Лекции по "Этнопедагогике"

3. Бірінші дәуір- алғашқы қауымдық  құрылыс.(Тапсыз қоғам, тәрбие  барлық адамға ортақ болды.) 

    Екінші дәуір- 7-3ғ.ғ.Сақтар  мен Ғұндардың жауынгерлік тәрбиесі. 

    Үшінші дәуір- Ұлы  Түрік қағанаты кезіндегі тәлім-тәрбие.

    Төртінші дәуір- Араб-Шығыс  мәдениетінің Қазақ даласына  тарауы, орта ғасыр оқымыстыларының  тәлімгерлік ой- пікірлері.  

    Бесінші дәуір- Қазақ  хандығы тұсындағы ұлттық тәлім-тәрбие. 

    Алтыншы дәуір-  Ресей отаршылдығына қарсы қазақ даласындағы ұлт-азаттық қозғалыстар және ағартушылық демократия лардың өркен жаюы.            Кезінде А.Байтұрсынов: «Тілі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады»,-деген ұлағатты ойы бүгінге дейін мән-мағанасын жоғалтқан жоқ. Бүгінде «мәңгүрттер» де-лініп жүргендердің пайда болуы сол отарлық тіл саясатының жемісі екенін ұмытуға болмайды. Ұлттық тәлім-тәрбиені(этнопедагогиканы)іске асыратын ұлттық тіл(этно-лингвистика)екені, ал оның ұлттық ішкі жан дүниесімен, сана-сезіммен байланысты (этнопсихологиямен) жүргізілетіні белгілі.

         Этнолингвистика-диалектология,фольклористика,этнология, культурология мифология сияқты ғылымдармен де байланысты.Мысалы: диалектология этностың жергілікті сөйлеу ерекшелігін, этнология мен фольклористика этностың әлденеше ғасырға созылған мәдени үрдісін,заттық және рухани  мәдениетін, салт-дәстүрін зерттесе, мифология этностың дүниетанымын, сенім-нанымын, өзін қоршаған ортаға деген көзқарасын зерттейді.

         Этникалық  зерттеулер ескі тарихи-мәдени  ескерткіштерді анықтаудан,белгілеуден  басталады.Мәселен: құрал-саймандар,  еңбек құралдары, дәстүрі, тұрмыстық  тұтыну бұйымдары,т.б. 

        Адам баласының  материялдық игіліктерді жасап және әр-түрлі жағдайда жойылып отырған. Мысалы: Вавилон болды,ол құрыды. Ертедегі Рим мемлекеті құрылды,оның орнына жаңа қалалар мен мемлекет өркен жайды. Сондай-ақ, бір кездегі күшті көшпелі Ғұн этносы жоғалып кетті. Ғасырлар өте қазіргі жер бетіндегі этностар жойылып, басқа этностар пайда болуы мүмкін. Бұл табиғат заңы. 

        Ал адам  баласы жасаған Мысыр пирамидасы  немесе Эйфел мұнарасы өзгеріссіз, ғасырлар бойы сақталды. Мәдени  ескеркіштерді жасаушы этностар  жер бетінен жоғалғанымен, олар  жасаған мұралар ұзақ өмір сүреді. 

  

    Жетінші дәуір- Кеңес  дәуіріндегі қазақ педагогикасының  ғылым ретінде дамып, қалыптасуы.

    Сегінзінші дәуір-Егемен Қазақстандағы ұлттық тәлім-тәрбиенің қайта жандануы.

9 – 10 апта

Лекция №5  Тақырыбы: Жастарды тәрбиелеуде этнопедагогикалық дәстүрлер

Жастарды ауыл шаруашылығы кәсібіне баулуда этнопедагогикалық  дәстүрлерді қолданудың маңызы мен  мақсаты. Ауыл шаруашылығы еңбекке (диханшылық, аңшылық, малшылық, балық  аулау) жастарды баулудың тәсілдері, құралдары, формалары, әдістері, функциялары, принциптері. Мал шаруашылығы (ірі қара мал, қой –ешкі, жылқы, балық, т.б.) саласында еңбек әрекеттеріне үйрету. Жастарды дәстүрлі қолөнер кәсіптеріне баулу.

