Кәсіпкерлік қызметтi қолдау мен дамытуды жетілдіру және тиімділігін бағалау жолдары

Салықты реттеу жөнiнде мыналар ұсынылады:

• салық салу туралы заңдарда  тiкелей қолданылатын нормалар  және салық алудың тәртiбiн белгiлеу;
• салық айыппұлдары мен санкциялар тұрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi бюджеттерге жiберу;
• салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру мiндеттерi заң жүзiнде белгiленген.

Кәсіпкерлік субъектiлерiнiң өнiмiн өндiрудiң техникалық денгейi мен оның сапасын арттыру, нарықтық экономиканың өндiрiстiк потенциялын дамыту олардың ролiн күшейту үшiн жағдайлар жасауға мүмкiндiк бередi. Сондықтан Кәсіпкерлік тiң құқықтық, ақпараттық – жаранамалық, әдiстемелiк салада  қамтамасыз етiлуiне жәрдемдесу қажет, кәсiпорындардың ғылымды көп қажет ететiн технологиялар негiзiнде өнiмнiң жаңа тұрлерiн дайындауы мен өндiру жөнiнде нысаналы саясат жүргiзу [9].

Кәсіпкерлік тi дамыту үшiн алдымен сыртқы зерттеме жұмыстарын дайындау қажет. Ол үшiн алғашқы және екiншiреттiк ақпараттар, маретингтiк зерттемелер, маретингтiк барлау жұмыстары жүргiзiледi. Кәсіпкерлік тiң сыртқы ортасын келесi сұрақтарды зерттеу арқылы ашуға болады. Олар: саяси орта, экономикалық орта, құқықтық орта, әлеуметтiк-демографиялық орта, мәдени орта, ғылыми-техникалық орта, экологиялық орталар болып табылады.

Сонымен қатар кәсiпкерлердi қолдау мақсатында ақпараттық жүйемен қамтамасыз ету қажет. Ақпараттар тұрғын хылқтараның психологиясына әсер ете отырып кәсiпкердiң өнiмiне оңтайлы көз-қараспен қарауды насихаттауы қажет. Ақпараттық талдау орталықтарының жүйесi аймақтық және салалаық принциптер бойынша қалыптасады және қазiргi кезе ақпараттық қызмет саласындағы жұмыс тәжiрибесi бар кәсiпорындарға негiзделген. Қазақстан Республикасында Кәсіпкерлік тi ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесi одан әрi дамыту мақсатында мына мiндеттердi шешу көзделеген:

• мемелекеттiк органдар ақпараттың кәсiпкерлер үшiн ашық болуын қамтамасыз ету;
• Кәсіпкерлік бойынша ақпараттың басқару органдарды, Кәсіпкерлік құрылымдар, шетелдiк және халықаралық ұйымдар үшiн ашық болуын қамтамасыз ету;
• аймақтарда ақпараттық - талдау орталықтары жүйесiнiң құрылуын аяқтау.

Қазақстан Республикасында  Кәсіпкерлік тi ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесiн жасау кезiнде бұрын құрылған ақпарат ресурстарын және бағдараламалық –техникалық құралдарды барынша жүйеге келтiрiп, пайдалану белгiленген. 

Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi- жинақталған тәжiрибенi зерделей және  тұжырымдай отырып, ең тиiмдi  кәсiпорындарды дамыта отырып, қолдау көрсетудiң кешендi жүйесiн жасауға жақындау, бар тәжiрибенi басқа аймақтарға тарату және оны қалалар мен аудандардағы түпкi тұтынушыларға  жеткiзу. Ресурстардың шектеулi екенiн ескере отырып, бұл жұмысқа ең жақсы дайындалған аймақтарға конкурс негiзiнде  бюжет қаражатын бөлу, содай-ақ базаық құрылымдар жасау белгiленiп отыр.

Қазiргi кезде бар және өздерiн жақсы жағынан көрсеткен әдiстемелер негiзнде халықтың тұрлi топтарын сапалы жоғары денгейде даярлауға мүмкiндiк беретiн базалық әдiстер белгiленуде.

Оқыту мемлекеттiк құраларды  пайдалану тиiмдiлiгiн арттыру  мақсатында мемлееттiк және мемлекеттiк  емес оқу орындарында сертиикаттау жүйесi енгiзiледi.  Сертификаттау жария тұрiнде, сертификатталатын оқу орынының меншiк нысанын құқықтық мәртебесiн шектеместен өткiзiледi.   Кадрлар даярлауға, ғылыми –әдiстемелiк қамсыздандыру жүйесiн жасауға бюджеттен қаражат жария өткiзiлетiн конкурс арқылы iрiктеу негiзiнде бөлiнедi. Сол арқылы бiлiм беру рыногындағы бәсекелстiк ынталандырады [7].

