Кәсіпкерлік қызметтi қолдау мен дамытуды жетілдіру және тиімділігін бағалау жолдары

Кәсіпкерлік тiң басқа түрлерiне қарағанда, сақтандыру Кәсіпкерлік iнде сақтаныру жарнасы (Дт) өтемақы сомасынан (Дк) аспайды, тiптi сақтандыру сомасының  салыстырмалы түрде азғантай  процентiн құрайды. Себебi, сақтандыру Кәсіпкерлік iнiң  барлық  есебi бақытсыз жағдайлардың, өрттiң, су тасқынының, зiлзаланың, апаттың, ұрықтың, қарыз және несиенiң  қайтарылмау ықтималдылығының  салыстырмалы түрде  аз болуына негiзделуiне жатыр. Сақтандырушылардың көпшiлiгi сондықтан да шеккен зияны үшiн өтемақы алмайды, олар үшiн өтемақы 0-ге тең (Дк=0) болады. Осындай  сақтанушылар сақтандырушыларға төлеген сома (Дт) қайтарылмайды.  Сақтандырушы Кәсіпкерлік меннiң  iскерлiк табысы  Дт-Дк түрiнде болады, яғни олар жалпы түскен  сақтандыру жарнасының  сомасы мен сақтандыру куәлiгiнде  айтылған жағдайда зиян шеккен  сақтандырушылрға  қайтарылатын өтемақы көлемiнiң жалпы сомасының арасындағы  айырмашылықты алады [30]. 

 

 

 

1.3. Қазақстан Республикасында iскерлiктi ұйымдастырудың

 ұйымдық формалары.

Кәсіпкерлік адамзаттың  кез келген ойластырған  қызметi ретiнде сендiру негiзiнде болсын, тиiстi мағынасында  және заңдық негiздегi  жасалуы жағдайында  болсын, мемлекетпен арадағы  iскерлiкке қатысушылардың экономикалық қарым-қатынастары нақты ұйымдастыруды  қажет етедi. Заңмен бекiтiлген iскерлiк қызметтi ұйымдастырудың әдiстерi  Кәсіпкерлік тiң ұйымдық –құқықтық формасы деп аталады.

Кәсіпкерлік тi ұйымдастырудың ең қарапайым формасы –бұл жеке iскерлiк. Бұл жағдайда Кәсіпкерлік мен  жеке тұлға ретiнде кәсiпорынның, фирманың мәртебесiн  иеленбей-ақ, өздiгiнен, жалғызбасты  болып iсқимыл танытады. Алайда, егер бұл қызмет бiр рет қана немесе  кездейсоқ жүргiзiлмей, жүйелi түрде  жүргiзiлетiн болса, онда мiндеттi түрде  мемлекеттiк тiркеуден өтедi. Әрбiр азаматтың, мысалы, өзiнiң үй iргесiндегi учаскесiнде көкөнiс пен гүл өсiрiп, оны сатуға құқы бар. Бұндай жағдайда, егер осындай жеке iскерлiк белгiленген  минимумнан асатын  пайда әкелсе, iскер осы пайдадан  салық төлеуi тиiс [31].

Бiрқатар жағдайларда белглi бiр жеке тұлға Кәсіпкерлік пен  айналысуы үшiн iскерлiктiң  бiрнеше түрiмен айналысуға  құқық беретiн ақылы лицензия алу қажеттiлiгi қарастырылған. Мысалы, дәрiгерлiк  қызмет, бiлiм беру қызметiн көрсету, ал кейде  тiптi  құстың  белгiлi бiр мөлшерiн  атып  алатын аңшыларға  немесе ау салатын балықшыларға  да әлгiндей  лицензия алуы қажет.

Егер жеке  iскерлiк  қызмет белгiлi бiр  салады жүйелi жүргiзiлетiн болса, онда белгiлi бiр мерзiм мен қызмет көлемiне берiлетiн ақылы патент алу қажеттiлiгi туады.