1.Этнопедагогика- белгілі бір халықтың, тайпаның өзіне тән ерекшелігі бар дүниетанымдық, тәрбиелік, мәдени мұрасы болып табылады. 

   Этнопедагогика  ғылымы  екі саладан тұрады:

1.Халықтың ауыз әдебиеті  мен салт-дәстүрлерінен құралған  ауыз әдебиеті. 

2.Ұлттық тәлім-тәрбиенің  жазу мәдениетіндегі көрінісі.

Этнопедагогика пәні болашақ маманды тәрбие жүйесіндегі этникалық өзгешеліктер мен ұлттық даралық жайлы біліммен қаруландырады, көпғасырлық тәрбие әрекеті нәтижесінде жинақталған педагогикалық байлықты практикада қолдана алу дағдысын игеруді көздейді.   Этнопедагогиканың өзіндік ішкі тарихи педагогикалық  даму заңдылықтары бар, яғни, ол жалпы және даралық заңдылықтар болып бөлінеді    

      Жалпы заңдылық-этностық тәрбиенің қоғамдық болмыс,өмір саят, қоғамдағы өндірістік қатнастардың дамуын, оның қайта құрылу тәуелділігін анықтайды.

      Даралық заңдылық- этнопедагогиканың ұлттық «адамшылық табиғаттың» адамгершілік тұрғыдан қорғалуын, генофонды сақтау және оның табиғи дамуын қамтамасыз ету қабілеттілігін көрсетеді. 

2.Этнопедагогика ғылымына анықтамалар: 

   а) Әдет-ғұрып дегеніміз- белгілі бір қоғамда немесе ұжымда белгілі бір тарихи жағдайға байланысты адамдар арасында қалыптасқан қоғамдық тәртіптің ьір түрі. Ол әлеуметтік өмірдің әртүрлілігіне және күрделілігіне қарамастан, белгілі ұқсастық жағдайда адамдардың біркелкі әрекететуін қалайды.

       Әдет-ғұрып рәсім арқылы көрсетілетін әрекет, қимыл.

     б)Салт- адам өмірінің күнделікті тіршілігінде (отбасынан бастап,қоғамдық өмірдегі қатынаста) жиі қолданылатын мінез-құлық, қарым-қатынас ережелері мен жол-жора, рәсім  заңдар жиынтығы. Ол жеке адам өмірінде еңбек, іс-әрекет, адамгершілік, құқық, дін ережелерімен байланысты көрініс береді де, біртіндеп ауыл-аймақ,ру-тайпаға ортақ рәсімге айналады.   

       в)Дәстүр- идеологияға жақын, салт қоғамдық психологияға жақын.

        г) Ұлттық сезім дегеніміз- адамдардың туған жерге, өскен елге, ана тіліне, ұлттық салт-дәстүрге деген сүйіспеншілікті білдірудің, әсер сезімнің сыртқа шыққан көрінісі. 

        д)Ұлттық мінез- адам мінезінен, іс-әрекетінен көрінетін тұрақты құбылыс.

3.Қазақ халқының ұлттық  даралығыой-толғаныс қазынасында  (ұлттық психология),ұрпақ тәрбиелеу  тәсілдерінде (этнопедагогика), салт-дәстүр  ерекшелігінде (этнография).

  1.Қазақ халқының психолгиялық ой-толғаныс ерекшелігі.  Ол тұспалдап,мақалдап,мақамдап, тақпақтап сөйлеу, жыр, терме, толғау, айтыс өнері арқылы көзге көріну. 

2.Қазақтың ұлттық философиясының танымдық бір ерекшелігі – атамекен, ел-жұрт  мәселесі жөніндегі көзқарасы. «Отан оттан да ыстық», т.б. 

3. Ана тіліне, сөз өнеріне ерекше ден қойып, жоғары баға беруінде «Өнер алды қызыл тіл », «Жақсы сөз жарым ырыс», т.б.

4.Ұлттық базис- болып есептелетін көшпелі өмірмен, мал шаруашылығымен байланыстылығы. Тіршіліктің тұтқасы төрт түлік мал деп ұққан қазақ малды жан мен бірдей санаған. 

