінің деңгейін анықтау мақсатында дәлелдеу эксперименті жүргізілді.

     Оқушылардың бақылау және эксперименталдық топтарын біріктіру кезінде төмендегі фактілер есепке алынды:

• репрезенттілік, яғни, студенттер экологиялық білімнің, ептілік пен дағдының қалыптасуының біркелкі деңгейін игеруі тиіс;
• эксперименттер нәтижесін тексеру  шығарылған критерийлерді сақтай отырып жүргізілуі тиіс.

     Дәлелдеу  экспериментін жүргізу барысында  біз әдістемелер сериясын, оның  ішінде тексерудің лонгитюдтік  схемасын қолдандық. Лонгитюдті  әдіс уақыттың әртүрлі кезеңінде  алынған көптеген оқиғалардың  тәртібінің  немесе белгілерінің  элементтерін салыстыруға мүмкіндік береді.  Бұл орайдағы зерттеулерде әртүрлі тұлғалар қатысты, алайда зерттеудің  нәтижесі репрезентті түрде қандай да бір қасиеттердің даму тенденциясын көрсетті.

     Біз атап  өткендей, (1 тарау, 1.2. п.)  экологиялық  сананың қалыптасқан түрі оқытушының оқушылар арасында экологиялық білімді, ептілік пен дағдыны қалыптастыру бойынша қызметін анықтайды.

     Сондықтан  біз болашақ педагогтардың экологиялық  санасын анықтау үшін сауалнама  жүргіздік. Экологиялық сананың  деңгейі мен түрі В қосымшасында көрсетілген диагностикалық сипаттағы тапсырма негізінде анықталды. Сауалнама нәтижелері  жекелеген сана деңгейінде антропоорталық белгілерді игеретінін көрсетті, сондай-ақ, Оқушылардың экологиялық санасының түрі антропоорталық сипатында анықталды.

     Экологиялық білімді , ептілік пен дағдыны табысты қалыптастыру үшін Оқушылардың экологиялық білімділігін нақты деңгейде болғанын игеру аса маңызды болмақ. Осы мақсатта  дәлелдеу  эксперименті негізінде М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің 050120 «Кәсіби оқыту»  мамандануының студенттеріне диагностикалау жүргізілді.

     Арнайы  экологиялық білімді , ептілік  пен дағдыны қалыптастыру деңгейін  тексеру екі бағытта жүргізілді:

• Оқушылардың арнайы экологиялық білімін қалыптастыру деңгейін анықтау;
• Оқушылардың арнайы экологиялық ептілігі мен дағдысының деңгейін анықтау.

          Оқушылардың арнайы экологиялық білімін қалыптастыру деңгейін анықтау төмендегі критерийлер бойынша анықталды:

• арнайы экология түсінігін меңгеру;
• анрайы экологиялық түсініктің мәнін білу.

     Арнайы  экологиялық білім түсінігін  меңгеру сапасы М.Әуезов атындағы  Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік  университетінің кәсіби-көрскемсурет  факультетінде жасалған «ТЕSТ»  компьютерлік бағдарламасын қолдана  отырып, тестілеу әдісімен жүргізілді. ЭЕМ тесттің 20 сұрағын таңдап алуды ұсынады. Тесттегі  сұрақтар былайша тұжырымдалды, яғни,  студент  ұсынылған 4 варианттың дұрысын таңдайды. Тестілік бақылау варианты Г қосымшасында берілген.

     Арнайы  экологиялық түсінікті игеру  деңгейлері төмендегі көрсеткіштер арқылы анықталды:

• жоғары – дұрыс жауап 100-91 % болғанда;
• орта -  дұрыс жауап 90-81 % болғанда; 
• төмен -  дұрыс жауап 80-61 % болғанда.

     Арнайы  экологиялық түсінікті меңгеру  сипаттамасы 1 таблицада келтірілген.

 

Кесте 1 -  Арнайы экологиялық түсінікті меңгеру деңгейі.