Халықтың тұрлi топтары үшiн  күндiз және жедел бiлiм беру нысандары өз бетiнше бiлiм алу,  бұқаралық ақпарат құралдарын, нарықтық экономика мен Кәсіпкерлік   қызмет негiздерi бойынша халықтың қалың топтарына  түсiнiктi әдебиеттi пайдалана отырып, компьютер бағдарламары  мен бағдарламаларды, осы заманғы техника құралдарын тарта отырып, оқыту әдiстерiн әзiрлеумен және енгiзiлумен толықтырылуда.

Жетекшi оқу құрылымдарының оң тәжiрибесiн оқыту мен тарату шаралары қолдануда. Көзделген шараларды жүзеге асыру барысында, Кәсіпкерлік пен белсендi тұрде ынтымақтастықпен салалр үшiн, кадлар даярлау мен қайта даярлау жолға қойылды.    

 

 

3.2. Кәсіпкерлік қызмет тиімділігін бағалау  жолдары

 

Нарықта ұсынылатын тауарға түрақталу мүмкiн бағамен жобаланып отырған өндiрiс шығындарының денгейiн бiлген соң, Кәсіпкерлік мен идеяны iске асырудан мүмкiн болатын эффекттi анықтай алады. Эффектi мағынасында бұл жерде Кәсіпкерлік мен пайдасын түсiну керек.

Пайданы есептеу үшiн берiлгендер ретiнде нақты бiр тауар өндiрiс мен байланысты жиынтық шығындар мен жиынтық табыс қызмет етедi. Кәсіпкерлік мен  эффектiсi келесiдей анықталады:

 

П_Э = Д_В  - И_П

 

Мұндағы: Д_В- жиынтық табыс;

      И_П- түрақты шығындар.

 

Жиынтық табыстан салық шығарылымын алап тастасақ Н₀, яғни алынатын пайдаға салықты, П_П –Кәсіпкерлік мен пайдасын аламыз:

 

П_ПД_В- И_П-Н₀

 

Идеяның iске асырылу эффектiсiн бағалау үшiн мүмкiн болған экономикалық эффектiнi қоғамда Кәсіпкерлік мен iс –әрекеттiң ориентирi ретiнде болған эффектiмен салыстыру керек. Осындай ориентир ретiнде пайданың орташа нормасы қызмет етедi.

Осы көрiнiстi орташа салалық пайда нормасымен салыстыру негiзiнде Кәсіпкерлік мен идеяны iске асырудың маңыздылығы туралы қорытынды шығарылады.

Мысал үшiн, егер басқа Кәсіпкерлік мен 17 пайызға тең орта пайда нормасын алып жатса ал сiздiң идеяңыз iске асырылған жағдайда 10 пайыз көлемiнде пайда алып келетiндей болса, онда сiз осы идеяны iске асыруға кiрiссем бе, әлде басқа пайдасы көбiрегiн қарастырайын ба деп ойлануыңыз ықтимал. Бiрақ сiз осында 10 пайыз деңгейiнде табыс әкелетiн идеяны iске асыру туралы шешiм қабылдасаңыз да, онда сiз мұны саналы түрде iстейсiз. Басқаша айтсақ күтiлiп отырған пайда нормасын анықтау –идеяны iске асыру не одан бас тарту туралы Кәсіпкерлік меннiң шешiм қабылдауына маңызды көрсеткiш.

Қарастырылып отырған идеяны  iске асыру туралы Кәсіпкерлік мен шешiм қабылдап алынған мәлiметтердi эксперттiк бағалауды қажет етедi, яғни осы идеяның тәжiрибе түрiнде iске асырудан шығатын барлық нәтижелер. Бағалау кезiнде Кәсіпкерлік мен қолда бар мәлiметтерге негiзделе келетiндей сұрақтарға жауап беруге тырысады:

• идеяны iске асыруға қажеттi iс-әрекеттердi орындай алады ма, қажеттi саймандарды сатып –ала алады ма, талап етiлген шикiзатты ала алады ма, өндiрiске қажеттi бiлiктi жұмысышыларды тарта алады ма және т.б.;
• идеяны iске асыруда қанша бастапқы капитал қажет, оны ала алады ма және қандай көздермен;
• ол үшiн анықталған пайда өлшемi жеткiлiктi ме .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.

   Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.

   Салықтар мемлекетпен бірге пайда болды және мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. Адамзат дамуының бүкіл тарихы бойына салық нысандары мен әдістері өзгерді, игерілді, мемлекеттің қажеттілектері мен сұрау салуларына бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып, олардың дамыған жүйесінде айтарлықтай өрбіді. Мемлекет құрылымының өзгеруі, өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса жүреді.

Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекет кірістерінің негізгі көзі - ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы, мемлекеттің кірістерін және бюджеттің кірістерін қалыптастырудың шешуші көзі болып табылады. Салықтарда мемлекеттің экономикалық мазмұны нақты түрде көрінеді, ал салықтардың әлеуметтік-экономикалық мәні, олардың түрлері мен рөлі қоғамның экономикалық құрылысымен, мемлекеттің табиғатымен және функцияларымен айқындалады. Белгілі философ Фрэнсис Бэкон «салықтарды төлеу - әрбір азаматтың қасиетті борышы»- деген еді.

Инфрақұрылым кәсiпорындарының Кәсіпкерлік ке қолдау көрсетудiң елеулi салаларын қамтитын тарамақты жүйесi . Әрбiр дерлiк облыс орталығында кәсiпкерлереге сапалы қызмет көрсететiн құрылымдар пайда болады, олардың толымдылығы қазiргi кезеңде әлi де ала құла және жергiлiктi жағдайларға байланысты болады. Кәсіпкерлік тi дамыту  тұрғысынан ең жайлы аймақтар облысқа бағынатын қалалар мен аудандар денгейiнде қолдау көрсету инфрақұрылымының элементтерiн қалыптастыруға көшедi. Жүздеген мың кәсiпкерлер консультация мен  бiлiктi көмек алатын болады. Бiрiншi аймақтар үлгiсiнде Кәсіпкерлік ке, соның iшiнде ақпарат орталықтарына, аумақтық агенттiктерге, Кәсіпкерлік инкубаторларға, оқу iскерлiк орталықтарына және технопарктерге кешендi қолдау көрсету әдiстемесi пысықталатын болады. Олардың тәжiрибесi барлық мүдделi ұйымдардың игiлiгiне айналады. Сонымен аумақтық денгейлерде ғана емес, сондай-ақ мемлекеттiк емес құрылымдар бюджеттерiнiң және техникалық көмек бағдараламаларының қаражаты, кәсiпкерлердiң өз қаражаты iске қосылады.    

Салықты реттеу жөнiнде  мыналар ұсынылады:

• салық салу туралы заңдарда  тiкелей қолданылатын нормалар  және салық алудың тәртiбiн белгiлеу;
• салық айыппұлдары мен санкциялар тұрлерiндегi барлық түсiмдердi тиiстi бюджеттерге жiберу;
• салық органдарының салық салу мәселелерi бойынша түсiнiктеме беру мiндеттерi заң жүзiнде белгiленген.

Кәсіпкерлік субъектiлерiнiң өнiмiн өндiрудiң техникалық денгейi мен оның сапасын арттыру, нарықтық экономиканың өндiрiстiк потенциялын дамыту олардың ролiн күшейту үшiн жағдайлар жасауға мүмкiндiк бередi. Сондықтан Кәсіпкерлік тiң құқықтық, ақпараттық – жаранамалық, әдiстемелiк салада  қамтамасыз етiлуiне жәрдемдесу қажет, кәсiпорындардың ғылымды көп қажет ететiн технологиялар негiзiнде өнiмнiң жаңа тұрлерiн дайындауы мен өндiру жөнiнде нысаналы саясат жүргiзу.

Кәсіпкерлік тi дамыту үшiн алдымен сыртқы зерттеме жұмыстарын дайындау қажет. Ол үшiн алғашқы және екiншiреттiк ақпараттар, маретингтiк зерттемелер, маретингтiк барлау жұмыстары жүргiзiледi. Кәсіпкерлік тiң сыртқы ортасын келесi сұрақтарды зерттеу арқылы ашуға болады. Олар: саяси орта, экономикалық орта, құқықтық орта, әлеуметтiк-демографиялық орта, мәдени орта, ғылыми-техникалық орта, экологиялық орталар болып табылады.