Жеке басты iскер өз шығынын  өзi толық көтередi және өз қызметiнiң  нәтижелерi үшiн өзi жауап берiп, бастаған iсiн кез –келген уақытта тоқтата алады.

Жеке iскерлiк қызметтiң тағы бiр түрi  жеке кәсiпорын , фирма, шаруа қожалығы  болып табылады. Кәсіпкерлік тiң мұндай формасындағы  мекеме құру құқы кез келген азаматта бар. Бұл үшiн ол жеке кәсiпорнын тiркеуден өткiзiп, заңды тұлға мәртебесiн алуы шарт. Мұндай жағдайда аталмыш кәсiпорын  тек жалғыз адамнан ғана түрмауы мүмкiн.  бұл кәсiпорынның меншiк иесi iскерлiк қызметтiң субъектiсi ретiнде емес, жалдамалы қызметкерлер қатарында саналады.

Жеке iскерлiк  кейде отбаслық кәсiпорын түрiнде көрiнедi. Мұндай жағдайда жеке iскерлiктен топтық, яғни ұжымдық iскерлiкке өту әдiсi байқалады [32].

Жеке Кәсіпкерлік жаппай көрiнгенiмен тар ауқымдағы қызмет болып  саналады.  Кәсіпкерлік тiң аламат әлемiнде жалғыз басты iскер өте  нәзiк тұлға болып көрiнедi. Оның пайдасы мардымсыз және ол нарықтың  аласапыранынан жеткiлiктi  әрежеде қорғалмайды. сондықтан да Кәсіпкерлік мендер өздерiнiң  күштерi мен қаржыларын бiрiктiрiп, жалғыз бастылықтан ұжымдық iскерлiкке өтуге бейiмдiлiктерiн жасырмайды.  Бұл жағдайда ортақ фирма немесе басқа да  бiртұтас кәсiпорын құру кезiнде  жекелеген Кәсіпкерлік меннiң  мүлiкке жекеменшiгi сақталады, тек Кәсіпкерлік мендер  бiртұтас команда  құруға өздерiнiң күштерiн бiрiктiредi. Дей, түрғанмен серiктестiктерде, кооперативтерде оның құрылтайшылары  мен қатысушылары өндiрiс құрал- жабыдықтарын толық немесе  iшiнара бiрiктiредi. Жеке iскерлiктiң бұл мүмкiндiгi, оның ұжымдық әдiсiмен  iс жүзiнде қабысуы Кәсіпкерлік тi дамытудың  барынша маңызды  факторы болып табылады [35].

Сонымен қатар, ұжымдық Кәсіпкерлік тiң көптеген формалары  капиталдың қосылуымен, ортақ меншiктiң  құрылуымен, аталмыш бiрiгудiң барлық мүлкiне мiндеттеме бойынша жауап  беретiн заңды  тұлға жасаумен байланысты. мұндай кәсiпорындарда өндiрiс құрал-жабдықтарына  меншiк топтық немесе ұжымдық мәнге  ие болады. бұл жағдайда ұжымдық меншiк шеңберiнде басқалармен бiрге ортақ кәсiпорынға  бiрiккен әрбiр iскердiң меншiгiндегi негiзгi  құрал-жабықтар ақшалай  меншiк бөлiгiн белгiлеу түрiнде мүлiктi үлесiне  қарай бөлу  жолымен  жеке меншiк құқын сақтауына болады. жеке меншiктi  осылац сақтаудың түпкiлiктi нұсқасы- акционерлiк қоғам немесе  кәсiпорын құру  болып табылады. Мұнда әрбiр қатысушы өзiнiң үлес акциясының қожайыны бола алады.

Құрал- жабдықтарды, капиталды, басқаруды  одан әрi бiрiктiру  корпорациялар, бiрiккен кәсiпорындар және  тағы басқа түрдегi ұжымдық iскерлiктiң  интеграциялық  формаларына әкеледi.