                                 

деңгейі   топ	жоғары		орта		төмен
	адам	%	адам	%	адам	%
Бақылау тобы	19	16,67	51	44,77	44	38,59
Эксперименттік топ	22	19,29	53	46,49	39	34,22

   

 Арнайы экологиялық  түсініктің мәнін білу деңгейі негізінен дәлелдеу     және       диагностикалау      сипатындағы      сұрақтармен (Д қосымшада)  төмендегі көрсеткіштер бойынша анықталды:

• жоғары – жалпы сұрақ санының 100-91 % көлеміндегі толық дұрыс жауаптың болуымен сипатталады;
• орта - жалпы сұрақ санының  90-81  % көлеміндегі толық дұрыс және толық емес дұрыс жауап сомасымен сипатталады;
• төмен - жалпы сұрақ санының  80-61 % көлеміндегі толық дұрыс және толық емес дұрыс жауап сомасымен сипатталады.

     Арнайы  экологиялық түсініктің мәнін білу сапасының сипаттамасы 2 таблицада келтіріліген.

 

Кесте 2 - Арнайы экологиялық  түсініктің мәнін білу деңгейі

деңгейі   топ	жоғары		орта		төмен
	адам	%	адам	%	адам	%
Бақылау тобы	18	15,79	49	42,98	47	41,23
Эксперименттік топ	20	17,54	45	39,48	49	42,98

 

     Оқушылардың арнайы экологиялық білімін қалыптасрыу деңгейі 3 таблицада және  3 суретке сәйкес диаграммада келтірілген.

 

 

 

 

 

Кесте 3 – Арнайы экологиялық  білімді қалыптастыру деңгейі.

 

деңгейі топ	жоғары	орта	төмен
	%	%	%
Бақылау тобы	16,23	43,86	39,91
Эксперименттік топ	18,41	42,98	38,61

Экологиялық-педагогикалық  ептіліктердің қалыптасу деңгейі  педагогикалық практика барысында, арнайы экологиялық жағдайларды  талдау барысында, экологиялық бағыттағы  оқу-тәрбие міндеттерін шешуде  анықталды  және біз бақылау арқылы барлығын есепке алып отырдық.

     Экологиялық-педагогикалық  ептіліктерді қалыптастыру деңгейінің  ептілігі төмендегі көрсеткіштер  бойынша анықталды:

 

Кесте 4 - Экологиялық-педагогикалық  ептіліктерді қалыптастыру деңгейі 

 

деңгейі   топ	жоғары		орта		төмен
	адам	%	адам	%	адам	%
Бақылау тобы	13	11,41	38	33,33	63	55,26
Эксперименттік топ	16	14,04	34	29,82	64	56,14

 

- жоғары деңгей   экологиялық білімді оқу-тәрбие  процесінде қолдана білу ептілігімен;  оқушылардың экологиялық дайындығы  арасындағы пәнаралық байланыстарды көрсете білу және қолдана білу ептілігімен;    

- орта деңгей экологиялық білімді  оқу-тәрбие процесінде қолдана  білу ептілігімен, пән аралық  байланыстарды көрсете білумен  және  оқушыларды экологиялық  дайындауда оларды қолдана білу  ептілігінің болмауымен; экологиялық білім мен тәрбие беруді ұйымдастыру үшін әдістемелік тәсілдерді дұрыс таңдай білумен, бірақ оларды өзінің педагогикалық қызметінде сауатты қолданудың жеткіліксіздігімен;  Оқушылардың табиғатты сақтау мен қорғауға деген сарындарын ояту мен дамыту ептілігімен сипатталады.

- төменгі деңгей экологиялық  білімді оқу-тәрбие процесінде  түсінікті ашып көрсетпей   тек репредукті түрде алмастырып  және оларды пәнаралық интеграцияда  қолдана білумен;  алға қойған  мақсаттарды тарату үшін әдістемелік құралдар арсеналын сауатты олданудың жеткіліксіздігімен;  экологиялық сипаттағы оқу-тәрбие шараларын ұйымдастыру мен өткізуде ептіліктерінің болмауымен сипатталады.