Сонымен қатар кәсiпкерлердi қолдау мақсатында ақпараттық жүйемен қамтамасыз ету қажет. Ақпараттар тұрғын хылқтараның психологиясына әсер ете отырып кәсiпкердiң өнiмiне оңтайлы көз-қараспен қарауды насихаттауы қажет. Ақпараттық талдау орталықтарының жүйесi аймақтық және салалаық принциптер бойынша қалыптасады және қазiргi кезе ақпараттық қызмет саласындағы жұмыс тәжiрибесi бар кәсiпорындарға негiзделген. Қазақстан Республикасында Кәсіпкерлік тi ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесi одан әрi дамыту мақсатында мына мiндеттердi шешу көзделеген:

• мемелекеттiк органдар ақпараттың кәсiпкерлер үшiн ашық болуын қамтамасыз ету;
• Кәсіпкерлік бойынша ақпараттың басқару органдарды, Кәсіпкерлік құрылымдар, шетелдiк және халықаралық ұйымдар үшiн ашық болуын қамтамасыз ету;
• аймақтарда ақпараттық - талдау орталықтары жүйесiнiң құрылуын аяқтау.

Қазақстан Республикасында  Кәсіпкерлік тi ақпаратпен қамтамасыз ету жүйесiн жасау кезiнде бұрын құрылған ақпарат ресурстарын және бағдараламалық –техникалық құралдарды барынша жүйеге келтiрiп, пайдалану белгiленген. 

Қазiргi кезеңнiң негiзгi мiндетi- жинақталған тәжiрибенi зерделей және  тұжырымдай отырып, ең тиiмдi  кәсiпорындарды дамыта отырып, қолдау көрсетудiң кешендi жүйесiн жасауға жақындау, бар тәжiрибенi басқа аймақтарға тарату және оны қалалар мен аудандардағы түпкi тұтынушыларға  жеткiзу. Ресурстардың шектеулi екенiн ескере отырып, бұл жұмысқа ең жақсы дайындалған аймақтарға конкурс негiзiнде  бюжет қаражатын бөлу, содай-ақ базалық құрылымдар жасау белгiленiп отыр.

 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. «Қазақстан Республикасының» Конституциясы. Алматы. 1995ж.
2. Қазақстан Республикасының “Салық Кодексi” (01.01.2006ж.).
3. Қазақстан экономикасын реттеу стратегиясы: ХХI ғасырға көзқарас. Алматы. 2002ж.
4. Абдуллина Н. Финансовое регулирование в РК. — Алматы, 1994.c.12
5. Адырбеков И.А. Стратегия развития предпринимательства: теория и практика становления рыночной экономики Казахстана. — Алматы. Казахстан, 1994.с.23
6. Адасбаев Б. Анализ развития малого предпринимательства в Республике Казахстан за 1992-1997 годы.//Аль-Пари, ғ 3, 1997.с.8
7. Аймаков Б. Налоговая система в условиях рыночных отношений.//Финансы Казахстана, ғ 8, 1996.с.5
8. Балапанов Е. О налогообложении юридических лиц.//Финансы Казахстана, ғ 2, 1997.с.6
9. Мадиярова Д.М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауiпсiздiк. Алматы. 2003ж.
10. Мамыров Н. Халықаралық экономикалық қатынастар. Алматы. 2001.
11. Мадешев Б. Нарықтық экономикаға кiрiспе.- Алматы, 2004
12. Родостовец В.К Кәсіпорындағы буғалтерлік есеп. Алматы, 2005ж
13. Сахариев С.С. Әлем экономикасы. Алматы, 2004
14. Салық Кодексі; Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы .-  Алматы, 2006
15. Назарбаев Н. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.- Алматы
16. Интыкбаев С, Малый и средний Кәсіпкерлік    и налоги/  С. Интыкбаев// Каржы-Каражат.-1999ғ 10-11.с.86-87.
17. Искалиев К. Малому Кәсіпкерлік у- государственную поддержку/ К. Искалиев// Правительственный вестник.-1999.ғ7 с. 30-42.
18. Имашев Б.   Развитие среднего и малого Кәсіпкерлік а – основа развития государства/ Б. Имашев // Фемида.-1999.-ғ2.-с.5-14.
19. Имашев Б./Становление малого предпринимательства в Казахстане/ Б. Имашев// Транзитная экономика.-1999.-ғ4.- с.5-14.
20. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. — Алматы, «К.аржы-караасатң, 1997, с. 389.