Аталмыш жағдайда  кәсiпорынның   аясында iс жүзiндегi белгiленген заңдық  тәртiппен құрылған, адамдар мен қоғамның  әр түрлi қажеттiлiктерiн қанағаттандыру мақсатында атқарылатын өнiм өндiру, тауар  сату, қызмет көрсету,  жұмыс орындау  жөнiндегi белгiлi бiр қызметтi жүзеге асыратын  шаруашылық субъектiсi  танылады [38].

Халық шаруашылығында жұмыс iстейтiн кәсiпорын ұйымдық-құқықтық құрлысы, масштабы, қызмет ауқымы  түрғысынан әр түрлi  болып келедi. Құқықтық  және өндiрiстiк түрғыдан  алғанда олар  жекелеген топтар  мен түрлерге  бөлiнедi.  Ол үшiн нарықтық  экономика олардың  қызметiн айқындайтын  шаруашылық жүргiзу  заңдылығының  белгiлi бiр нормаларын  жасаған.  Олар- шаруашылық серiктестiктерi, акционерлiк қоғамдар, өндiрiстiк кооперативтер, сондай-ақ Кәсіпкерлік тiң  мемлекеттiк секторында  -мемлекеттiк және муниципалдық  кәсiпорындар.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 тарау  Кәсіпкерлік қызметке салық салу ерекшеліктері

2.1. Кәсіпкерлік қызметке арналған анрнаулы салық режимі

Арнаулы салық режимі - бұл салық төлеушілердің кей категорияларына салықтың жеке түрлерін есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібімен жүргізілетін бюджетпен есеп айырысудың ерекше түрі.

АСР-і мыналарға  жүргізіледі: (қолданушылар)

• Кәсіпкерлік қызметке;
• Шару қожалықтарына;
• Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға;
• Кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлеріне [12].

 

Кіші кәсіпкерлікпен айналысатын  тұлғаларға арналған арнаулы салық  режимінің тәртіптері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Біржолғы талон негізінде ара-тұра сипатта қызметін жүзеге асыратын жеке тұлға, патент негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер, оңайлатылған декларация негізінде қызметін жүзеге асыратын жеке кәсіпкер және заңды тұлға шағын Кәсіпкерлік субъектілері болып табылады.   

Шағын Кәсіпкерлік субъектілері әлеуметтік салықты және корпорациялық немесе жеке табыс салығын есептеу мен төлеудің оңайлатылған тәртібін белгілейді.

Кіші кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғаларға арналған арнаулы  салық режимі салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі: біржолғы талон, патент, оңайлатылған декларация негізінде жүзеге асырылады.

 

2.2 Кәсіпкерлік қызметке салынатын салықты есептеу әдісі

 

Салықты есептеудің оңайлатылған тәртібі салық салу объектісіне  белгіленген ставканы қолдану жолымен жүргізіледі. ЕСЕПТЕУ=ССО*С.ставкасыына [11].

Салық салу объектісі  болып ҚР-ң аумағында және оның шегінен тыс жерлерде алынған  табыстардың барлық түрлерінен тұратын  салық кезеңі ішіндегі табыс табылады.

Шағын Кәсіпкерлік субъектілері салықтарды есептеу мен төлеудің, сондай-ақ олар бойынша салық есептілігін тапсырудың мынадай тәптіптерінің біреуін ғана дербес таңдауға құқылы:

1. Жалпыға бірдей белгіленген тәртіп;
2. Біржолғы талон негізіндегі арнаулы салық режимі;
3. Патент негізіндегі арнаулы салық режимі;
4. Оңайлатылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі.

Салықтарды есептеу  мен төлеудің жалпыға бірдей белгіленген  тәртібіне ауысқан кезде жалпыға  бірдей белгіленген тәртіп екі жыл  қолданылғаннан кейін ғана арнаулы  салық режиміне қайта ауысуға  болады.