4. Қазақ этнопедагогикасының мақсатымен міндеттері:

 а)Қазақ этнопедагогикасы танымы туралы білімдерді айқындау: зерттеу әдістері мен қағидалары.

 б) Қазақ этнопедагогикасының  халық педагогикасы мен әлеуметтік  педагогикамен өзара байланыстылығы.

 в) Қазақ этнопедагогикасының құрылымдық-жүйелік құрамын айқындау. 

 г) Әдіснамалық  белгілерді айқындау.

 д) Зерттеулер жүргізу  және бағдарламалар дайындау.

 е) Қазақ халқының  ұлттық тәрбие ерекшелігін оқып-үйрену. т.б.    

    Қазақ   этнопедагогикасының қызметтері:  

1Танымдық .

2.Сыни көзқарастық. 

3.Рефлекстік.

4.Этнология, этнопсихология, этносоциология, педагогиканың зерттеу  әдістерін оқып-үйрену негізінде  қазақ этнопедагогикасының зерттеу  әдістерін дайындау.

5. Сипаттау, жіктеу, жүйелеу. 

6.Праксеологиялық.

7. Аксеологиялық .

8. Халықтың ұлттық  мәдениет құндылығына тәрбиелеу. 

9. Мектепте, отбасында  ұлттық тәрбиенің оң тәжірибелерін  насихаттау. т.б. 

     Қазақ этнопедагогикасының қағидалары:

1. Объективтік
2. Танымдық.
3. Детерменизмдік.
4. Дамытушылық.
5. Тарихилық.
6. Теория мен практиканың біртұтастығы.
7. Кумулятивтік
8. Кешендік.
9. Жүйелік.
10. Ұлттық және әлеуметтік қатынастар т.б.

 

11 – 12 апта

   Лекция №6.     Балалар мен жастарды тұрмыстық еңбекке баулу

Қазақ отбасында қыздар мен ұлдарды тұрмыстық еңбек түрлеріне үйрету. Дәстүрлі еңбекке тәрбиелеудің мақсаты, міндеті, функциясы, принципі, заңдылықтары мен заңдары.            Кезінде А.Байтұрсынов: «Тілі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады»,-деген ұлағатты ойы бүгінге дейін мән-мағанасын жоғалтқан жоқ. Бүгінде «мәңгүрттер» де-лініп жүргендердің пайда болуы сол отарлық тіл саясатының жемісі екенін ұмытуға болмайды. Ұлттық тәлім-тәрбиені(этнопедагогиканы)іске асыратын ұлттық тіл(этно-лингвистика)екені, ал оның ұлттық ішкі жан дүниесімен, сана-сезіммен байланысты (этнопсихологиямен) жүргізілетіні белгілі.

         Этнолингвистика-диалектология,фольклористика,этнология, культурология мифология сияқты ғылымдармен де байланысты.Мысалы: диалектология этностың жергілікті сөйлеу ерекшелігін, этнология мен фольклористика этностың әлденеше ғасырға созылған мәдени үрдісін,заттық және рухани  мәдениетін, салт-дәстүрін зерттесе, мифология этностың дүниетанымын, сенім-нанымын, өзін қоршаған ортаға деген көзқарасын зерттейді.

         Этникалық зерттеулер ескі тарихи-мәдени  ескерткіштерді анықтаудан,белгілеуден  басталады.Мәселен: құрал-саймандар,  еңбек құралдары, дәстүрі, тұрмыстық  тұтыну бұйымдары,т.б. 

        Адам баласының материялдық игіліктерді жасап және әр-түрлі жағдайда жойылып отырған. Мысалы: Вавилон болды,ол құрыды. Ертедегі Рим мемлекеті құрылды,оның орнына жаңа қалалар мен мемлекет өркен жайды. Сондай-ақ, бір кездегі күшті көшпелі Ғұн этносы жоғалып кетті.            Кезінде А.Байтұрсынов: «Тілі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады»,-деген ұлағатты ойы бүгінге дейін мән-мағанасын жоғалтқан жоқ. Бүгінде «мәңгүрттер» де-лініп жүргендердің пайда болуы сол отарлық тіл саясатының жемісі екенін ұмытуға болмайды. Ұлттық тәлім-тәрбиені(этнопедагогиканы)іске асыратын ұлттық тіл(этно-лингвистика)екені, ал оның ұлттық ішкі жан дүниесімен, сана-сезіммен байланысты (этнопсихологиямен) жүргізілетіні белгілі.