     Экологиялық-педагогикалық  ептіліктерді қалыптастыру   деңгейі  5 таблицада келтірілген.

 

Кесте 5-экологиялық-педагогикалық  ептіліктерді қалыптастыру деңгейі. 

     

деңгейі   топ	жоғары		орта		төмен
	адам	%	адам	%	адам	%
Бақылау тобы	13	11,41	44	38,59	57	50,00
Эксперименттік топ	16	14,04	45	39,47	53	46,49

Курстық жұмысында қарастырылып отырған мәселе толығымен шешімін тапты деуге болмайды. Алдағы уақытта Оқушылардың өз бетінше экологиялық білімін арттыруда инновациялық технологиялар сияқты мәселелер жеке зерттеуді қажет етеді.

 

 

 

ІІ.Қазіргі заман талабына сай мектептерде экологиялық білім мен тәрбие беру жұмыстарын жүзеге асырылуы қажет.

2.1. Экологиялық білім мен тәрбие табиғат ресурстарын тиімді пайдалану

 

1. Оқушының психологиялық, физиологиялық ерекшеліктерімен санасу.
2. Экологиялық тәрбиені пәнаралық байланыстар негізінде іске асыру.
3. Оқу курстарының жүйесі мен өзіндік құрылымы, оны оқытудың     әдістемелік ерекшеліктерін басшылыққа алу.
4. Оқулықтағы экологиялық сипаты бар материалды іріктей білу.

 

Экология сабақтарының негізгі мақсаттарынң бірі: оқушылардың  экологиялық санасын көтеру, интеллектуалдық қабілетін дамыту, теориялық білімдерін іс жүзінде қолдана білуге үйрету. Ендеше қазіргі заманғы біліктілік талаптарымен сәйкес келетін білім стандарттарын әзірлеуді және оқушылардың оқу - өндірістік тәжірибесін ұйымдастыруды қамтамасыз етуді жетілдіру қажет – ақ. Бұл орайда бағдарлы білім беру жүйесі, арнайы оқулықтар, арнайы бағдарламалар, әдістемелік құралдар даярлау экологиялық білім саласындағы басты міндеттер болып табылады.

Оқушылардың өз беттерінше жұмыс істеуіне көңіл  бөлініп, әрқайсысына арнайы тақырып беріп, олардың ізденімпаздығын шыңдау басымдылыққа ие болады.

Экологиялық білім  мен тәрбие беру «табиғат  - адам -  қоғам» жүйесіндегі қарым –  қатынасты оқушылардың ғылыми негізінде  игеруі кезеңінде қалыптасады. Экологиялық  тәрбиенің негізгі мақсаты  - жастардың экологиялық көзқарасын, санасын қалыптастырып, табиғатқа үлкен парасаттылық, жауапкершілік қарым – қатынасын тудыру. Экологиялық мәдениеттілік адамның сезімін тәрбиелеуден, экологиялық сананы қалыптастырудан пайда болады.

Экологиялық тәрбие мен білім беру – көп сатылы үрдіс. Біріншіден, адамның, қоғамның табиғатқа әсер ету ортасындағы білімнің ғылыми жүйесін негіздейді. Екіншіден, жеке тұлғаның адамгершілік дүниетанымын тәрбиелейді. Үшіншіден, сарамандық іс - әрекетте білім мен тәрбиенің жүзеге асуына ықпал ететін ерекшелік факторын қалыптастырады.

Экологиялық білім  мен тәрбие табиғат ресурстарын  тиімді пайдалану және қоршаған ортаны қорғауда белсенді әрекет жасай алатын жеке тұлғаның экологиялық сенімін  қалыптастырып, белсенділігін көтереді. Сондықтан экологиялық білім беру оқушылардың табиғатқа жаңаша көзқарасын қалыптастырудың негізі болса, әр түрлі формаларда жүргізілетін экологиялық тәрбие жеке тұлғаның сезімдік әлеміне бағытталады, адамгершілік, жауапкершілік қасиеттерін өсіреді.