Салықтарды есептеу мен төлеудің АСР қолдануға құқығы жоқтар:

• филиалдары, өкілдіктері бар заңды тұлғалар;
• заңды тұлғалардың еншілес ұйымдарының және тәуелді акционерлік қоғамдардың;

Арнаулы салық режимі:

1. акцизделетін өнім өндіретін;
2. консультациялық, қаржы, бухгалтерлік қызмет көрсететін;
3. мұнай өнімдерін өткізетін;
4. шыны ыдыстарды жинайтын және қабылдайтын;
5. жер қойнауын пайдаланатын
6. мыналарды:

• медициналық, дәрігерлік және мал дәрігерлік қызметті;

• өртке қарсы қолданылатын техниканы, жабдықтарды және өрттен қорғау құралдарын өндіруді және сатуды;
• жолаушылар лифтілерін монтаждауды, жөндеуді және оларға қызмет көрсетуді;
• дезинфекция, дезинсекция, дератизация құралдары мен препараттарын дайындауды, өндіруді, ұқсатуды және көтерме саудада сатуды, сондай-ақ оларды пайдалануға байлансты жұмыстар мен қызметтер түрлерін;
• алкоголь өнімдерін бөлшек саудада сатуды және т.б. лицензияланатын қызмет түрлеріне
• және т б (СК 371б. 4 тармақ, 6)-тармақшасы) қолданылмайды [12-16].

Енді әрбір жеке –  жеке тәртіпке тоқталамыз.

А) Жалпыға  бірдей белгіленген тәртіп – ол қазіргі уақытқа дейін салықты есептеу мен төлеу жолдарын айтамыз.

 

Ә) Біржолғы талон -  арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және төлем көзінен ұсталатын жеке табыс салығын қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысу фактісін растайтын құжат. 

Біржолғы талон  негізінде арнаулы салық режимін  қызметі ара-тұра сипатта болатын жеке тұлғалар қолданады.

Күнтізбелік жылда бәрін жинақтағанда тоқсан күннен аспайтын қызмет ара-тұра сипаттағы кәсіпкерлік қызмет деп ұғынылады.

Біржолғы  талондардың құны кіріс алынатын объектінің о рналасқан жерін, түрін, қызметті жүзеге асыру жағдайларын, сапасы мен көлемін, сондай-ақ қызметпен шұғылдану тиімділігіне ықпал ететін басқа да факторларды ескере отырып, салық органы жүргізген орташа күндік хронометраждық қадағалау мен зерттеу деректері негізінде жергілікті өкілді органдардың шешімімен белгілінеді.

Жалдамалы еңбекті  қолданбай біржолғы талон негізінде  ара-тұра сипаттағы қызметті жүзеге асыратын жеке тұлғалар әлеуметтік салық төлеушілер болып табылмайды және жеке кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден босатылады.

Б) Патент негізіндегі арнаулы салық режимі.

Патент  – арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомаларының бюджетке төлеген фактісін растайтын құжат.  Патенттің нысанын уәкілетті мемлекеттік орган белгілейді.

Патент жоғалған немесе бүлінген жағдайда салық төлеушінің өтініші бойынша дубликат беріледі. Бүлінген патентті салық органына тапсыруға тиіс.

Патент бланктері  қатаң есеп бланктері болып табылады және ақша алынбай беріледі. Оларды басқа адамдарға беруге тиым салынады. 

Патент негізінде  жүзеге асыратын жеке кәсіпкерлер үшін – күнтізбелік жыл, салық кезеңі болып табылады.

Патент негізіндегі  АСР-нің талаптары:

• Жалдамалы қызметкерлердің еңбегін пайдаланбайтын;
• Жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге асыратын;
• Жыл ішінде 2,0 млн теңгеден аспайтын жеке кәсіпкерлер қоланады.

Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл  шегінде кемінде бір ай мерзімге беріледі [9-11].

Жеке кәсіпкер патент алу үшін салық органына қызмет түрін көрсете отырып, өтініш және Жеке кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді.

Салық органдары  өтініш бергеннен және бюджетке патенттің  құны, ЖЗҚ-на МЗЖ және Мемлекеттік  әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың төлегенін растайтын құжаттар көрсеткеннен кейін 1 күн ішінде патент беруді жүргізеді.