        Этнолингвистика-диалектология,фольклористика,этнология, культурология мифология сияқты ғылымдармен де байланысты.Мысалы: диалектология этностың жергілікті сөйлеу ерекшелігін, этнология мен фольклористика этностың әлденеше ғасырға созылған мәдени үрдісін,заттық және рухани  мәдениетін, салт-дәстүрін зерттесе, мифология этностың дүниетанымын, сенім-нанымын, өзін қоршаған ортаға деген көзқарасын зерттейді.

         Этникалық зерттеулер ескі тарихи-мәдени  ескерткіштерді анықтаудан,белгілеуден  басталады.Мәселен: құрал-саймандар, еңбек құралдары, дәстүрі, тұрмыстық тұтыну бұйымдары,т.б. 

        Адам баласының материялдық игіліктерді  жасап және әр-түрлі жағдайда  жойылып отырған. Мысалы: Вавилон  болды,ол құрыды. Ертедегі Рим  мемлекеті құрылды,оның орнына  жаңа қалалар мен мемлекет өркен жайды. Сондай-ақ, бір кездегі күшті көшпелі Ғұн этносы жоғалып кетті. Ғасырлар өте қазіргі жер бетіндегі этностар жойылып, басқа этностар пайда болуы мүмкін. Бұл табиғат заңы. 

        Ал адам баласы жасаған Мысыр  пирамидасы немесе Эйфел мұнарасы өзгеріссіз, ғасырлар бойы сақталды. Мәдени ескеркіштерді жасаушы этностар жер бетінен жоғалғанымен, олар жасаған мұралар ұзақ өмір сүреді. 

Ғасырлар өте қазіргі  жер бетіндегі этностар жойылып, басқа этностар пайда болуы мүмкін. Бұл табиғат заңы. 

        Ал адам баласы жасаған Мысыр  пирамидасы немесе Эйфел мұнарасы  өзгеріссіз, ғасырлар бойы сақталды. Мәдени ескеркіштерді жасаушы  этностар жер бетінен жоғалғанымен, олар жасаған мұралар ұзақ  өмір сүреді. 

 Балалардың жас  кезеңдері мен психо-физиологиялық мүмкіндіктерін ескеру.

     Педагогикалық  еңбекті  ғылыми негізде ұйымдастыру  - бұл ынтымақтастық педагогикасы  негізінде мұғалім мен оқушылардың  бірлесіп істейтін жұмыстары  нәтижелі болу үшін жағдай  жасау : қазіргі ғылым мен дайын  пед практика жетістіктерінің нәтижесінде негізделген еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру процесі, яғни ізгілендіру, гуманитарландыру.

    Оқыту теория процесін дұрыс ұйымдастыру және жетілдіру, еңбек іс-әрекетінде уақытты, күшті әдістері мен құралдарды барлық пед практикасына қатысушылардың толық және тиімді пайдалануы – педагогикалық ұжымның тікелей міндеті.

      Педагогикалық  шығармашылық -  бұл ғылыми ізденудің  нәтижесінде озат тәжірибені icкe  ендіру, тұтас пед процесс проблемаларын  шеберлікпен шешу, оларды педагогикалық жұртшылықтың  игілігіне айналдыру.            Кезінде А.Байтұрсынов: «Тілі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады»,-деген ұлағатты ойы бүгінге дейін мән-мағанасын жоғалтқан жоқ. Бүгінде «мәңгүрттер» де-лініп жүргендердің пайда болуы сол отарлық тіл саясатының жемісі екенін ұмытуға болмайды. Ұлттық тәлім-тәрбиені(этнопедагогиканы)іске асыратын ұлттық тіл(этно-лингвистика)екені, ал оның ұлттық ішкі жан дүниесімен, сана-сезіммен байланысты (этнопсихологиямен) жүргізілетіні белгілі.